پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
غفلت‌های کنش گران عرصه فناوری؛ یادداشتی از محمدابراهیم مقدم و محمد مراد بیات
فرض اصلی این شماره از نشریه این است که مشکل ساز (Problematic) روز بانکداری الکترونیک برای توسعه، اشاعه و گذر از بحران‌ها، نحوة مواجهه با افکار عمومی است.
گرچه بحث مواجهه با افکار عمومی فقط مختص ایام بحران‌ها و تهدیدها نیست، اما تهدیدهای رخ داده برای نظام بانکی در ماه‌های اخیر، فرصت مغتنمی است تا پرده از غفلت‌های ما بردارد. حتماً باید سیلابی در شهر راه بیفتد و معابر و متروها را مملو از آب کند و عبور و مرورو را مختل سازد تا ما به یاد آوریم که در مجاری انتقال آب‌ها کوتاهی کرده‌ایم. تردید نکنیم نارسایی‌های نظام بانکی در قانع‌سازی افکار عمومی و دست پاچه‌شدن در نحوه اطلاع‌رسانی در مواقع بحرانی نیز، محصول کوتاهی‌ها و کاستی‌ها انتقال اطلاعات به رسانه‌ها و مردم در گذر زمان است و الا کیست که نداند نقطه تلاقی و کار ویژه اصلی هر پدیده فناورانه و از جمله بانکداری الکترونیک با افکار عمومی، ایجاد اطمینان و اعتماد است تا از این رهگذر توسعه فناوری فراهم و ترویج و اشاعه آن با سرعت متناسب با عصر حاضر میسر گردد.
مراحل سه‌گانه بانکداری الکترونیک
نا گفته پیداست که توسعه پدیده‌های فناورانه به زیرساخت‌های فنی و ارتباطی، حقوقی و قانونی، فرهنگی و اجتماعی نیازمند است. به بیان دیگر، زیرساخت فنی و ارتباطی شرط «ایجاد» بانکداری الکترونیک، زیرساخت حقوقی و قانونی شرط «استقرار» آن و زیرساخت فرهنگی و اجتماعی شرط «اشاعه و ترویج» این فناوری‌نوین را بر عهده دارند. بدیهی است بروز بحران‌ها و تهدیدها نیز چه بسا ناشی از کاستی‌های هریک از زیرساخت‌های سه‌گانه فوق باشد و تأکید ویژه در این نوشتار و نشریه بر زیرساخت فرهنگی و اجتماعی به معنای نادیده گرفتن اهمیت سایر زیرساخت‌ها و از جمله مسائل فنی و امنیتی نیست، بلکه برای غفلت‌زدایی از جامعه‌ای است که همانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه که عمدتاً وارد کننده فناوری می‌باشند، در فرآیند توسعه صرفاً به ابعاد تکنیکال فناوری می‌پردازند و از بسترهای فرهنگی و آموزشی آن غافل می‌مانند. متأسفانه این خصلتی جهان سومی است و به دور از معرفت فناورانه است که تنها به جنبه‌های سخت‌افزاری توجه کنیم و مغزافزار و لایه‌های اجتماعی را در تاریکی نا آگاهی رها سازیم.
باعث تأسف است که هنوز بسیاری از کنش‌گران عرصة فناوری، انتقال فناوری را همان انتقال کارخانه و سخت‌افزار می‌دانند و از دانش اشاعة فناوری و نحوة مواجهه با افکارعمومی نه تنها کم بهره‌اند، بلکه از متخصصان علوم‌اجتماعی و ارتباطات نیز بهره نمی‌گیرند.
در واقع مَثَل فناوری در کشور ما همچون حکایت فیل مولوی در مثنوی شده است که هر کس به جزئی از آن رسیده، آن جزء را کل فناوری می‌داند. در حالی‌که باید بپذیریم فناوری از مراحل مختلفی تشکیل شده است و کارآمدی آن تنها در گرو دیدن همة ابعاد و اضلاع آن است، در غیر این‌صورت مصداق گفته مولاناست که :
شیر بی یال و دم و اشکم که دید این چنین شیری خدا هم نافرید
بانک‌ها، رسانه‌ها و مردم
کنش‌گران بانکداری الکترونیک برای این‌که بتوانند علاوه بر مراحل ایجاد و استقرار، مرحلة اشاعه را نیز به‌خوبی طی کنند، نیازمند آنند که نحوة تعامل سه ضلع بانک‌ها، رسانه‌ها و مردم (افکارعمومی) را به درستی ترسیم نمایند.
برای ترسیم دقیق تعاملات اضلاع سه‌گانه، آسیب‌شناسی و کاستی‌های آنها یک ضرورت حیاتی است. به نظر می‌رسد بانک‌ها و مدیران حوزه بانکداری الکترونیک در حال حاضر دچار عارضه‌های زیر می‌باشند :
*تمرکز بر ابعاد تکنیکال بانکداری الکترونیک و غفلت از زیرساخت فرهنگی و اجتماعی
*تمرکز بر مرحلة ایجاد بانکداری الکترونیک و بی‌برنامگی درخصوص مراحل استقرار و اشاعه آن
* تمرکز بر تبلیغات خدمات‌نوین بانکی و کم‌توجهی به آگاهی بخشی و آموزش
دلایل هریک از عارضه‌های فوق تاحدودی قابل شناسایی و ردیابی است. گرچه این نوشتار مجال بیان آنها را ندارد.
رسانه‌ها نیز به دلایل مختلف دچار آسیب‌ها و کاستی‌های زیر هستند :
* ضعف دانش تخصصی در حوزه بانکداری الکترونیک و اطلاع‌رسانی غیر حرفه‌ای
* غلبه اخبار سیاسی بر مباحث سایر حوزه‌ها و از جمله بانکداری نوین
* کم‌توجهی به گفتمان انتقادی و غلبه مچ‌گیری در پردازش اخبار و اطلاعات
* غفلت از مسئولیت‌های اجتماعی و ملی درخصوص بسط و اشاعه فناوری‌های نوین و تأکید و تکیه برنکات ضعف و موضوعات منفی و نگران‌کننده
مردم نیز علاوه بر نا آگاهی و کم‌توجهی در نحوة استفاده از خدمات نوین بانکی، گاه در تضاد میان بانک‌ها و رسانه‌ها خود را گرفتار می‌یابند. از یکسو تبلیغات مهیج و مکرر بانک‌ها را از رسانه‌ها شاهدند و از سویی تیترهای نگران کننده مطبوعات و اخبار هراس برانگیز رسانه‌ها، آنها را به دوری گزینی از فناوری‌های نوین بانکی سوق می‌دهد و آنچه در این میان آسیب می‌بیند اعتماد و اطمینان مردم نسبت به خدمات سازنده بانکداری الکترونیک است. اعتماد و اطمینانی که بزرگترین سرمایه اجتماعی و اقتصادی بانک‌هاست.
با این همه هنوز بانک‌ها استراتژی معینی برای زیرساخت فرهنگی و اجتماعی و مرحلة اشاعه و ترویج بانکداری نوین، آن چنان که باید، نیاندیشیده‌اند و اقداماتی پراکنده دراین خصوص را نیز کمتر در کانون توجه خود قرار داده‌اند. لذا برای تبیین بیشتر و عمیق‌تر این معضل نظام بانکی، این شماره از نشریه به موضوع نحوه مواجهه با افکار عمومی اختصاص داده شد، بدین امید که بتواند حداقل در مرحله طرح مسأله، هشداری باشد و در ادامه راه به هشیاری مدیران و کنش‌گران این عرصه بیانجامد.
محمدابراهیم مقدم – محمد مراد بیات؛ رئیس مرکز فابا – مدیر عامل مرکز فابا
منبع: بیما