پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
رضا قربانی، سردبیر ماهنامه عصر تراکنش؛ ضمیمه کلیک جام‌جم / می‌گویند روزی ملانصرالدین به نانوایی رفت و چون صف شلوغ بود گفت در کوچه بالایی نذری می‌دهند؛ مردم برای گرفتن نذری، صف را رها کردند و به‌سوی آدرس غلط روانه شدند. وقتی همه رفتند، نصرالدین فکر کرد، نکند واقعا نذری می‌دهند و ما اینجا بی‌نصیب بمانیم! بنابراین بدون این‌که نان بخرد، خودش هم دنبال مردم به‌سوی کوچه بالایی برای گرفتن آش راهی شد!
حالا حکایت ماست و «ارز رمز ملی»؛ برخی با اختراع این واژه، خود را به اول صف رساندند، درحالی‌که در واقعیت چنین مفهومی وجود ندارد. پیدا کردن ارز رمز ملی سخت‌تر از یافتن یک فیل بنفش‌رنگ پرنده سخنگو است!
برای این‌که ببینیم چرا این قصه مهمل است بگذارید یک تعریف ساده از بلاکچین ارائه دهیم؛ سپس محدودیت‌ها و کاربردهای امروز آن را بررسی کنیم و در پایان هم نگاهی بیندازیم به ادعاهایی که درباره ارز رمز ملی مطرح شده است.
سفر از واقعیت به هایپ
«هایپ» بهترین واژه برای توصیف بسیاری از صحبت‌ها درباره بلاکچین است. در سال‌های گذشته فناوری و نوآوری چهره خدمات مالی دنیا را تغییر داده، اما بخش زیادی از ادعاهایی که مطرح می‌شود توخالی است. این روزها برای هر چیزی راه‌حل بلاکچینی ارائه می‌شود، ولی برای این‌که بدانیم آیا به بلاکچین نیاز داریم یا نه باید از خود بپرسیم آیا به «پول نقد دیجیتال» نیاز داریم؟
اگر پاسخ مثبت است بیت‌کوین بهترین پاسخ است و اگر پاسخ منفی است، بنابراین به بلاکچین نیاز نداریم. فراموش نکنیم بیشتر صحبت‌هایی که این روزها درباره بلاکچین در دنیا مطرح می‌شود یک «هایپ» است.
بلاکچین یک دفتر کل توزیع‌شده غیرمتمرکز است. «بلاک» اطلاعات دیجیتالی است که در یک دیتابیس عمومی ذخیره‌شده که به آن زنجیره می‌گوییم. در بلاک‌ها اطلاعاتی درباره تراکنش‌ها ذخیره می‌شود؛ مواردی مثل تاریخ، زمان و ارزش.
تراکنش‌ها یک امضای دیجیتال منحصربه‌فرد دارند. هر بلاک هم کد منحصربه‌فردی دارد که به آن «هش» گفته می‌شود که معرف بلاک است. هر تراکنش در یک بلاک ذخیره می‌شود که آن تراکنش باید توسط یک شبکه از کامپیوترها تایید شده باشد. وقتی تراکنش‌ها تایید شد بلاک با هش مخصوص خود به بلاکچین (زنجیره بلوک) اضافه می‌شود.
هر کامپیوتری که در شبکه حضور دارد دقیقا یک کپی یکسان از بلاکچین نگهداری می‌کند. میلیون‌ها کامپیوتر این‌چنین در شبکه وجود دارد که به آنها نود گفته می‌شود. این فرم دفتر کل توزیع‌شده به‌شدت در مقابل دستکاری ایمن است و اطلاعات ذخیره‌شده قابل‌تغییر نیستند.
مزایا و معایب بلاکچین
بلاکچین فقط یک دستاورد فنی نیست؛ نقطه وصل مفاهیم دنیای توزیع‌شده است و مهم‌ترین نکته‌ای که به ما یادآوری می‌کند تمرکززدایی است. اعتماد در بی‌اعتمادی یکی از دستاوردهای بلاکچین است؛ یعنی برای انجام تراکنش‌ها در محیطی که افراد به هم اعتماد ندارند نیازی به واسطه‌ها وجود ندارد.
همیشه این واسطه‌ها بوده‌اند که نقش ایجاد اعتماد در محیط‌های بدون اعتماد را به عهده گرفته‌اند. حالا این نقش با بلاکچین جایگزین شده است. مواردی مانند حاکمیت افراد بر پروتکل و ضد تورم بودن از ویژگی‌های مثبت بلاکچین است. به عبارتی بلاکچین زمینه حاکمیت اثربخش مردم را فراهم می‌کند و افراد می‌توانند دیدگاه‌هایشان را از طریق پروتکل به قانون تبدیل کنند.
انجام پردازش‌های سنگین‌تر برای کار یکسان، حذف تمامی اختیارات انسانی؛ کارایی پایین، هزینه بالا و کندی (در بیشتر اپلیکیشن‌ها) از معایب بلاکچین هستند؛ بنابراین بسیاری که بلاکچین را ابزاری ارزان برای انتقال پول معرفی می‌کنند در اشتباه هستند یا این که بلاکچین کارایی بالایی دارد و می‌توان به‌آسانی از طریق آن پول منتقل کرد درست نیست. بلاکچین ابزاری کند، گران و با کارایی پایین است؛ بلاکچین فناوری است که به‌طور خاص برای این طراحی‌شده که واسطه‌ها را حذف کند.
برای رسیدن به هدف حذف واسطه‌ها هم به مصرف انرژی زیادی نیاز است. راه‌حل‌های متمرکز معمولا سریع‌تر، ارزان‌تر و کارایی بالاتری دارند که در آنها وظیفه ایجاد اعتماد را یک واسطه طرف سوم ایجاد می‌کند.
نکته جالب این که تقریباً تمام راه‌حل‌های مبتنی بر بلاکچین فعلی جایی به‌طرف سوم و واسطه نیاز پیدا می‌کنند که این با فلسفه بلاکچین در تضاد است؛ بنابراین تمرکززدایی باید به‌اندازه کافی جذاب باشد که افراد حاضر شوند هزینه بیشتر و کارایی کمتر را به جان بخرند؛ این موضوع فعلاً در بیت‌کوین جواب داده است.
ظرفیت‌های بلاکچین
با توجه به محدودیت‌هایی که در قسمت «مزایا و معایب بلاکچین» توضیح داده‌ایم در حال حاضر در سه حوزه ظرفیت‌های بلاکچین تقریبا بالفعل شده است: پرداخت‌های دیجیتال مانند بیت‌کوین؛ قراردادهای هوشمند مانند اتریوم و مدیریت دیتابیس و رکوردها. در مورد پرداخت‌های دیجیتال مانند بیت‌کوین به‌اندازه کافی صحبت شده است، اجازه دهید اندکی درباره دو موضوع دیگر صحبت کنیم.
قراردادهای هوشمند
اتریوم یک سیستم رمزنگاری هوشمند است که قراردادها را در بستر بلاکچین به‌صورت خودکار درمی‌آورد. توجه داشته باشید هیچ بازگشتی در این قراردادها وجود ندارد و هیچ نظارتی توسط نهادهای نظارتی و پلیس امکان‌پذیر نیست. اگر باگی در نرم‌افزار وجود داشته باشد، این موضوع باعث از کار افتادن قرارداد می‌شود. یادمان باشد اکوسیستم اتریوم پیش‌ازاین یک‌بار دچار مشکل و کد هک شده است.
دقت کنیم کد قانون نیست. اگر دادگاه‌ها را با کد جایگزین کنیم آنگاه برنامه‌نویس‌ها را هم باید با وکلا جایگزین کنیم. چه می‌شود اگر چیزی به شکل خطا رخ دهد؟ آیا به دادگاه‌ها احتیاج نخواهیم داشت؟
کاربردهای بالقوه در آینده گسترده‌تر خواهد شد. کاربردهای قراردادهای هوشمند در آینده که «سواد کد» در میان مردم افزایش یافته و کدها قابل پیش‌بینی‌تر و قابل‌اعتمادتر از امروز باشند جدی‌تر می‌شود. امروز حتی در زمینه قراردادهای هوشمند هم بیشتر با یک هایپ سروکار داریم، مگر این‌که قراردادها ساده باشند و کد بتواند به‌آسانی تایید و درک شود.
دیتابیس و مدیریت رکورد
توکنایز کردن یکی از کاربردهای بلاکچین است. بلاکچین یک دیتابیس قابل‌اعتماد یا یک سیستم ثبت دارایی در ارز مخصوص خود (native currency) است به این معنا که این ارز در مقابل حمله‌ها مقاوم است.
بلاکچین دریچه جدیدی به روی ما باز کرده و قطعا در سال‌های آتی و با بلوغ فناوری شاهد رشد بیشتر این فناوری در حوزه‌های گوناگون خواهیم بود. منتها باید توجه داشته باشیم این مهم دست نخواهد داد مگر با شناخت همه‌جانبه ابعاد مختلف فناوری.
در حال حاضر صحبت‌هایی که مطرح می‌شود درباره ارز رمز ملی وعده‌هایی می‌دهد که با توجه به مطالب مطرح‌شده پوچ است. کاربردهایی مانند تسویه بین بانکی، پول نقد دیجیتال، دور زدن تحریم‌ها و شفافیت، وعده‌هایی است که در حال حاضر توسط سیستم‌های متمرکز با هزینه کمتر قابل دست‌یابی است.
برخی برای رمز ارز ملی نام‌های دیگری هم استفاده می‌کنند. نکته مهم اینجاست که چه از واژه دفتر کلتوزیع شده استفاده کنیم چه از بلاکچین چه از ده‌ها و صدها واژه دیگر نکته مهم اینجاست که مواردی که گفته‌شده در سیستم‌های متمرکز با هزینه کمتر در دسترس است.
برخی صحبت از شفافیت می‌کنند و این‌که ارز رمز ملی باعث شفافیت می‌شود. این وعده‌ای پوچ و توخالی است و عدم شناخت مطرح‌کنندگان این ایده از اکوسیستم مالی کشور را نشان می‌دهد.
در حال حاضر سیستم‌های مالی ایران با مشکلات متعددی دست به گریبان هستند؛ منتها پاسخ هیچ‌کدام از مسائل امروز ایران را نمی‌توان در یک بازه در سیستم‌های توزیع شده یافت، بنابراین مطالبی که طرح می‌شود فقط جنبه تبلیغاتی دارد و در برابر آنها باید جانب احتیاط را نگه داشت.
با درود بر دست اندرکاران سایت وزین راه پرداخت، خوشبختانه بیان واقعیت های مترتب این واژه فرنگی، در تنویر اذهان مدعیان عرصه پرداخت و مالی کشور می تواند مفید فایده باشد.
ورود تکنولوژی در هر عرصه ای نیازمند ورود فرهنگ آن تکنولوژی نیز است. چنانچه درب ها بی محابا به روی تکنولوژی باز شود، بی توجه به تبعات آن، در برخی موارد صدمات جبران ناپذیری به عرصه ای مختلف جامعه به وجود خواهد آورد.
مثلاً کشور ونزوئلا با سرمایه گذاری بر روی رمز ارز ملی، شاید موفق عمل نموده است، لکن بی توجه به توسعه یا ارتقای فرهنگ جامعه خویش، پیش از ورود به استفاده از رمز ارزها برای دور زدن تحریم ها، با تحریک های خارجی، دچار آشوب های داخلی گردید.