پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
رضا قربانی، سردبیر ماهنامه عصر تراکنش؛ ضمیمه کلیک جام‌جم / می‌گویند روزی ملانصرالدین به نانوایی رفت و چون صف شلوغ بود گفت در كوچه بالایی نذری می‌دهند؛ مردم برای گرفتن نذری، صف را رها كردند و به‌سوی آدرس غلط روانه شدند. وقتی همه رفتند، نصرالدین فكر كرد، نكند واقعا نذری می‌دهند و ما اینجا بی‌نصیب بمانیم! بنابراین بدون این‌كه نان بخرد، خودش هم دنبال مردم به‌سوی كوچه بالایی برای گرفتن آش راهی شد!
حالا حكایت ماست و «ارز رمز ملی»؛ برخی با اختراع این واژه، خود را به اول صف رساندند، درحالی‌كه در واقعیت چنین مفهومی وجود ندارد. پیدا كردن ارز رمز ملی سخت‌تر از یافتن یك فیل بنفش‌رنگ پرنده سخنگو است!
برای این‌كه ببینیم چرا این قصه مهمل است بگذارید یك تعریف ساده از بلاكچین ارائه دهیم؛ سپس محدودیت‌ها و كاربردهای امروز آن را بررسی كنیم و در پایان هم نگاهی بیندازیم به ادعاهایی كه درباره ارز رمز ملی مطرح شده است.
سفر از واقعیت به هایپ
«هایپ» بهترین واژه برای توصیف بسیاری از صحبت‌ها درباره بلاكچین است. در سال‌های گذشته فناوری و نوآوری چهره خدمات مالی دنیا را تغییر داده، اما بخش زیادی از ادعاهایی كه مطرح می‌شود توخالی است. این روزها برای هر چیزی راه‌حل بلاكچینی ارائه می‌شود، ولی برای این‌كه بدانیم آیا به بلاكچین نیاز داریم یا نه باید از خود بپرسیم آیا به «پول نقد دیجیتال» نیاز داریم؟
اگر پاسخ مثبت است بیت‌كوین بهترین پاسخ است و اگر پاسخ منفی است، بنابراین به بلاكچین نیاز نداریم. فراموش نكنیم بیشتر صحبت‌هایی كه این روزها درباره بلاكچین در دنیا مطرح می‌شود یك «هایپ» است.
بلاكچین یك دفتر كل توزیع‌شده غیرمتمركز است. «بلاك» اطلاعات دیجیتالی است كه در یك دیتابیس عمومی ذخیره‌شده كه به آن زنجیره می‌گوییم. در بلاك‌ها اطلاعاتی درباره تراكنش‌ها ذخیره می‌شود؛ مواردی مثل تاریخ، زمان و ارزش.
تراكنش‌ها یك امضای دیجیتال منحصربه‌فرد دارند. هر بلاك هم كد منحصربه‌فردی دارد كه به آن «هش» گفته می‌شود كه معرف بلاك است. هر تراكنش در یك بلاك ذخیره می‌شود كه آن تراكنش باید توسط یك شبكه از كامپیوترها تایید شده باشد. وقتی تراكنش‌ها تایید شد بلاك با هش مخصوص خود به بلاكچین (زنجیره بلوك) اضافه می‌شود.
هر كامپیوتری كه در شبكه حضور دارد دقیقا یك كپی یكسان از بلاكچین نگهداری می‌كند. میلیون‌ها كامپیوتر این‌چنین در شبكه وجود دارد كه به آنها نود گفته می‌شود. این فرم دفتر كل توزیع‌شده به‌شدت در مقابل دستكاری ایمن است و اطلاعات ذخیره‌شده قابل‌تغییر نیستند.
مزایا و معایب بلاکچین
بلاکچین فقط یک دستاورد فنی نیست؛ نقطه وصل مفاهیم دنیای توزیع‌شده است و مهم‌ترین نکته‌ای که به ما یادآوری می‌کند تمرکززدایی است. اعتماد در بی‌اعتمادی یکی از دستاوردهای بلاکچین است؛ یعنی برای انجام تراکنش‌ها در محیطی که افراد به هم اعتماد ندارند نیازی به واسطه‌ها وجود ندارد.
همیشه این واسطه‌ها بوده‌اند که نقش ایجاد اعتماد در محیط‌های بدون اعتماد را به عهده گرفته‌اند. حالا این نقش با بلاکچین جایگزین شده است. مواردی مانند حاکمیت افراد بر پروتکل و ضد تورم بودن از ویژگی‌های مثبت بلاکچین است. به عبارتی بلاکچین زمینه حاکمیت اثربخش مردم را فراهم می‌کند و افراد می‌توانند دیدگاه‌هایشان را از طریق پروتکل به قانون تبدیل کنند.
انجام پردازش‌های سنگین‌تر برای کار یکسان، حذف تمامی اختیارات انسانی؛ کارایی پایین، هزینه بالا و کندی (در بیشتر اپلیکیشن‌ها) از معایب بلاکچین هستند؛ بنابراین بسیاری که بلاکچین را ابزاری ارزان برای انتقال پول معرفی می‌کنند در اشتباه هستند یا این که بلاکچین کارایی بالایی دارد و می‌توان به‌آسانی از طریق آن پول منتقل کرد درست نیست. بلاکچین ابزاری کند، گران و با کارایی پایین است؛ بلاکچین فناوری است که به‌طور خاص برای این طراحی‌شده که واسطه‌ها را حذف کند.
برای رسیدن به هدف حذف واسطه‌ها هم به مصرف انرژی زیادی نیاز است. راه‌حل‌های متمرکز معمولا سریع‌تر، ارزان‌تر و کارایی بالاتری دارند که در آنها وظیفه ایجاد اعتماد را یک واسطه طرف سوم ایجاد می‌کند.
نکته جالب این که تقریباً تمام راه‌حل‌های مبتنی بر بلاکچین فعلی جایی به‌طرف سوم و واسطه نیاز پیدا می‌کنند که این با فلسفه بلاکچین در تضاد است؛ بنابراین تمرکززدایی باید به‌اندازه کافی جذاب باشد که افراد حاضر شوند هزینه بیشتر و کارایی کم‌تر را به جان بخرند؛ این موضوع فعلاً در بیت‌کوین جواب داده است.
ظرفیت‌های بلاكچین
با توجه به محدودیت‌هایی كه در قسمت «مزایا و معایب بلاكچین» توضیح داده‌ایم در حال حاضر در سه حوزه ظرفیت‌های بلاكچین تقریبا بالفعل شده است: پرداخت‌های دیجیتال مانند بیت‌كوین؛ قراردادهای هوشمند مانند اتریوم و مدیریت دیتابیس و ركوردها. در مورد پرداخت‌های دیجیتال مانند بیت‌كوین به‌اندازه كافی صحبت شده است، اجازه دهید اندكی درباره دو موضوع دیگر صحبت كنیم.
قراردادهای هوشمند
اتریوم یك سیستم رمزنگاری هوشمند است كه قراردادها را در بستر بلاكچین به‌صورت خودكار درمی‌آورد. توجه داشته باشید هیچ بازگشتی در این قراردادها وجود ندارد و هیچ نظارتی توسط نهادهای نظارتی و پلیس امكان‌پذیر نیست. اگر باگی در نرم‌افزار وجود داشته باشد، این موضوع باعث از كار افتادن قرارداد می‌شود. یادمان باشد اكوسیستم اتریوم پیش‌ازاین یك‌بار دچار مشكل و كد هك شده است.
دقت كنیم كد قانون نیست. اگر دادگاه‌ها را با كد جایگزین كنیم آنگاه برنامه‌نویس‌ها را هم باید با وكلا جایگزین كنیم. چه می‌شود اگر چیزی به شكل خطا رخ دهد؟ آیا به دادگاه‌ها احتیاج نخواهیم داشت؟
كاربردهای بالقوه در آینده گسترده‌تر خواهد شد. كاربردهای قراردادهای هوشمند در آینده كه «سواد كد» در میان مردم افزایش یافته و كدها قابل پیش‌بینی‌تر و قابل‌اعتمادتر از امروز باشند جدی‌تر می‌شود. امروز حتی در زمینه قراردادهای هوشمند هم بیشتر با یك هایپ سروكار داریم، مگر این‌كه قراردادها ساده باشند و كد بتواند به‌آسانی تایید و درك شود.
دیتابیس و مدیریت ركورد
توكنایز كردن یكی از كاربردهای بلاكچین است. بلاكچین یك دیتابیس قابل‌اعتماد یا یك سیستم ثبت دارایی در ارز مخصوص خود (native currency) است به این معنا كه این ارز در مقابل حمله‌ها مقاوم است.
بلاكچین دریچه جدیدی به روی ما باز كرده و قطعا در سال‌های آتی و با بلوغ فناوری شاهد رشد بیشتر این فناوری در حوزه‌های گوناگون خواهیم بود. منتها باید توجه داشته باشیم این مهم دست نخواهد داد مگر با شناخت همه‌جانبه ابعاد مختلف فناوری.
در حال حاضر صحبت‌هایی كه مطرح می‌شود درباره ارز رمز ملی وعده‌هایی می‌دهد كه با توجه به مطالب مطرح‌شده پوچ است. كاربردهایی مانند تسویه بین بانكی، پول نقد دیجیتال، دور زدن تحریم‌ها و شفافیت، وعده‌هایی است كه در حال حاضر توسط سیستم‌های متمركز با هزینه كمتر قابل دست‌یابی است.
برخی برای رمز ارز ملی نام‌های دیگری هم استفاده می‌كنند. نكته مهم اینجاست كه چه از واژه دفتر كلتوزیع شده استفاده كنیم چه از بلاكچین چه از ده‌ها و صدها واژه دیگر نكته مهم اینجاست كه مواردی كه گفته‌شده در سیستم‌های متمركز با هزینه كمتر در دسترس است.
برخی صحبت از شفافیت می‌كنند و این‌كه ارز رمز ملی باعث شفافیت می‌شود. این وعده‌ای پوچ و توخالی است و عدم شناخت مطرح‌كنندگان این ایده از اكوسیستم مالی كشور را نشان می‌دهد.
در حال حاضر سیستم‌های مالی ایران با مشكلات متعددی دست به گریبان هستند؛ منتها پاسخ هیچ‌كدام از مسائل امروز ایران را نمی‌توان در یك بازه در سیستم‌های توزیع شده یافت، بنابراین مطالبی كه طرح می‌شود فقط جنبه تبلیغاتی دارد و در برابر آنها باید جانب احتیاط را نگه داشت.
با درود بر دست اندرکاران سایت وزین راه پرداخت، خوشبختانه بیان واقعیت های مترتب این واژه فرنگی، در تنویر اذهان مدعیان عرصه پرداخت و مالی کشور می تواند مفید فایده باشد.
ورود تکنولوژی در هر عرصه ای نیازمند ورود فرهنگ آن تکنولوژی نیز است. چنانچه درب ها بی محابا به روی تکنولوژی باز شود، بی توجه به تبعات آن، در برخی موارد صدمات جبران ناپذیری به عرصه ای مختلف جامعه به وجود خواهد آورد.
مثلاً کشور ونزوئلا با سرمایه گذاری بر روی رمز ارز ملی، شاید موفق عمل نموده است، لکن بی توجه به توسعه یا ارتقای فرهنگ جامعه خویش، پیش از ورود به استفاده از رمز ارزها برای دور زدن تحریم ها، با تحریک های خارجی، دچار آشوب های داخلی گردید.