پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
این روزها واژه قرارداد هوشمند را زیاد می‌شنویم. شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ دولتی و خصوصی هم از خدمات جدید خود با کمک قراردادهای هوشمند و فناوری زنجیره‌بلوک خبر می‌دهند. اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم در بحبوحه ظهور رمزارزها و سروصداهای فناوری بلاکچین قراردادهای هوشمند مورد کم‌لطفی قرارگرفته‌اند و آن‌گونه که باید شناخته نشده‌اند.
تصور کنید قصد فروش خانه خود را دارید؛ این فرایند پیچیده با کلی کاغذبازی و رویه‌های اداری همراه خواهد بود و مستلزم تعامل با افرادی است که آنها را به‌درستی نمی‌شناسید و البته ریسک بالایی نیز به همراه دارد. به همین دلایل است که فروشندگان مسکن به سراغ مشاوران املاک و بنگاه‌های معاملات ملکی می‌روند. مشاوران املاک با قوانین نقل‌وانتقال ملک آشنا هستند، بازار را به‌درستی می‌شناسند و البته به‌واسطه نظارت‌های صنف خود می‌توانند قابل‌اعتماد باشند. در صورتی هم که اختلافی میان فروشنده و خریدار به وجود بیاید نقش واسطه را ایفا می‌کنند و تقریباً هر کاری لازم باشد انجام می‌دهند تا معامله در بهترین شکل ممکن صورت بگیرد.
در بیشتر موارد بنگاه معاملات ملکی نقش امانت‌دار را نیز ایفا می‌کند چراکه مبلغ معامله زیاد است و اعتماد کردن به‌طرف مقابل کار ساده‌ای نیست. مشاور املاک مبلغ را از خریدار دریافت کرده و آن را نزد خود نگاه می‌دارد تا زمانی که انتقال مالکیت انجام شود و سپس آن را به فروشنده پرداخت می‌کند. البته این خدمات رایگان نیست و پس از انجام معامله مشاور درصدی از مبلغ را به‌عنوان کمیسیون از طرفین دریافت خواهد کرد.
قراردادهای هوشمند نیز به همین شکل عمل می‌کنند و از آنها می‌توان تقریباً در هر صنعتی استفاده کرد. با کمک قرارداد هوشمند فرآیند ساده‌تر شده و بار مسئولیت طرفین معامله کم می‌شود. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های قراردادهای هوشمند ایجاد اعتماد است. قرارداد هوشمند به زبان ساده نوعی شرط اگر – آنگاه است.
در مثال معامله املاک، اگر مبلغ معامله به حساب سیستم واریز شود آنگاه انتقال سند به‌صورت خودکار صورت خواهد پذیرفت. پول و مالکیت هر دو در سیستم ذخیره می‌شوند و با کمک قرارداد هوشمند هم‌زمان به طرفین معامله انتقال می‌یابند. صحت هر تراکنش توسط هزاران کاربر در شبکه تأیید می‌شود و انتقال به این شکل تضمین می‌شود.
در چنین مدلی اعتماد میان طرفین مطرح نیست و نیازی به‌واسطه نیز وجود ندارد. تمام کارکردهای بنگاه املاک می‌تواند در قراردادهای هوشمند برنامه‌ریزی شود؛ با این کار هزینه‌های خریدار و فروشنده نیز کاهش پیدا می‌کند.
این تنها یکی از کاربردهای بالقوه قراردادهای هوشمند است. قرارداد هوشمند می‌تواند هر نوع دارایی، پول و یا ارزش دیگر را ایمن و شفاف انتقال دهد بدون اینکه هزینه‌ای بابت واسطه‌ها پرداخت شود و حتی نیازی به اعتماد میان طرفین باشد.
کدهای قرارداد هوشمند تمامی شرایط و مفاد توافق طرفین را در خود خواهد داشت و اطلاعات تراکنش نیز در یک دفترکل عمومی غیرمتمرکز توزیع‌شده زنجیره بلوکی ذخیره خواهد شد.
قرارداد هوشمند چطور کار می‌کند؟
کارکرد قرارداد هوشمند بسیار شبیه دستگاه‌های فروش خودکار است. برای استفاده از آن لازم نیست دانش خاصی داشته باشید؛ تنها کافی است مقدار رمزارز لازم را به‌حساب واریز کنید تا مالکیت خانه، گواهی‌نامه رانندگی و یا هر چیزی که معامله می‌کنید به‌حساب شما واریز شود. تمام قوانین، پاداش‌ها و جرائم از قبل تعریف‌شده و توسط قراردادهای هوشمند به‌صورت خودکار اجرا می‌شود.
وابستگی به دیگر قراردادهای هوشمند
اگرچه قراردادهای هوشمند به‌تنهایی می‌توانند کار کنند اما امکان هماهنگ شدن با هر تعداد قرارداد هوشمند دیگر را نیز دارند. می‌توان از این ویژگی به نحوی استفاده کرد تا قراردادها به یکدیگر وابسته باشند؛ یعنی اجرای موفق یک قرارداد باعث اجرای قراردادی دیگر شود و این روند ادامه پیدا کند تا زمانی که کل فرایند به پایان برسد.
در تئوری تمامی فرایندهای سیستم و سازمان را می‌توان بر بستر قراردادهای هوشمند پیاده‌سازی کرد. از برخی جهات این مدل در سیستم‌های رمزارزی پیاده‌سازی شده است و قوانین از پیش تعریف شده‌اند و به همین علت شبکه می‌تواند به‌طور مستقل و به‌صورت خودکار فعالیت خود را انجام دهد.
عناصر قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند سه جزء اساسی دارند که به‌عنوان اجزای قرارداد هوشمند شناخته می‌شوند. اول امضای دیجیتال که طرفین قرارداد با آن بر مفاد و قوانین قرارداد توافق می‌کنند.
جزء بعدی موضوع قرارداد است. این جزء باید در محیط قرارداد باشد یا قرارداد هوشمند به آن دسترسی مستقیم داشته باشد. اگرچه مفهوم قرارداد هوشمند اولین بار در سال ۱۹۹۶ مطرح شد اما نبود این بخش، پیاده‌سازی آن را تا سال ۲۰۰۹ و ظهور رمزارزها به تاخیر انداخت.
هر قرارداد هوشمند باید شروطی نیز داشته باشد. باید بتوان این شروط را به‌صورت ریاضی و منطقی و به‌وسیله زبان برنامه‌نویسی در محیط قرارداد هوشمند پیاده‌سازی کرد. همچنین این شروط باید خواسته‌های طرفین را تأمین و در صورت بروز اختلاف میان طرفین خسارات وارده را پوشش دهد.
محیط قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند باید در محیط مناسب کار کنند تا عملکرد درستی داشته باشند. این محیط باید با استفاده از کلید عمومی رمزنگاری‌شده باشد و به کاربران اجازه دهد با کدهای رمزنگاری‌شده منحصربه‌فرد خود وارد آن شوند. این دقیقاً همان سیستمی است که بیشتر رمزارزهای موجود، از آن استفاده می‌کنند.
همچنین وجود یک پایگاه داده غیرمتمرکز و خودکار که تمام ذینفعان قرارداد بتوانند به آن اعتماد کنند ضروری است. علاوه بر این خود محیط نیز باید غیرمتمرکز باشد. زنجیره‌بلوک و به‌خصوص زنجیره‌بلوک اتریوم محیط ایده‌ال برای پیاده‌سازی قراردادهای هوشمند است.
درنهایت منابع و داده‌های دیجیتال مورد استفاده در قراردادهای هوشمند باید قابل‌اعتماد باشند. به این منظور از پروتکل‌های ارتباط امن که در بیشتر نرم‌افزارهای مدرن امروزی به‌طور خودکار وجود دارند استفاده می‌شود.
مزایای قرارداد هوشمند
- قراردادهای هوشمند نیاز به واسطه‌ها و شخص ثالث را از بین می‌برند و کنترل کامل توافق را به طرفین می‌دهند.
- اسناد و مدارک ذخیره‌شده در شبکه گم یا دزدیده نمی‌شوند؛ چراکه تمام داده‌ها به‌صورت رمز شده در یک دفتر کل امن و توزیع‌شده ذخیره می‌شود. علاوه بر این نیازی به اعتماد میان طرفین معامله نیست چراکه قرارداد هوشمند یک سیستم بدون تبعیض و جایگزین اعتماد است.
- به لطف قراردادهای هوشمند دیگر نیازی به وکلا، مشاوران املاک، مشاوران اقتصادی، دستیاران و دیگر واسطه‌ها و دستمزدهای هنگفت نخواهد بود.
- اگر قراردادهای هوشمند به‌درستی پیاده شوند قابل هک کردن نیستند؛ همچنین محیط قرارداد هوشمند با رمزنگاری‌های پیشرفته محافظت می‌شوند که مدارک و داده‌های را امن نگاه می‌دارد.
- زمان زیادی که صرف انجام دستی فرایندها و کارهای اداری، کاغذبازی، ارسال و دریافت مدارک می‌شد، با قراردادهای هوشمند حذف می‌شود.
چه کسی قراردادهای هوشمند را ساخت؟
نظریه قرارداد هوشمند اولین بار توسط یک مهندس کامپیوتر و رمزنگار به نام نیک سابو در سال ۱۹۹۶ مطرح شد. در سال‌های بعد او چندین مقاله در این رابطه منتشر کرد و پیاده‌سازی قراردادی که ارتباط کمی میان طرفین معامله وجود دارد را توضیح داد و البته پروتکلی برای تجارت الکترونیک میان افراد غریبه در اینترنت طراحی کرد. اما پیاده‌سازی قرارداد هوشمند تا سال ۲۰۰۹ و معرفی بیتکوین و شبکه بلاکچین به تعویق افتاد.
بلاکچین محیطی مناسب برای پیاده‌سازی قرارداد هوشمند فراهم کرد. جالب است که سابو در سال ۱۹۹۸ مکانیزمی برای ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز معرفی کرد و آن را بیت‌گولد نامید. هر چند این پروژه هرگز اجرا نشد اما بسیاری از ویژگی‌هایی که بیتکوین ۱۰ سال بعد معرفی کرد را در خود داشت.
این روزها قرارداد هوشمند با رمزارزها عجین شده و می‌توان گفت هر کدام بدون دیگری مفهوم خود را از دست خواهند داد. هر رمزارز نوعی قرارداد هوشمند امن، غیرمتمرکز و رمزنگاری‌شده است. در بیشتر شبکه‌های رمزارزی قراردادهای هوشمند حضور دارند و برجسته‌ترین آن را در اتریوم شاهد هستیم.
نمونه کاربردهای قرارداد هوشمند
اگرچه دولت‌ها رگلاتورهای اقتصادی و بانک‌های جهانی محتاطانه به سمت استفاده از رمزارزها گام برمی‌دارند؛ فناوری پشت آن یعنی زنجیره بلوک و قراردادهای هوشمند به‌خوبی پذیرفته‌شده‌اند و در سطوح مختلف پیاده‌سازی می‌شود.
بیشتر قراردادهای هوشمند با کمک رمزارزها پیاده‌سازی و عملیاتی می‌شوند و به همین علت در خدمات پرداخت و امور مالی و بانکی کاربرد گسترده‌ای دارند. اما این فناوری می‌تواند توسط دولت‌های جهان برای انتخابات شفاف استفاده شود، زنجیره‌های تأمین می‌توانند برای کنترل کالا و خودکارسازی وظایف پرداخت از آن استفاده کنند؛ خریدوفروش املاک، خدمات پزشکی، مالیات، بیمه و صنایع بی‌شمار دیگر می‌توانند از کاربردهای آن بهره ببرند.
پژوهشکده ICT جهاد دانشگاهی با همکاری اول‌بلاک، شرکت سیتکس و وب‌سایت زومیت در تاریخ هفتم بهمن‌ماه سمینار کاربردی بلاکچین و قراردادهای هوشمند را در پژوهشکده فرهنگ هنر و معماری جهاد دانشگاهی برگزار می‌کنند. علاقه‌مندان می‌توانند از این آدرس برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام اقدام کنند.
