پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
تامین مالی همواره از چالش‌های اساسی بنگاه‌های اقتصادی به‌ویژه کسب‌وکارهای کارآفرینانه و نوپا بوده است. در این راستا ایجاد سازوکارهای مناسب جهت تامین مالی بنگاه‌ها نیز از مهم‌ترین و اساسی‌ترین الزامات بازار سرمایه است. بر این اساس روز گذشته سازمان بورس و اوراق بهادار دستورالعمل تأمین مالی جمعی (Crowd funding) را ابلاغ کرد.
به گزارش دنیای اقتصاد، تامین مالی جمعی رویکرد نوینی از تامین مالی است که طی آن جمع کثیری از سرمایه‌گذاران خرد بر بستر شبکه‌های اجتماعی و با سرمایه‌ای اندک در پروژه‌هایی مانند طرح‌های نوآورانه به مشارکت و سرمایه‌گذاری می‌پردازند.
منظور از تامین مالی جمعی، ارائه فرصت‌های سرمایه‌گذاری در قالب ایده یا پروژه‌ای مشخص است که توسط کارآفرینان از طریق یک سامانه اینترنتی به سرمایه‌گذاران (بدون توجه به میزان سرمایه آن‌ها) معرفی می‌شود. به‌این‌ترتیب حتی افراد دارای سرمایه اندک نیز می‌توانند در تامین سرمایه و حمایت از تولیدکنندگان مشارکت داشته باشند.
جذابیت تامین مالی جمعی انجام هم‌زمان یک اقدام اجتماعی و یک سرمایه‌گذاری اقتصادی است. به‌این‌ترتیب مجموعه‌ای از سرمایه‌های خرد تبدیل به پشتوانه‌ای برای به حقیقت پیوستن یک رؤیا یا ایده اقتصادی می‌شوند. در این راستا سازمان بورس اوراق بهادار روز گذشته دستورالعمل «تامین مالی جمعی» را ابلاغ کرد.
بر اساس دستورالعمل مزبور و مدل در نظر گرفته‌شده در آن، عاملی که زیرساخت‌های لازم و بستر اینترنتی مناسب برای انجام فرآیند را فراهم می‌کند، می‌تواند یک‌نهاد مالی ثبت‌شده دارای مجوز فعالیت معتبر یا شخص حقوقی باشد که از طریق انعقاد قرارداد با نهادهای مالی اقدام به ارائه خدمات مربوطه کند.
ابزاری کارآمد برای جذب سرمایه‌های خرد
مشاور رئیس سازمان بورس در خصوص دستورالعمل تامین مالی جمعی (Crowdfunding) گفت: «این روش تامین مالی در همه بازارهای مالی دنیا ابزار بسیار کارآمدی برای جذب سرمایه‌های خرد است.»
علی سعیدی، با اشاره به اینکه در این روش به‌راحتی و با حداقل مقررات، نقدینگی‌های اندک جمع‌آوری می‌شوند، تصریح کرد: «مقررات بورس‌ها برای سایر روش‌های تامین مالی سختگیرانِ است چراکه سرمایه‌گذاری‌ها و سرمایه‌گذاری در رقم‌های بالایی انجام می‌شود که باید با نظارت دقیقی همراه باشد.»
به‌عنوان‌مثال نظارت و قوانین جذب نقدینگی برای انتشار هزار میلیارد تومان اوراق با تامین مالی ۱۰ میلیون تومانی کاملاً متفاوت است. این فعال بازار سرمایه مهم‌ترین مزیت Crowdfunding را کم بودن پیچیدگی‌های قانونی دانست و افزود: «پس از تجربه بحران بین‌المللی سال ۲۰۰۸ تسلط بانک‌ها و نظام پولی به سیستم مالی کاهش یافت و به همین دلیل حجم تامین مالی جمعی نیز رشد کرد.»
سعیدی با اشاره به ساده بودن مفهوم تامین مالی جمعی گفت: «اندازه‌های این روش تأمین مالی بسیار کوچک و حتی در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است. کوچک بودن حجم مشارکت باعث می‌شود در صورت ضرر و زیان، فرد مبلغ بزرگی را از دست ندهد.»
او وجود پلتفرم و مسیر مشخص حرکت سرمایه در تامین مالی را موردتوجه قرارداد و گفت: «هرچند رقم‌ها مشخص و سرمایه‌گذاری‌ها اندک است اما در دستورالعمل تامین مالی جمعی که از سوی سازمان بورس تدوین‌شده، به پرداخت‌ها و دریافت‌ها نظارت کامل می‌شود. البته این نظارت‌ها کمتر از تامین مالی با مبالغ سنگین است.»
سعیدی با تأکید بر اینکه این دستورالعمل با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و وزارت اقتصاد و دارایی از سوی سازمان بورس نهایی شد، گفت: «تأمین مالی جمعی راهکار بسیار خوبی است، با این روش می‌توان سرمایه‌های خرد را از جامعه جمع‌آوری و در طرح‌های اقتصادی تزریق کرد. البته این امر نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق برای معرفی و اطلاع‌رسانی به جامعه است.»
جزئیات بیشتر از دستورالعمل جدید
در این راستا محسن یزدانیان، کارشناس اداره امور نهادهای مالی سازمان بورس اوراق بهادار به ارائه توضیحات تکمیلی درزمینهٔ تامین مالی جمعی پرداخت و گفت: «دستورالعمل تامین مالی جمعی ابلاغ‌شده از سوی سازمان بورس مبتنی بر مدل مشارکت است.»
یزدانیان در خصوص روش مشارکت در این طرح نیز گفت: «بر اساس این مدل، فرد خواهان دریافت نقدینگی یا همان متقاضی طرحی را برای دریافت نقدینگی به عامل (همان شخص حقوقی که مدیریت سایت تامین مالی جمعی را در اختیار دارد) معرفی می‌کند. عامل پس از ارزیابی اولیه طرح توسط ناظر فنی، عقد قرارداد با متقاضی و اخذ نماد اختصاصی طرح از شرکت فرا بورس ایران، طرح را در سکو منتشر می‌کند. به‌این‌ترتیب استارت اولیه از ارائه طرح شروع می‌شود.»
او با اظهار اینکه طرح مزبور می‌تواند از یک سرمایه‌گذاری بسیار خرد ازجمله راه‌اندازی سوپرمارکت تا طرح‌های توسعه بسیار بزرگ یا استارت‌آپ نیز باشد، گفت: «سرمایه‌گذاران نیز با مراجعه به این سکوها و مطالعه و بررسی طرح‌های مزبور، ریسک‌های موجود را ارزیابی کرده و سپس اقدام به ورود و سرمایه‌گذاری در آن می‌کنند.»
یزدانیان ادامه داد: «در این مرحله پول و نقدینگی توسط سرمایه‌گذار به‌حساب بانکی عامل (حساب بانکی که توسط عامل بازگشایی‌شده و برداشت از آن تنها با مجوز فرا بورس امکان‌پذیر خواهد بود) واریزشده و درازای پرداخت پول، گواهی مشارکت به شخص سرمایه‌گذار اعطا می‌شود. به‌این‌ترتیب چنانچه طرح مزبور در اجرا با پیشرفت همراه شود، گواهی یادشده در فرآیندهایی به سهام تبدیل‌شده و در اختیار فرد سرمایه‌گذار قرار می‌گیرد.»
محدودیت‌ها چیست؟
یزدانیان در ادامه به محدودیت‌های در نظر گرفته توسط سازمان بورس در تامین مالی مزبور اشاره کرد و گفت: «شخص متقاضی تنها باید شخصیت حقوقی باشد. همچنین حداکثر مقدار قابل تأمین از طریق تامین مالی جمعی برای هر طرح ۲۰ میلیارد ریال است.»
یزدانیان در ادامه با اظهار این مطلب که متقاضی ملزم به تامین حداقل ۱۰ درصد از وجه موردنیاز طرح است، گفت: «همچنین حداکثر مقدار پذیرش مجموع طرح‌های باز نزد عامل در هر زمان نمی‌تواند بیشتر از ۲۰۰ میلیارد ریال باشد.»
او در ادامه به محدودیت‌های در نظر گرفته‌شده برای اشخاص سرمایه‌گذار اشاره کرد و گفت: «در پروسه سرمایه‌گذاری هم اشخاص حقیقی و هم حقوقی می‌توانند مشارکت داشته باشند؛ اما محدودیت افراد حقیقی برای سرمایه‌گذاری تا سقف ۵ درصد از کل پروژه است. این در حالی است که حقوقی‌ها محدودیتی برای سرمایه‌گذاری نداشته و حتی می‌توانند کل مبلغ را پرداخت کنند.»
یزدانیان در ادامه تأکید کرد: «امکان تامین مالی یک طرح از طریق چند سکو وجود ندارد.»
فرآیند دریافت مجوز چگونه است؟
کارشناس اداره امور نهادهای مالی سازمان بورس اوراق بهادار در ادامه با اشاره به اینکه هدف اصلی از ایجاد تامین مالی مزبور، فراهم کردن نقدینگی موردنیاز برای شرکت‌های استارت‌آپ است، به تشریح فرآیند مزبور پرداخت و گفت: «طبق دستورالعمل ابلاغ‌شده از سوی سازمان بورس، هر پلتفرمی که در حال حاضر در حال تامین مالی جمعی و خواهان ادامه فعالیت در این زمینه است حداکثر ۶ ماه فرصت دارد تا برای دریافت مجوز فعالیت به کارگروه ارزیابی مراجعه کند.»
ترسیم نقشه راه
یزدانیان در ادامه به تشریح مراحل این امر پرداخت و گفت: «در این راستا عامل (همان شخص حقوقی که قصد راه‌اندازی سکوی تامین مالی جمعی دارد) باید به نهادهای مالی تحت نظارت سازمان بورس مراجعه و عقد قراردادی با یکی از این نهادها داشته باشد.»
یزدانیان ادامه داد: «در مرحله بعد عامل باید به کارگروه ارزیابی برای دریافت موافقت اصولی مراجعه کند. بعد از دریافت موافقت اصولی، سایت یا همان سکو (پلتفرمی که برای تامین مالی جمعی توسط عامل ایجادشده و اطلاعات در آن قرار می‌گیرد) را راه‌اندازی کند. بعد از راه‌اندازی این سکو مجدد به کارگروه مزبور مراجعه و مجوز فعالیت را اخذ کند.»
کارگروه ارزیابی چه کسانی هستند؟
یزدانیان در ادامه به کارگروه ارزیابی اشاره کرد و گفت: «این کارگروه از ۵ عضو تشکیل‌شده است؛ یک نفر به نمایندگی از رئیس سازمان بورس اوراق بهادار به‌عنوان رئیس این کارگروه خواهد بود.»
او ادامه داد: «۲ نفر به نمایندگی از فرا بورس ایران و ۲ نفر دیگر نیز کارشناس در حوزه فعالیت تامین مالی جمعی، در این کارگروه حضور خواهند داشت. این دو عضو به پیشنهاد فرا بورس ایران و با تأیید رئیس سازمان بورس انتخاب می‌شوند.»
یزدانیان ادامه داد: «هرچند هنوز برخی زیرساخت‌ها مهیا نشده، اما در حال بررسی و تأیید نهایی است. درواقع زیرساخت‌های اصلی تدوین‌شده و برخی جزئیات امر توسط سازمان بورس اوراق بهادار، فرا بورس ایران در حال طی مراحل پایانی است.»
نگاهی به مدل‌های تامین مالی جمعی
تامین مالی جمعی دارای ۴ مدل کلی است؛ مدل اهدا، مدل پاداش، مدل مشارکت در سهام و مدل قرض‌الحسنه فردبه‌فرد ازجمله ۴ روش اصلی در تامین مالی جمعی است.
مدل اهدا (Donate): «در این حالت که بیشتر برای پروژه‌های عام‌المنفعه و خیریه کاربرد دارد، سرمایه‌گذار با در نظر گرفتن اهداف اجتماعی، اخلاقی و مذهبی، مبلغی را برای تامین سرمایه یک پروژه عام‌المنفعه اهدا می‌کند. معمولاً این نوع تامین مالی در مؤسسات خیریه و غیرانتفاعی انجام می‌شود و کسانی که سرمایه اهدا می‌کنند، این کار را فقط و فقط با چشمداشت اجتماعی انجام می‌دهند. در مثال این نوع روش که از سالیان گذشته در فرهنگ ایران جای داشته می‌توان به تامین نقدینگی با عنوان «گل‌ریزان» اشاره کرد.
مدل پاداش (Reward): در این مدل سرمایه‌گذار پروژه در برابر سرمایه‌گذاری خود پاداش مشخصی را دریافت می‌کند. به عبارت دقیق‌تر در این روش، فرد تامین کننده سرمایه، به ازای هزینه‌ای که اهدا می‌کند، از یک پاداش بهره‌مند می‌شود. البته ممکن است این پاداش به تک‌تک سرمایه‌گذاران داده شود یا اینکه پاداش بر اساس میزان کمک فرد، امتیاز گیری از طریق معرفی دیگر سرمایه‌گذاران به پروژه و… دارای سطوح متفاوتی باشد. یا اینکه پاداش با قرعه‌کشی به گروهی از سرمایه‌گذاران داده شود.
مدل مشارکت در سهام (Equity): در این مدل سرمایه‌گذار در برابر سرمایه‌گذاری خود مالک بخشی از سهام آن کسب‌وکار، استارت‌آپ یا پروژه می‌شود و درنتیجه در منافع احتمالی آن نیز به‌اندازه میزان سهام خود شریک خواهد بود. ازآنجاکه روش تامین مالی جمعی بیشتر به‌عنوان نوعی روش سرمایه‌گذاری خطرپذیر محسوب می‌شود، سرمایه‌گذار باید به ریسک‌های موجود در این زمینه توجه داشته باشد.
مدل قرض‌الحسنه فردبه‌فرد (P۲P Lending): در این مدل افراد سرمایه‌گذار جایگزین بانک‌ها می‌شوند تا با سرمایه‌گذاری روی وام‌دهی به متقاضیان وام (اعم از افراد و شرکت‌ها) سود معقولی را به‌دقت آورند. در این روش، تامین مالی جمعی راهکاری برای اتصال افراد وام‌دهنده به افراد وام‌گیرنده است؟