چرا کارت‌های اعتباری در ایران استفاده نمی‌شود؟

همه ما چند ورق پلاستیکی در ابعاد استاندارد در کیف‌هایمان داریم و وقتی کسی از ما بپرسد این‌ها چیست میگوییم کارت اعتباری؛ اما در دنیا اصطلاح کارت اعتباری برای وسیله دیگری مورداستفاده قرار می‌گیرد. کارت اعتباری ابزاری است که به‌جرئت می‌توان گفت استفاده از آن در ایران به‌ندرت اتفاق میافتد تا جایی که انگار هیچ‌وقت در اقتصاد ما جایی نداشته است.

ورقه‌ای پلاستیکی که در کیف ایرانیان جا خوش کرده مردم با اطمینان به آن از مراکز فروش کالا و خدمات خرید می‌کند، card debit یا کارت‌های نقدی یا به‌اصطلاح بانک مرکزی کارت برداشت است که با پشتوانه موجودی حساب افراد در اختیارشان قرارگرفته است. مصرف کارت‌های نقدی فرایند پیچیده‌ای در اقتصاد ندارد. این کارت‌ها تنها جایگزین‌هایی برای اسکناس است و امکان دسترسی الکترونیکی مشتریان به موجودی حسابشان را فراهم می‌کند.

صدور کارت 3.5 برابر جمعیت کشور

بر اساس آمار منتشرشده از عملکرد پرداخت بانک مرکزی تا فروردین‌ماه سال 96،271 میلیون و 333 هزار فقره کارت برداشت صادرشده است و البته تعداد کل کارت‌های صادرشده از سوی نظام بانکی اعم از کارت‌های برداشت، هدیه، اعتباری و الکترونیک 5.3 برابر جمعیت ایران است.

در جدیدترین گزارش البته بانک مرکزی اعلام کرده که تا آذرماه سال 96،218 میلیون و 633 هزار فقره کارت برداشت صادر کرده است و این آمار تا دی‌ماه به 226 میلیون و 975 فقره کارت رسیده است.

آمار جالب بانک مرکزی از صدور انواع کارت‌ها نشان می‌دهد که استفاده از پول الکترونیکی به‌جای پرداخت نقد تا چه اندازه بین مردم جای خود را بازکرده و البته در بین انواع کارت‌های صادرشده، کارت‌های اعتباری هم دارای ردیفی است که نشان می‌دهد بانک‌ها از طریق صدور آن به تعدادی از مشتریان تسهیلات پرداخت کرده‌اند.

بانک‌ها در دی‌ماه سال گذشته 3 میلیون و 600 هزار فقره کارت اعتباری صادر کرده‌اند که نشان می‌دهد به بیش از 3 میلیون نفر تسهیلات اعتباری پرداخت‌شده است. آمار صدور کارت‌های اعتباری و برداشت به‌خوبی گویای این است که کارت اعتباری به‌اندازه کارت‌های برداشت و نقدی موردتوجه عموم مردم نیست هرچند دولت در مواقعی تالش کرده مردم را با استفاده از این کارت‌ها بیشتر آشنا کند.

طرح ناکام کارت اعتباری برای خرید لوازم‌خانگی ایرانی

در سال تعمیق رکود تورمی یعنی سال 94، وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی اجرای طرح خرید لوازم‌خانگی و کالای بادوام ایرانی با استفاده از کارت‌های اعتباری را کلید زدند. طرحی که به اختلاف بانک مرکزی وزارت صمت در دوره نعمت زاده منجر شد و البته بعدها سخنگوی اتحادیه لوازم‌خانگی آن را چیزی بیش از یک شوخی ندانست.

طرح صدور کارت اعتباری برای خرید کالای ایرانی از سال 93 کلید خورد تا مرهمی برای رکود تورمی اقتصاد باشد اما تا سال 95 به نتیجه مطلوب نرسید و در سال 96 کمتر مطرح و یا دنبال شد.

قرار بود در این طرح بانک‌ها بر اساس اعتبارمشتریان کارت‌های اعتباری برای خرید کالای بادوام ایرانی صادر کنند تا قفل انبار کارخانه‌های ایرانی با فروش حقوق آینده مشتریان شکسته شود و گردش مالی در بازار به رکود تقاضا پایان بدهد اما در تابستان سال 95، قائم‌مقام وقت وزیر صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد که تنها 100 هزار کارت اعتباری صادرشده و مردم با استفاده از این کارت‌ها تنها 16 هزار میلیارد تومان کالا خریده‌اند.

طرحی که تقریباً در چهار سال تصدی‌گری دولت یازدهم وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی را درگیر کرده بود، ازنظر گروه دریافت‌کننده کارت و کالای هدف مدام دچار تحول می‌شد. وزیر صنعت در خردادماه سال 95 در نام‌های به رئیس‌جمهور خواست که با در نظر گرفتن تمام کارکنان دولت به‌عنوان گروه هدف به حجم بیشتری از افراد کارت اعتباری تخصیص داده شود.

در شهریورماه سال 95 بانک مرکزی از صدور کارت‌های اعتباری سه رنگ خبر داد که سقف بازپرداخت آن 36 ماهه بود. بر اساس این طرح قرار بود کارت‌های اعتباری در سه رنگ طلایی، نقره‌ای و برنز صادر شود که تفاوت آن در سقف اعتبار بود. بانک مرکزی برای دارندگان این کارت‌ها الزام خرید کالای ایرانی را هم در نظر نگرفته بود که این هم به‌نوبه خود نشان می‌داد که طرح کارت اعتباری برای خرید کالای ایرانی در مرحله اجرا تا چه اندازه با آنچه به‌عنوان هدف این طرح ذکرشده بود، فاصله گرفته است.

هدفی که در اطلاعیه شورای پول و اعتبار درباره طرح صدور کارت اعتباری ایجاد تحرک در اقتصاد و حمایت از تولید داخلی بود. در میانه‌سال 95 عدم همکاری بانک‌ها و کمبود منابع آن‌ها در اجرای این طرح بیرون زد. رسانه‌ها در پاییز همان سال از این خبر دادند که بانک‌ها در پاسخ به درخواست صدور کارت اعتباری اعلام بی‌اطلاعی کرده و میگویند که قصدی برای اجرای این برنامه ندارند.

از سوی دیگر در همین برهه زمانی زمزمه ورشکستگی و ادغام مؤسسات مالی و اعتباری پیچید و بسیاری از بانک‌ها اعلام کردند که بار دیگر تکالیفی که دولت به آن‌ها محول کرده ازجمله وام قرض‌الحسنه ازدواج آن‌قدر سنگین بوده که نمی‌توانند منابع الزام را برای اجرای طرح صدور کارت اعتباری برای خرید کالای ایرانی تأمین کنند.

صدور کارت اعتباری برای خرید کالای ایرانی در همین کش‌وقوس‌ها بود که با آغاز دوازدهمین دور انتخابات ریاست جمهوری و تغییر مدیران کمتر در اخبار دیده و شنیده شد و دیگر ادامه پیدا نکرد.

چرا نه؟

کارت‌های اعتباری روشی درست برای تحریک تقاضا و گردش مالی بیشتر در اقتصاد به نظر می‌رسد اما تجربه اقتصاد ایران در این زمینه بااحتیاط بیش‌ازاندازه بانک مرکزی که مورد اعتراض تولیدکنندگان قرار گرفت و البته مشکلات مالی ناشی از تحریم‌ها و عدم انطباق شبکه بانکی کشور با نظام بانکی جهان به‌جای خوبی نرسید.

هرچند بانک مرکزی مدعی است که تا دی‌ماه سال 96 بیش از 3 میلیون کارت اعتباری صادر کرده است که 80 هزار فقره از آن سهم تسهیلات گیرندگان تهرانی و بیش از 2 میلیون فقره کارت هم سهم تسهیلات گیرندگان دیگر استان‌هاست.

کارت‌های اعتباری که در دیگر اقتصادهای دنیا به‌طورمعمول در اختیار مردم قرار می‌گیرد روشی وب برای رونق خرید کالا و خدمات است اما احتیاط نهادهای مرجع و مالی ایران در این زمینه باعث شده این بزار کمتر در بین مردم کشور شناخته‌شده باشد.

منبع: آینده نگر