پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
آیا کرادفاندینگ یا تأمین سرمایه جمعی می‌تواند دوای درد تأمین مالی در کسب‌وکارهای ایرانی شود؟
رضا قربانی؛ سردبیر ماهنامه عصر تراکنش / فناوری در سال‌های گذشته تغییرات مهمی در کسب‌وکارها ایجاد کرده است. یکی از حوزه‌هایی که در این سال‌ها مورد توجه قرار گرفته بخش‌های مالی، پولی و بانکی است. مدتی است که کسب‌وکارهایی نوپایی در این حوزه‌ها شکل گرفته که به آنها استارت‌آپ‌های فین‌تک گفته می‌شود. فین‌تک به معنای فناوری‌های مالی است و منظور از آن یعنی کاربرد نوآورانه فناوری در ارائه خدمات مالی است. فین‌تک‌ها کسب‌وکارهای نوپایی هستند که می‌خواهند برخی از خدمات بانک‌ها را با چابکی بیشتر به مردم ارائه کنند. تأمین سرمایه یکی از حوزه‌هایی است که در دنیای فین‌تک به آن توجه شده و برخی از کسب‌وکارها به صورت تخصصی به موضوع تأمین مالی می‌پردازند. به این کسب‌وکارهای نوپا کرادفاندینگ یا کسب‌وکارهای نوپای تأمین مالی جمعی می‌گویند.
روزهای گذشته خبری در رسانه‌ها منتشر شد که مدت‌ها بود انتظار آن را می‌کشیدیم؛ خبر آمد که استارت‌آپ‌ها با سه راه نذر اشتغال، شراکت و واگذاری بخشی از محصولشان، تأمین مالی می‌شوند. آن چیزی که در این خبر به آن ارجاع داده شده نشستی بود با حضور وزیر ارتباطات و وزیر اقتصاد. در این نشست درباره کلیات تأمین مالی برای کسب‌وکارهای نوپا صحبت شد؛ این چیزی است که در دنیا از آن تعبیر به کرادفاندینگ یا تأمین مالی جمعی می‌کنند و در سال‌های گذشته در ایران دچار سنگلاخ‌های قانونی شده بود و نمی‌توانست مورد استفاده جدی قرار بگیرد. اول نگاهی بیندازیم به این چه در این رویداد گذشت و بعد این موضوع را بررسی کنیم که چه انتظارهایی باید داشته باشیم.
تأمین مالی به روشی نوین
وزیر ارتباطات از مدل جدید تأمین مالی کسب‌وکارهای نوپا خبر داده و محل انجام این تأمین مالی را هم بورس معرفی کرده است. «بر اساس این طرح، افراد می‌توانند ایده‌های خود را در بورس عرضه کرده و منابع مالی پروژه را از طریق پول‌های خرد که عموماً ده تا ۵۰ میلیون تومان است تأمین کنند.» به گفته آذری جهرمی، این تأمین مالی جمعی از سه طریق سرمایه‌گذاری اعانه‌ای یا نذر اشتغال، شراکت و دریافت سهم شرکت استارت‌آپ و سرمایه‌گذاری برای دریافت بخشی از کالاهای تولیدی شرکت استارت‌آپی در آینده صورت می‌گیرد. وزیر گفته است که «ایران ظرفیت‌های بالایی در حوزه کسب‌وکارهای IT محور دارد و البته تأمین مالی یکی از مشکلات آنها است که تلاش شده با طراحی چنین مدل‌هایی تأمین سرمایه مورد نیاز آنها صورت گیرد.»
وزیر ارتباطات و فناوری که از ابتدای وزارتش بر اقتصاد دیجیتال تأکید داشته گفته بر این اساس استراتژی اقتصاد دیجیتال کشور در حال طراحی است و گام‌های آخر را می‌گذراند و بعد از تدوین نهایی، این استراتژی باید به تصویب هیات دولت برسد. مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد هم در حاشیه نشست امضای پیش‌نویس آیین‌نامه طرح‌های تأمین مالی جمعی گفته بود: «تصویب این آیین‌نامه قدم مثبتی در راستای جذب سرمایه‌های خرد مردم در طرح‌ها و پروژه‌های مرتبط با کسب‌وکارهای نوپا است.» به گفته وزیر اقتصاد سازمان بورس تاکنون تنها در زمینه نقل و انتقال عادی سهام فعال بوده و به بازار سرمایه‌های اولیه توجهی نمی‌شد این در حالی است که با امضای این پیش‌نویس و تصویب آن در شورای عالی بورس فضای جدیدی پیش روی تأمین مالی کسب‌وکارهای نوپا ایجاد خواهد شد.
همان‌طور که وزیر اقتصاد هم در این نشست گفته برخلاف راه‌های مختلفی که برای تأمین مالی از قبیل فروش اوراق سرمایه یا جمع‌آوری منابع مالی وجود داشته اما به طور کلی عمده روش‌های تأمین مالی از طریق سیستم بانکی انجام می‌شده است. این در حالی است که از این فصل کسب‌وکارهای نوپا و استارت‌آپ‌ها می‌توانند از طریق مدل شراکت نیز برای تأمین مالی پروژه‌های مالی استفاده کنند. وزیر اقتصاد با بیان اینکه برای اجرای این مدل تأمین مالی به یک طرح نظارتی نیز نیاز داشتیم گفت: «وزارت ارتباطات وظیفه نظارت و پایش در مدل‌های تأمین مالی در فضای مجازی را برعهده خواهد داشت.»
او با اشاره به کاهش نرخ سود سپرده طی ماه‌های اخیر گفت: «مردم با توجه به کاهش سود بانکی می‌توانند با آوردن سرمایه‌های خرد خود به عرصه سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای نوپا زمینه‌ساز رشد و توسعه این نوع کسب‌وکارها نیز بشوند.» وزیر اقتصاد در پایان به مردم توصیه کرد: «سرمایه‌های خرد و فامیلی و خیریه‌ای خود را به این مسیر آورده و با سرمایه‌گذاری در کسب‌وکارهای نوپا و استارت‌آپ‌ها زمینه‌ساز توسعه این فعالیت‌ها در کشور شوند.»
بیم‌ها و امیدها
تا قبل از گسترش شبکه‌های اجتماعی و ظهور فین‌تک‌ها، تأمین مالی روش‌های محدودی داشت. افراد اگر برای کسب‌وکار یا زندگی به پول و سرمایه نیاز پیدا می‌کردند، چاره‌ای نداشتند جز اینکه سراغ بانک‌ها بروند. شرکت‌ها از راه‌های دیگری هم استفاده می‌کردند مثل بورس. دولت‌ها هم هر وقت پول کم می‌آوردند از راه‌هایی مثل اوراق قرضه استفاده می‌کردند. الآن چند سالی است مفهومی به نام تأمین مالی جمعی به وجود آمده که برخی همان معادل انگلیسی آن یعنی کرادفاندینگ (crowdfunding) را استفاده می‌کنند. تأمین مالی جمعی مثل خرد جمعی می‌ماند. در فضای تأمین مالی جمعی، هیچ واسطه‌ای مثل بانک وجود ندارد و افراد برای اینکه پول انجام کاری را تأمین کنند، از طریق پلتفرم‌های این کار، پروژه‌شان را تعریف می‌کنند و کسانی که می‌توانند به این پروژه‌ها کمک کنند، با توجه به شرایط پروژه آن را تأمین مالی می‌کنند. معروف‌ترین پلتفرم تأمین مالی جهان «کیک استارتر» است و در ایران هم نمونه‌هایی قابل‌توجه خلق شده است. کیک‌استارتر تا امروز سه میلیارد دلار تأمین مالی را میزبانی کرده است.
واضح است ما راه درازی در پیش داریم، بااین‌حال به نظر می‌رسد در سال‌های آتی اتفاق‌هایی خوبی قرار است رخ دهد. کیک‌استارتر معروف‌ترین نمونه تأمین مالی جمعی در جهان است. نمونه‌های دیگری مثل ایندیگوگو و گوفاندمی هم قابل ذکر است. کسانی که در کیک استارتر سرمایه‌گذاری می‌کنند سرمایه‌گذاران خردی هستند که علاقه دارند با سرمایه اندک از پروژه‌های خلاقانه حمایت کنند. دقت کنید کرادفاندینگ یا تأمین مالی جمعی خیریه نیست. همان‌طور که پروژه‌های بزرگ نفتی و صنعتی در دنیا تأمین مالی می‌شوند، افراد فعال در فناوری هم از خود فناوری برای تأمین مالی استفاده می‌کنند.
تا امروز پروژه و استارت‌آپ‌هایی معروف با این روش خلق شده‌اند. کسانی که از پروژه‌ها حمایت می‌کنند فی‌سبیل‌الله این کار را انجام نمی‌دهند، بلکه آنها به ازای حمایت خود پاداش از قبل تعیین‌شده‌ای را دریافت می‌کنند. به‌عنوان نمونه عینک واقعیت مجازی «آکیلس» یکی از همین پروژه‌ها بود که اولین بار در کیک استارتر تعریف شد و کسانی که این پروژه را تأمین مالی کردند اولین کسانی بودند که عینک واقعیت مجازی آکیلس را دریافت کردند. حتماً خبر دارید اکنون فیس‌بوک این شرکت را خریده و این روزها واقعیت مجازی یکی از روندهای جذاب فناوری شده است. ساعت‌های هوشمند پبل، از معروف‌ترین نمونه تأمین مالی جهان است. به نظر می‌رسد با کاربردی شدن این روش تأمین مالی شاهد شکوفایی بیشتر اقتصاد کشور باشیم هرچند به دلیل ناشناخته بودن این روش ممکن است در ابتدای راه چالش‌های جدی هم سر راه کسب‌وکارها وجود داشته باشد.
