سالی که نکوست / در باب فیلترینگ وب‌سایت‌های واسطه پرداخت

آخرین روزهای سال ۹۴ حادثه‌ای فضای پرداخت ایران را تحت تاثیر خودش قرار داد که نتیجه‌ آن چیزی نیست جز ناامن شدن فضای کسب‌وکار؛ به صورت ناگهانی تعداد زیادی از وب‌سایت‌های واسطه یا متمرکزکننده پرداخت مانند جهان‌پی و پی‌لاین فیلتر شدند. این موضوع در روزهایی که تقریبا پرتراکنش‌ترین روزهای کاری این وب‌سایت‌هاست، همه آنها را در شوکی ناراحت‌کننده فرو برد. متاسفانه در این جور مواقع کسی هم پاسخگو نیست و با توجه به تعطیلی پایان سال و دو هفته‌ای ابتدای سال، این وب‌سایت‌ها و همه کسانی که از این واسطه‌ها استفاده می‌کنند دچار مشکل شده‌اند و فعلا با لطایف‌الحیل توانسته‌اند پاسخگوی مشتریان‌شان باشند.

وب‌سایت‌های زرین‌پال و پرداخت در آخرین روزهای سال کمترین آسیب را از فیلترینگ دیدند؛ چیزی که باعث شد برخی از واسطه‌های پرداخت انگشت اتهام را به سوی این دو بگیرند. مصطفی امیری مدیرعامل شرکت زرین‌پال در روزهای پایانی سال گفت‌وگویی با پی‌داد انجام داد و گفت  که فیلتر نشدن وب‌سایت آنها احتمالا از روی خوش‌شانسی بوده‌ است.

امیری دلیل نبودن سایت‌شان در لیست فیلترینگ را «خوش‌شانسی» یا «از قلم افتادن نام‌شان در لیست» یا «وجود قصد و غرض‌های شخصی» می‌داند. او معتقد است شرکت زیرساخت این درگاه‌ها را فیلتر کرده و این در حالی است که پیش از فیلتر شدن هیچ اخطار یا نامه‌ای به مسئولان سایت‌ها داده نشده بود. گفته‌ می‌شود پیش از این شاپرک در نامه‌ای که به PSP ها زده بود اعلام کرده بود که آنها می‌توانند با ۲۴ سایتی که در آن نامه اعلام شده همکاری کنند و این در حالی است که حالا ۲۲ سایت از این ۲۴ سایت فیلتر شده‌اند و مسئولان تاکنون پاسخی به چرایی این فیلترینگ گسترده نداده‌اند.

شرکت پی‌لاین یکی از وب‌سایت‌هایی که آتش فیلترینگ در خانه آنها افتاده بود بیانیه‌ای منتشر کرد و گفت: «قبلا جلساتی با سازمان‌های مختلف منجمله مرکز محترم توسعه تجارت الکترونیک انجام شده بود، کارهای لازم برای دریافت مجوزهای لازم از مرکز توسعه و تجارت الکترونیک انجام شده بود و پرونده کسب و کار مربوطه تحت عنوان «وب سایت‌های متمرکز کننده کسب‌و‌کارهای خرد» درحال پیگیری بود. تعهدات لازم به این مرکز ارائه شده و موافقت ضمنی نیز از طرف شرکت شاپرک با ادامه فعالیت این نوع کسب‌وکارها به‌صورت قانون‌مند انجام شده بود.»

در ادامه متنی که پی‌لاین منتشر کرده چند سوال مطرح شده است:

– اگرفعالیت درگاه پرداخت واسط وجود غیرقانونیست، چرا یکی از سای‌های پر ادعا و توخالی در این عرصه فیلتر نشده و عمدا نادیده گرفته شده؟
– با توجه به شواهد موجود آیا این سایت پر ادعا که توان رقابت در این بازار را ندارد، به دنبال حذف ناجوانمردانه بازیگرهای این مارکت نیست و تمام این اتفاقات برنامه‌ریزی شده و تعمدی نبوده؟
– چرا بدون اخطارهای قانونی مکتوب یا شفاهی قبلی که معمولا این اخطار ها حداقل به عنوان تذکر در پنل سایت ساماندهی درج می‌شود، تمام درگاه های واسط 3 روز مانده به پایان سال فیلتر شدند و در طی یک روز نامه مسدودسازی به دیتاسنتر ارسال می‌شود ولی در مورد یک سایت خاص این اتفاق رخ نمی دهد؟
– چرا قانون به صورت گزینشی اعمال می شود؟
– طبق کدام قانون، مصوبه یا ابلاغیه این نوع فعالیت غیرقانونی اعلام شده؟
– چرا درحالی که تمامی مراحل لازم برای دریافت مجوز انجام شده و ده‌ها نوع تعهد به سازمان‌های مختلف دولتی ارائه شده و دسترسی های لازم در اختیار این سازمان ها قرار داده شده، برخوردهایی مانند مفسد اقتصادی و کلاه بردار با یک شرکت دانش بنیان انجام می‌شود؟
– آیا بهتر نیست به‌جای برخورد قهری و آسیب زدن به آینده اقتصادی و پیشرفت کشور در زمینه IT و بانکداری الکترونیک، کمی به فکر حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و بنگاه‌های اقتصادی باشیم؟
– گاها شرکت‌های دانش بنیانی مانند پی لاین انتظار حمایت و همراهی ندارند، تقاضای ما این است که در مسیر پیش رو اگر همراه نیستید، خار پایمان نیز نباشید.

متاسفانه به دلیل شرایط غیرشفاف و فیلترینگ ناگهانی که به ضرر کسب‌وکارها است، گاهی ادبیات تند می‌شود و هدف اشتباه گرفته می‌شود. اگر از ادبیات تند این بیانیه بگذریم، آن چه که در این متن قابل توجه است، فیلترینگ ناگهانی بیشتر کسب‌وکارهای یک حوزه است. اصولا خاموشی ناگهانی هر کسب‌وکاری نابودکننده آن کسب‌‌وکار است. تصور کنید ب‌سایتی مانند گوگل یک‌باره از دسترس خارج شود، آیا می‌توان به این کسب‌وکار اعتماد کرد؟

متمرکزکننده پرداخت یا Payment Concentrator چیست؟

با توسعه فضای کسب‌وکار‌های بانکداری و پردخت، هر روز شاهد توسعه تعداد زیادی از استارتاپ‌های فینتک هستیم که در حال تغییر شیوه تعامل ما با بانک‌ها و توسعه روش‌های نوین پرداخت است. یکی از انواع استارتاپ‌هایی که در حال توسعه در دنیا هستند، وب‌سایت‌های واسطه پرداخت هستند. جهان‌پی یکی از وب‌سایت‌های واسطه پرداخت اخیرا متنی منتشر کرده که در آن توضیح داده متمرکزکننده پرداخت چیست. طی چندسال گذشته شرکت‌هایی شکل گرفته‌اند که نه PSP هستند و نه فروشنده کالا. ایده اصلی این شرکت‌ها که از آنها تحت عنوان متمرکزکننده‌های پرداخت یا Payment Concentrator یاد می‌کنند این است که مجموعه‌ای از پرداخت ها در جایی متمرکز شده و طبق استاندارد و مدل تجاری مشخصی، سرویس خود را ارائه کنند، کسب‌وکار آنها تجارت الکترونیکی خالص و تفاوت آنها با پی‌اس‌پی‌ها در ایجاد ارزش افزوده است. یکی از شناخته‌شده‌ترین نمونه‌های بین‌المللی آنها هم، paypal است که از خدمات تضمین سایت escrow.com برای تضمین تعاملات پولی استفاده می‌کند. در ایران هم مدل‌های مختلفی از آن‌ها به وجود آمده از جمله jahanpay.com که تمرکزشان بیشتر بر حوزه‌ها و کسب‌وکارهایی است که به‌دلیل حجم بالای تقاضا در آنها، pspها نمی‌توانند پاسخگوی آنها باشند یا اساسا با ماژول‌هایی که pspها می‌دهند، قابلیت اتصال ندارند.
در مورد نحوه فعالیت این سایت‌ها دی ماه گذشته رییس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی اظهار امیدواری کرده بود: «تلاش می‌کنیم صورت مساله را دقیق‌تر، عمیق‌تر و فنی‌تر ببینیم و متوجه کاربردهای مختلف این زیرساخت شویم، براساس سازماندهی، بازتعریفی از آنها کرده و بعد برای گستره کامل آنها چارچوب تعیین کنیم .» بر کسی پوشیده نیست که همیشه فناوری به طرز اجتناب‌ناپذیری از رگولیشن جلوتر بوده و این مسئله ریسک هایی برای پیشتازان کسب‌وکارهای این حوزه به وجود آورده است. صورت ساده برای تدوین چارچوب قانونی این تجمیع‌کننده‌ها به این ترتیب است که باید به جای ممنوعیت آنها یک قانون کلی برای آنها تدوین کرد،هرچند به باور بسیاری موضوع کمی پیچیده است و نمی توان برای هر خرده تجارتی که ایجاد می‌شود قانون تعیین کرد؛ اما واقعیت این است که واسطه‌ها خرده تجارت نیستند، بلکه به طور فزاینده ای درحال فراگیری هستند.

حال سوال اینجاست در سال ۹۵ شاهد چه چیزهایی باید باشیم؟ آیا قرار است شفافیت در کسب‌وکار اصل قرار گیرد یا رفتارهای ناگهانی ضد کسب‌وکار؟