پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بررسی ابعاد مختلف کیف پول موبایلی از منظر مصرف‌کننده، شرکت‌های پرداخت و رگولاتور
وحید محمودیان، فعال صنعت پرداخت الکترونیکی؛ ماهنامه عصر تراکنش / چند سالی است که مبحث کیف پول الکترونیکی در کشورمان مطرح شده است. در ابتدا این خدمت در مسیر ارائه بر بستر کارت‌های بانکی پیش رفت و با تبعیت نسبی از قوانین و مقررات حاکم بر کارت‌های بانکی، مجموعه‌ها و شرکت‌های علاقه‌مند در این زمینه تلاش‌های بسیاری کردند و توانستند در پیاده‌سازی کیف پول الکترونیک روی کارت بانکی، پروژه‌هایی را به بهره‌برداری برسانند. با توجه به نیاز این بستر به تجهیز پذیرندگان به کارت‌خوان‌های خاص، این پروژه‌ها غالباً در شهرهای کوچک و بازارهای محدود اجرا شده است.
در ادامه، با گرم‌تر شدن تنور سرویس‌های موبایلی، روز به روز راجع به کیف پول موبایلی بیشتر می‌شنویم. طبیعتاً شرکت‌ها و مجموعه‌های پیشرو در این زمینه دست‌به‌کار شده‌اند و خدماتی را در اندازه‌های مختلف جهت عرضه آماده کرده‌اند. ذکر این نکته ضروری است که نبود قوانین و مقررات ابلاغ شده در خصوص ارائه خدمات پرداخت روی موبایل برای چند سال اجرای پروژه‌های بزرگ در این حوزه را با تأخیر جدی مواجه کرده است و بعضاً مشکلاتی برای فعالان این عرصه ایجاد نمود؛ اما با توجه به ابلاغ اخیر مقررات این حوزه، قطعاً به‌زودی شاهد عرضه خدمات متعددی در این زمینه خواهیم بود؛ اما همیشه این سؤال در محافل تخصصی فعالان حوزه بانک و پرداخت مطرح بوده و هست که اساساً کیف پول موبایلی خوب است یا بد؟ مفید است یا مضر؟
کیف‌پول موبایلی چیست؟
قبل از پاسخ به این سؤال به نظر می‌رسد باید تعریف کیف پول موبایلی و خدمات مورد انتظار اولیه و اصلی آن را یکسان کنیم و بر اساس خدمات طراحی‌شده به قضاوت بپردازیم. همچنین باید ببینیم که هریک از خدمات قابل‌عرضه برای چه گروهی مفید و برای چه گروهی مضر است.
برخی از انتظارات اولیه از کیف پول موبایلی به‌قرار زیر است:
- حذف برخی گام‌های قابل‌حذف از فرآیند فعلی پرداخت و انجام آسان‌تر پرداخت خرد
- شبیه‌سازی کارت‌ها و عدم نیاز به کارت فیزیکی در هر خرید
- حذف نیاز به پول خرد و کاهش هزینه‌های مربوط به تهیه و توزیع پول خرد
- تسهیل در انتقال وجه بین کاربران
- مدیریت بهتر هزینه‌ها و مدیریت مالی فردی
- دستیابی به الگوی هزینه کرد مشتریان و امکان هدایت و برنامه‌ریزی و بازاریابی هدفمند
- اجرای پروژه‌های هوشمندانه وفاداری و باشگاه مشتریان
- تجمیع خدمات متعدد نظیر تخفیف و باشگاه و خدمات ویژه و …
- کاهش هزینه ایجاد کسب‌وکار جدید با استفاده از بستر ایجادشده
- تجمیع تراکنش‌های خرد و کاهش بار شبکه پرداخت کارت
- استقلال نسبی از اپراتورهای موبایل (به‌ویژه در خصوص USSD) و کاهش هزینه هر تراکنش
با یک نگاه گذرا به لیست فوق درمی‌یابیم که ذی‌نفعان متعددی برای این محصول وجود دارد. همچنین با نگاه دقیق‌تر می‌بینیم که برخی از خدمات ذاتی کیف پول موبایلی برای دسته‌ای دیگر از فعالان این حوزه زیان دارد. طبیعی است که برخی از این خدمات ممکن است با توجه به ملاحظات امنیتی و حاکمیتی اصلاً ارائه نشوند و یا با مدل خاصی اجرایی گردند.
بیایید از منظر هریک از اجزای این کسب‌وکار نگاهی به این لیست داشته باشیم.
از دید دارنده کارت
از دید دارنده کارت (که استفاده‌کننده نهایی کیف پول موبایلی است) بیشتر این خدمات، مفید، جذاب و هیجان‌انگیز است. هرچند که باید نیم‌نگاهی هم به نگرانی‌های امنیتی و ذهنیت‌های منفی غالباً نادرست کاربران نسبت به یک کیف پول موبایلی و درج اطلاعات بانکی در آن داشته باشیم.
از دید پذیرنده
از دید پذیرندگان فعلی کارت‌های بانکی (که آن‌ها هم استفاده‌کننده نهایی کیف پول موبایلی محسوب می‌شوند) با لیست جذابی مواجه هستیم. یادآوری می‌کنم معمولاً در این سامانه‌ها هر دارنده می‌تواند یک پذیرنده هم باشد و با داشتن نرم‌افزار کیف پول، هم‌زمان می‌تواند از خدمات دارندگان و پذیرندگان بهره‌مند گردد. هزینه‌های کارت‌خوان ثابت یا سیّار حذف می‌شود و به‌راحتی می‌توان کسب‌وکار را توسعه داد. ارتباط بهتر پذیرندگان فعلی باPSP ها و حذف دردسر پول خرد هم از فواید دیگر از دید این گروه است. اگر فرض کنیم که خدمات Tap&Go هم به شکلی ارائه شود، دارنده و پذیرنده هر دو خوشحال‌تر خواهند بود.
از دید شرکت پرداخت
بیایید از دید یک PSP به ماجرا نگاه کنیم. با اجرای موفق یک پروژه کیف پول موبایلی، هزینه گسترش شبکه پذیرندگی بسیار کاهش‌یافته است. ارتباط با پذیرندگان بسیار تسهیل شده است. به الگوی مصرف مشتریان دسترسی پیدا کرده‌ایم. طرح‌های متعدد بازاریابی و وفاداری برای دارندگان و پذیرندگان را به‌راحتی برنامه‌ریزی و اجرا می‌کنیم. تراکنش‌های خرید موبایلی و انتقال وجه و انواع متعدد دیگری از پرداخت به سبد تراکنش‌ها اضافه شده است. بار موجود روی زیرساخت‌ها تا حدودی کاهش‌یافته است. هزینه تمام‌شده هر تراکنش تا حد زیادی کاهش‌یافته است.
صبر کنید! موضوع به همین سادگی‌ها هم نیست!
فراموش نکنیم که منبع درآمد اصلی شرکت‌های PSP از محل کارمزد تراکنش‌های شاپرکی است. اگر فرض کنیم تجمیع تراکنش‌های خرد (که در حال حاضر هرکدام یک تراکنش شاپرکی است و کارمزد مطلوبی را برای PSP به ارمغان می‌آورد) از خواص ذاتی کیف پول موبایلی است موضوع کمی خطرناک می‌شود. به‌بیان‌دیگر، روی دیگر این‌همه سرویس خوب و جذاب، کاهش درآمد شرکت‌های PSP خواهد بود. البته این موضوع مورد اختلاف‌نظر خیلی از کارشناسان است چراکه به اعتقاد عده‌ای، میزان افزایش تعداد و انواع تراکنش‌های جدید می‌تواند جلوی کاهش درآمد (حتی کوتاه‌مدت) این شرکت‌ها را نیز بگیرد. ضمن اینکه کاهش هزینه تمام‌شده تراکنش (حذف سهم اپراتور) و کاهش هزینه‌های مداوم توسعه و نگهداری زیرساخت و بعضاً کاهش جرائم ناشی از وضعیت فعلی نیز رقم فراوانی را جبران می‌کند.
برخی معتقدند نگاه کوتاه‌مدت شرکت‌های PSP به این کاهش درآمد و نگرانی جدی از تبعات آن، سهم بزرگی در عدم اجرایی شدن پروژه‌های بزرگ کیف پول موبایلی و نوعی بی‌میلی از سوی آنان به این مقوله را منجر شده است.
این اتفاق جدید نیست و بارها و بارها در مواجه و ظهور خدمات جدید در بازار تجربه و آزموده شده است. تجربه نشان داده است که خدمات جدید به‌سرعت فراگیر می‌شوند و شرکت‌هایی که حضور سریع و قوی در عرصه جدید را به مقاومت در مقابل آن ترجیح داده‌اند نه‌تنها جایگاه بسیار بهتری نزد مشتریان پیدا کرده‌اند بلکه با ابتکار و نوآوری توانسته‌اند درآمدی بسیار بیشتر از قبل را کسب کنند.
یادآوری رفتار متضاد اپراتورهای تلفن همراه در جهان و ایران در مواجه با خدمات مبتنی بر اینترنت نظیر تماس صوتی و تصویری و تغییر مدل کسب درآمد بزرگان این عرصه در دنیا خالی از فایده نیست.
از دید بانک‌ها
حال ببینیم چه منافع و مضراتی برای بانک‌ها در موضوع کیف پول موبایلی می‌توان ذکر کرد.
طبیعتاً با ارائه خدمات کیف پول موبایلی، بسیاری از دارندگان کارت‌های بانکی ترجیح می‌دهند از خدمات بانک خود بهره گیرند و این تغییر رفتار منجر به صرفه‌جویی بسیار بزرگی برای بانک درزمینهٔ پرداخت کارمزد صادرکنندگی کارت ایجاد می‌کند. هزینه توسعه شبکه پذیرندگان بسیار کاهش می‌یابد و با کاهش هزینه اجاره کارت‌خوان، نهایتاً پول و منابع برای بانک ارزان‌تر تمام می‌شود.
با توجه به اینکه بخش بسیار بزرگی از بار موجود بر روی زیرساخت‌های بانک ناشی از تراکنش‌های خرد است، با کاهش تعداد این تراکنش‌ها و تجمیع آن‌ها نیز به میزان قابل‌توجهی از هزینه‌های توسعه و نگهداری زیرساخت کاسته می‌شود.
از دید حاکمیتی و نظارتی
نهایتاً از منظر مجموعه‌های حاکمیتی و نظارتی نظیر شاپرک و بانک مرکزی هم به نظر می‌رسد که کاهش بزرگی در بار موجود روی شبکه پرداخت کارتی اتفاق بیفتد و الزام توسعه روزافزون زیرساخت‌های مرتبط را کمرنگ کند. البته برخی صاحب‌نظران معتقدند حذف یا کاهش پول خرد خیلی هم اتفاق خوبی نیست چراکه ممکن است در ظاهر، کاهش هزینه ضرب سکه را به همراه داشته باشد ولیکن در نگاهی عمیق‌تر، پول خرد موجود در جامعه بخش بزرگی از نقدینگی است که شبکه بانکی نباید برای آن سودی به کسی پرداخت کند. هزینه سود بانکی پرداختی به این حجم از پول در صورت تغییر شکل از پول خرد به پول موجود در حساب مشتریان، عدد بسیار بزرگ‌تری از هزینه ضرب مسکوکات خواهد بود. هرچند که به گمان برخی از صاحب‌نظران، عدم پرداخت سود بانکی به مبالغی که در کیف پول کاربران ذخیره شده است، ممکن است محل دیگری برای کاهش هزینه بانک‌ها و جبران این موضوع باشد.
باید در نظر داشته باشیم که تمام این صحبت‌ها با فرض ادامه نظام کارمزد فعلی است چراکه با هر تغییر در این نظام، تغییرات بسیار بزرگی در منافع هریک از اجزاء این کسب‌وکار روی می‌دهد.
در این یادداشت سعی شد تا از زوایای مختلف نگاهی اجمالی به موضوع کیف پول موبایلی داشته باشیم. حال اینکه کفه ترازوی محاسن و معایب این پدیده نوظهور در کشورمان به کدام طرف سنگینی کند بیشتر به این وابسته است که از نگاه چه گروهی موضوع را بنگریم و منافع کوتاه‌مدت یا بلندمدت را در نظر بگیریم. حال سؤال این است که فعالان این عرصه ترجیح می‌دهند با روش‌های سنتی و آزموده پیشین کسب درآمد کنند یا پا به عرصه رقابت نفس‌گیر ارائه خدمات نوین پرداخت موبایلی بگذارند.