پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
محمدرضا جمالی / در این متن سعی شده است وضعیت تجمیع‌کنندگان پرداخت (Payment Processors) در شبکه بانکی موردبررسی قرار گیرد. ابتدا وضعیت کنونی شبکه پرداخت و بانکی کشور با تمرکز بر شبکه شتاب، شاپرک و زیرساخت‌های ملی تسویه مانند ساتنا و پایا بیان شده است. سعی شده تصویری از وضعیت کنونی این سیستم ارائه و نقش نبود یا کمرنگ بودن تجمیع‌کنندگان در شبکه پرداخت و بانکی کشور نشان داده شود.
در حال حاضر لایه صفری از نظر کسب‌وکار در کشور شکل گرفته است که در این لایه زیرساخت‌ها و سرویس‌های حاکمیتی مانند شاپرک و شتاب و تراکنش‌های دریافت وجه از خودپرداز، انتقال وجه و خرید کارت‌خوان وجود دارد. ابزارهای مدرن مانند کیف پول هنوز شکل نگرفته و متأسفانه ابزار ارزان و اقتصادی مانند پول خرد و اسکناس به‌صورت مناسب کار نمی‌کند. تراکنش‌های دریافت وجه نقد از خودپرداز سالانه بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیارد تومان هزینه دارد که با توجه به اینکه هیچ کارمزدی پرداخت نمی‌شود حداقل به‌اندازه ۲۵ صدم درصد باعث افزایش نرخ بهره می‌شود. وضعیت بسیار بدتری در تراکنش‌های خرید وجود دارد و حداقل ۱۵۰۰ میلیارد تومان به‌صورت مستقیم از طرف بانک‌ها هزینه شبکه پرداخت می‌شود. اگر هزینه اجاره چهار میلیون کارت‌خوان با متوسط مبلغ اجاره حدود ۲۵ هزار تومان را به آن بیفزاییم هزینه بسیار افزایش می‌یابد.
.
کارمزدمحور نبودن فعالیت‌های کنونی و گران بودن خدمات کنونی
بسیاری از فعالیت‌های بانک‌ها کارمزد محور نیست. این مسئله و همچنین گران بودن دریافت وجه، خرید و تراکنش‌های پایا و ساتنا به‌صورت نرخ بهره به شبکه بانکی تحمیل می‌شود. هر تراکنش برداشت وجه شتابی ۲۳۰۰ تومان و هر تراکنش خرید حداقل ۲۵۰ تومان هزینه به سیستم بانکی و پرداخت وارد می‌کند درحالی‌که هزینه انجام تراکنش در تجمیع‌کننده‌ها به شدت پایین است و با تجمیع تراکنش‌ها بین ۵۰ تا ۸۰ درصد تراکنش‌های کنونی حذف می‌شود.
.
وضعیت نامناسب زیرساخت‌های کنونی
میانگین و میانه تراکنش‌های خرید در کشور ما بسیار پایین است؛ میانه بین پنج تا ۱۰ هزار تومان و میانگین کمتر از ۱۰۰ هزار تومان است. با توجه به هفت بار تسویه پایا و فرکانس مراجعه به کارت‌خوان تراکنش‌ها به قدر کافی تجمیع نمی‌شوند و میانه و میانگین تراکنش‌های پایا نیز دارای وضعیت خوبی نیستند. روزانه بین پنج‌تا ۱۰ میلیون تراکنش پایا انجام می‌شود، این در حالی است که کشورهایی با چندین برابر اقتصاد بزرگ‌تر از ما روزانه کمتر از ۵۰۰ هزار تا یک میلیون تراکنش پایا دارند.
.
اثر کارمزد تجمیع‌کننده‌ها
تجمیع‌کنندگان با دریافت کارمزد مثل میکروارگانیسم‌ها در طبیعت عمل می‌کنند و باعث سوخت نقدینگی می‌شوند. ما در کشوری هستیم که سالانه بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار میلیارد افزایش حجم نقدینگی داریم روش‌هایی مانند گرفتن کارمزد به‌صورت مستقیم و روش‌هایی مثل چاپ اسکناس و ضرب سکه به میزان مناسب باعث کاهش نرخ بهره و درنتیجه کاهش افزایش حجم نقدینگی می‌شود.
.
افزایش سرعت گردش پول
یکی از مشکلات کنونی کسب‌وکارهای ما پایین بودن سرعت گردش پول در آن‌هاست. حجم نقدینگی تنها عامل تأمین جریان لازم نقدینگی در کشور نیست؛ تجمیع‌کنندگان می‌توانند سرعت گردش نقدینگی را در کسب‌وکارهای کوچک افزایش دهند و با اعداد کم ولی فرکانس بالا نه‌تنها با کارمزد محور بودن باعث سوخت نقدینگی شوند بلکه می‌توانند تولید ناخالص ملی را با سهم کمی از نقدینگی به شدت افزایش دهند.
.
وظیفه رگولاتور
با توجه به وضعیت کنونی و درگیر شدن بیش‌ازحد بانک مرکزی در اجرا به‌نوعی بانک مرکزی رقیب شرکت تجمیع‌کننده خدمات پرداخت شده است. به نظر می‌رسد بانک مرکزی و شاپرک لازم است در سه حوزه وظایف حاکمیتی و حمایتی خود را انجام دهند؛ مورد اول مدل کسب‌وکار این شرکت‌ها و جلوگیری از خلق پول و پول‌شویی است. بحث دوم الزام این شرکت‌ها به رعایت استانداردهای امنیتی به‌خصوص در درگاه‌های پرداخت اینترنتی و موبایلی است. مورد سوم هم حمایت از این شرکت‌ها و کنترل وضعیت آن‌ها و هدف‌گذاری مناسب برای سوخت مناسب نقدینگی توسط این شرکت‌هاست تا با مکانیسم کارمزد بتوانند حداقل اثرات نامناسب زیرساخت‌های حاکمیتی را جبران کنند.
.
کاهش تراکنش در سامانه متمرکز بانک‌ها
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد بین ۸۰ تا ۹۰ درصد تراکنش‌های بانک‌ها توسط کارت انجام می‌شود. درحالی‌که هزینه فناوری اطلاعات یک بانک بزرگ بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیارد تومان است. تجمیع تراکنش‌ها می‌تواند موجب کاهش تراکنش‌ها در سامانه بانک‌های بزرگ شود و همچنین تراکنش‌های تسویه با میانگین بالاتری ثبت شود.
.
ایجاد ارزش‌افزوده واقعی برای مشتری
تجمیع‌کننده‌ها به مشتری و نیاز مشتری خیلی نزدیک هستند و باعث کاهش سربار حسابداری و عملیات پولی و بانکی کسب‌وکارها خواهند شد. از این جنبه نیز عملکرد تجمیع‌کننده‌ها بسیار ارزشمند است. به عبارتی سربار کسب‌وکارها در عملیات حسابداری و بانکی کاهش می‌یابد.
.
یک مثال فرضی
کل پرداخت‌های روزانه کشور بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیون تراکنش تخمین زده می‌شود. زیرساخت‌های موجود کمتر از ۱۰۰ میلیون تراکنش الکترونیکی و نیمه‌الکترونیکی را پوشش می‌دهند.
با فرض اینکه متوسط مبلغ تراکنش‌ها در تجمیع‌کنندگان پنج هزار تومان باشد و طی هرروز حداقل ۵۰ میلیون تراکنش خرد الکترونیکی در تجمیع‌کنندگان انجام شود. در سال حدود ۱۸ میلیارد تراکنش خواهیم داشت که کارمزد آن برابر با ۹۰۰ میلیارد تومان می‌شود. این اثر زمانی اهمیت می‌یابد که بخش اعظمی از تراکنش‌های شاپرک و تراکنش‌های خودپردازها به این صورت تجمیع شوند. این میزان حدود یک‌هزارم حجم نقدینگی است و علاوه بر سوخت نقدینگی بخشی از اثرات سوء شبکه شاپرک و شتاب را از بین می‌برد.
این مثال فرضی از واقعیت دور نیست و آینده روشنی را برای این شرکت‌ها نشان می‌دهد.
منبع: ماهنامه پیوست؛ شماره 36