دورخیز سپ برای تمرکز روی تلفن همراه / گفتگو با فرید ستاره مدیر تحقیق و توسعه سپ

تلفن همراه بستری است که در عصر حاضر، بی‌شک برگِ برنده‌ی بی‌چون‌وچرای کسب‌وکارهایی خواهد بود که هسته مرکزی کسب‌وکار خود را بر پایه‌ی دیدگاه Mobile Is Everything  بنا نهاده‌اند و یا اگر از کسب‌وکارهای قدیمی هستند مدل کسب‌وکاری خود را متناسب با این دیدگاه دستخوش تحول می‌کنند.

سپ یا همان پرداخت الکترونیک سامان از معدود شرکت‌های پرداخت الکترونیک (PSP) کشور است که می‌توان وضعیت آن را در تمام حوزه‌های پرداخت مثبت و قابل‌قبول دانست. گواه این ادعا هم آمارهای شاپرک است که سپ را چه در حوزه پذیرندگی دستگاه‌های کارت‌خوان، چه در حوزه پذیرندگی تراکنش‌های موبایلی و چه در حوزه پذیرندگی درگاه اینترنتی در بین برترین‌ها نشان می‌دهد. شرکتی که در عین عدم تمرکز صرفاً روی یک بستر، در 3 بستر موجود از جایگاه قابل‌توجهی برخوردار است. با وجود همه این‌ها، سپ در سال 94 خیز بلندی به سمت تلفن همراه برداشته است که احتمالاً در سال 95 شاهد افزایش سهم از بازار این شرکت در حوزه تراکنش‌های موبایلی خواهیم بود. به همین بهانه گفتگویی با مهندس فرید ستاره مدیر  تحقیق و توسعه سپ (پرداخت الکترونیک سامان) داشتیم تا کمی این نگاه به تلفن همراه در سپ را برایمان باز کند و درعین‌حال به دیگر موضوعات روز این شرکت نگاهی داشته باشیم. آنچه در ادامه آمده است گفتگوی راه پرداخت با این متخصص صنعت پرداخت کشور است.

.

اپلیکیشن به جای USSD

قربانی: سپ اولین شرکتی است که در ایران خدمات بانکی و پرداخت بر بستر USSD ارائه کرد و اتفاقاً مدلی که در ابتدا در استفاده از این بستر دنبال می‌کرد بسیار امن‌تر از شیوه رایج فعلی بود که بنا به مسائل رقابتی در بازار از سوی رقبا رعایت نشد و سرانجام کنار گذاشته شد. در حال حاضر هم جزو شرکت‌های انگشت‌شماری هستید که اپلیکیشن موفقی راهی بازار کرده‌اید. کمی در خصوص نگاهتان به تلفن همراه برایمان بگویید و اینکه با این نگاه آخرین محصولاتی که ارائه کرده‌اید چه بوده است؟

ستاره: مثل همه شرکت‌هایی که در این حوزه کار می‌کنند، ما هم پذیرفته‌ایم که موبایل ابزاری است که آینده هر کسب‌وکاری به آن وابسته است و ما هم در نظر داریم با یک برنامه‌ریزی جدی، در حوزه موبایل حضور داشته باشیم تا حتی کسانی که از خارج از ایران می‌آیند هم بتوانند از اپلیکیشن‌های مالی استفاده کنند. نزدیک‌ترین مسیری که به ذهن ما رسید، ارائه خدماتی است که همین‌الان روی موبایل توسط همه کاربران ایرانی از بستر USSD استفاده می‌شود که تراکنش‌های خیلی زیادی هم در این حوزه انجام می‌شود. هرچند با توجه به نگرانی‌هایی که وجود دارد به نظر می‌رسد که در لایه‌های مختلف بانک مرکزی و بانک‌ها سیاست‌ها به سمت عدم توسعه در حوزه USSD برود.

از آن طرف در حوزه پرداخت موبایلی امکانات مناسبی برای حفظ امنیت و امکان فراهم کردن سرویس‌های آسان و راحت وجود دارد که یکی از فلسفه‌های کاری ما هم آسانی و راحتی است که مشتری بتواند به‌راحتی تمام کار پرداختش را انجام دهد و پذیرنده هم به‌راحتی بتواند پذیرش کارت را انجام دهد. این فلسفه ما را به سمتی می‌برد که بتوانیم از تلفن همراه یعنی ابزاری که مردم استفاده بسیار زیادی از آن می‌کنند، بهره ببریم.

ما برای توسعه دو راه پیش رو داریم، یا از GSM و USSD استفاده کنیم و یا اینکه به سمت اپلیکیشن‌های موبایلی برویم. با در نظر گرفتن تمام جوانب ما با حفظ سرویس‌ها و کیفیت سرویس‌هایمان روی بستر USSD، تصمیم گرفتیم برای توسعه و به‌روز بودن با نیازها و روندهای بازار، به سمت ارائه اپلیکیشنی کارآمد برویم که خوشبختانه بعد از این تصمیم اپلیکیشن موبایلی سپ یا همان «سه سوت» را دوستان ما در سپ ارائه کرده‌اند که به‌جای سرمایه‌گذاری روی USSD، از بستر اینترنت استفاده می‌کند.

ما به دنبال یک اکوسیستم برای اپلیکیشن‌ها هستیم و فکر نمی‌کنیم که یک اپلیکیشن بتواند جواب ما را بدهد. شرکت‌های بزرگ بین‌المللی هم اپلیکیشن‌های مختلف برای بخش‌های مختلف با کارایی‌های مختلف دارند. در ذهن ما این است که در اکوسیستم خود بتوانیم کاربری‌های مختلف پرداخت را برای مشتریان خود فراهم کنیم و این کار را با سه سوت شروع کردیم و با تلاش دوستان اپلیکیشن خوبی فراهم شده و به‌روزرسانی‌ای هم روی اندروید و iOS داشتیم و انشاالله به‌زودی نسخه ویندوزی را هم ارائه می‌کنیم که بخش زیادی از مشتریان را پوشش می‌دهد.

در خصوص برتری اپلیکیشن مبتنی بر وب نسبت به ارائه خدمات بر بستر USSD باید بگویم که در USSD ما اطلاعات زیادی از مشتری نداریم و کل اطلاعات به شماره موبایل و شماره کارت فرد خلاصه می‌شود؛ ولی با کمک اپلیکیشن ما می‌توانیم اطلاعات بیشتری از مشتریانمان داشته باشیم و نیازمندی‌هایش را بیشتر تأمین کنیم. اینکه چقدر بتوانیم این کار را عملی کنیم، در گرو تاکتیک‌هایی است که به کار می‌گیریم تا بتوانیم به این سمت برویم. در افق 5 ساله ما این است که بتوانیم بیش از 70 درصد تراکنش‌های ما از نوع مدرن باشد. موبایل فرصت خوبی حتی برای پرداخت‌های آنلاین است. کل تراکنش‌های اینترنتی کشور در یکی از همین ماه‌های اخیر حدود 25 یا 26 میلیون بوده که عدد بسیار کمی است. انتظار خود من این بوده که این عدد 500 میلیون باشد. اگر ما 11 سال است که اینترنت را در اختیار داریم، تعداد تراکنش‌ها روی این بستر می‌بایست 500 میلیون باشد. اگر ما ماهانه حدود 1 میلیارد و 300 میلیون تراکنش روی کارت‌خوان‌های خود داریم، 500 میلیون برای تراکنش‌های اینترنتی عدد بالایی نیست. موبایل می‌تواند فرصتی برای فروشندگان آنلاین باشد که خریدهایشان راحت‌تر توسط مردم انجام شود.

.

چرا اپلیکیشن؟

قربانی: نسخه اول اپلیکیشن سه سوت روی بستر USSD کار می‌کرد درصورتی‌که نسخه جدید این اپلیکیشن بر بستر اینترنت کار می‌کند؛ یعنی مثل USSD دیگر برای همه در دسترس نخواهد بود یا حداقل به همان راحتی در دسترس نخواهد بود. چرا کاربر باید کد زدن USSD را کنار بگذارد و یک اپلیکیشن را روی موبایل خود نصب کند که برای استفاده از آن به اینترنت نیاز دارد؟ آیا آماری از تعداد کاربران سه سوت در این مرحله وجود دارد؟

ستاره: ترکیب یک ابزار با یک بستر، تبدیل به محصول می‌شود. ما از محصولی به نام سه سوت صحبت می‌کنیم که ابزارش موبایل است و بسترش اینترنت. یکی از دلایلی که ما به سمت اینترنتی شدن این محصول رفتیم این بود که ما دنبال پرداخت One Tap هستیم و اینکه درگاه پرداخت اینترنتی (IPG) را کنار بگذاریم و به دنبال درگاه پرداخت موبایلی (MPG) هستیم.

در خصوص سه سوت باید بگویم که نسخه قدیمی ما صرفاً بر بستر USSD بود و در نسخه جدید ما بستر USSD را کنار گذاشتیم و فقط روی اینترنت کار می‌کنیم. برنامه ما این است که کاربران USSD خود را به این سمت سوق دهیم و اگر در شرایط رگولاتوری در خصوص USSD تغییری ایجاد نشود، برنامه 5 ساله ما این است که حدود 15 تا 20 درصد از کاربران USSD را به روی اپلیکیشن ببریم که اگر تغییراتی در شرایط رگولاتوری USSD ایجاد شود هم مطمئنا این شرایط ما نیز تغییر خواهد کرد. در کل باید بگویم که اپلیکیشن مزایای زیادی دارد؛ اول اینکه دسترسی ما به کاربر بیشتر است و اطلاعات بیشتری از کاربر داریم و آنجا می‌توانیم خدمات بهتر و حساب‌شده‌تری به مشتری بدهیم و روی وفاداری مشتری کار کنیم.

یکی دیگر از موضوعاتی که در استفاده از USSD بسیار آزاردهنده بود، واردکردن شماره کارت بود. افرادی که با تکنولوژی زیاد پیش رفته‌اند با این کدها مشکلی نداشتند ولی عامه مردم از این قضیه استقبال نمی‌کردند و بیشترین خطای ما در USSD، شماره کارت بوده و هنوز هم هست؛ یعنی افراد هنگام وارد کردن شماره کارت دچار اشکال و اشتباه می‌شوند حتی برای همان یک‌بار اولی که لازم است تا شماره کارتشان ذخیره شود؛ چرا؟ چون بنا به شرایط USSD باید شماره کارت را در کمتر از 30 ثانیه وارد کنند و این محدودیت زمانی باعث می‌شد میزان خطا بالا برود. درصورتی‌که دیگر در اپلیکیشن کاربر با چنین محدودیت‌هایی روبرو نیست و علاوه بر این از اِلِمان‌های گرافیکی به‌خوبی استفاده شده تا کاربر با آسودگی خاطر کارش را انجام دهد.

دلیل بعدی ما موضوعاتی بود که از سمت قوانین حاکمیتی وجود داشت. این‌ها برخی از دلایل ما برای رفتن به سمت اپلیکیشنی مبتنی بر اینترنت بود.

اما در خصوص بخش آخر سوالتان باید بگویم که اپلیکیشن‌های بانکی مانند پدیده‌های نوظهورند. شما به‌عنوان یک کاربر که از USSD به اپلیکیشن مهاجرت کرده است ممکن است در ابتدا کمی اذیت شوید ولی بعداً می‌بینید که اپلیکیشن چیزهایی به شما می‌دهد که جدا شدن از آن دشوار است. تا حدودی کار کردن با اپلیکیشن دشوار است اما اگر بتوانیم تجربه کاربری خوبی را فراهم کنیم، مطمئناً کاربران استفاده از اپلیکیشن آنلاین را به استفاده از USSD ترجیح می‌دهند. اگر بتوانیم در یک بازه شش‌ماهه کاربرانمان را عادت دهیم که از اپلیکیشن استفاده کنند دیگر از کدهای USSD استفاده نخواهند کرد.

نکته بعدی این است که اگر علاقه در یک سری افراد، مثل افراد کم‌سن‌وسالی که به دنبال تکنولوژی هستند ایجاد شود، خیلی راحت می‌توان این تغییر را در آن‌ها به وجود آورد. ازلحاظ کسب‌وکاری، وفاداری را در این‌جور افراد خیلی راحت‌تر می‌توان ایجاد کرد. این افراد به‌سرعت به سمت یک ابزار یا بستر جدید سوئیچ می‌کنند که یک تجربه خوب روی آن بستر یا ابزار می‌تواند باعث ماندگاری آن‌ها شود؛ حالا این ابزار یا بستر می‌تواند یک اپلیکیشن باشد. نکته دیگر اینکه با مهاجرت و جذب این دسته از افراد، کم‌کم دیگر گروه‌های جامعه نیز به انجام این مهاجرت تشویق می‌شوند.

در اپلیکیشن شما یک رابطه بلندمدت می‌سازید ولی در USSD شما رابطه بلندمدت خوبی ندارید.

.

قربانی: شروع این رابطه در اپلیکیشن چطور ممکن است؟

ستاره: ایجاد یک جذابیت برای اولین تراکنش. باید برنامه‌های بهبود داشت. به نظر ما هنوز هم اپلیکیشن ما کامل نیست و باید کامل شود و به شکل مرتب به‌روزرسانی داشت. اپلیکیشن باید زنده باشد.

به نظر من اپلیکیشن‌های این حوزه نیاز به مداومت دارند و برنامه‌ریزی‌های ارتقا و مهندسی اجتماعی بالایی لازم دارند تا بدانیم که چطور می‌شود این تجربه را به مردم داد. یکی از کارهایی که ما درگیرش هستیم این است که برای تبلیغات و آشنایی مردم با این اپلیکیشن چه چیزی را انتخاب کنیم و یا چه‌کار کنیم. ما با این محصول یک رابطه بلندمدت با مشتری ایجاد می‌کنیم؛ برای مثال اگر امروز 50 هزار مشتری داریم که مجموعاً روزی چند هزار تراکنش از طریق این محصول دارند، این تعداد تراکنش ثابت است و اگر کم‌کم آن‌ها را اضافه کنیم درواقع داریم دانه‌هایی که کاشته‌ایم را افزایش می‌دهیم. خیلی مهم است که اپلیکیشن ما زنده باشد و این کار، کار سختی است. باید یک تیم قوی تحقیق بازار و توسعه داشته باشیم و برنامه ما این باشد که طی یک دوره چندماهه اپلیکیشن ما ارتقا و به‌روزرسانی داشته باشد. این‌ها در پشت پرده بسیار مهم است.

.

قربانی: با وجود تمام این‌ها، اینترنت نسبت به USSD از دسترسی کمتری برخوردار است. مشکل ارتباطی اپلیکیشن را چطور می‌توان پوشش داد؟ مخصوصاً اینکه USSD برای مناطق روستایی و محروم بسیار کاربردی است.

ستاره: اتفاقاً هرچقدر دسترسی‌پذیری افراد کمتر باشد، به تکنولوژی تمایل بیشتری پیدا می‌کنند. اتفاقاً اپلیکیشن‌هایی مثل بازی آنلاین Clash of Clowns و اپلیکیشن پیام‌رسان تلگرام به ما نشان دادند که نسبت بالایی از ایرانی‌ها از اپلیکیشن‌های موبایلی مبتنی بر وب استفاده می‌کنند و در این بین درصد روستاییان هم درصد کمی نیست. الآن دیگر به نسبت خیلی کم هستند روستاهایی که دسترسی به اینترنت ADSL و یا 3G نداشته باشند. الآن وقت این است که خدمات موبایلی بر بستر اینترنت را پایه‌ریزی کنیم. این هم به این معنا نیست که USSD را تعطیل کنیم؛ آن سر جای خودش باقی است ولی USSD قابل‌اتکا نیست و نمی‌توان بر پایه آن یک خدمت بلندمدت ارائه کرد.

نکته جالب دیگر اینکه نسبت کسانی که اپلیکیشن را دانلود و از آن استفاده می‌کنند و تراکنش دارند به نسبت کسانی که کد USSD را می‌گیرند و تراکنش ثبت می‌کنند، اصلاً قابل‌مقایسه نیست. از ده‌نفری که اپلیکیشن را نصب می‌کنند، 8 نفرشان تراکنش انجام می‌دهند ولی از ده‌نفری که از USSD استفاده می‌کنند، یک نفرشان تراکنش انجام می‌دهد.

.

قربانی: برآوردی از تعداد کاربران اپلیکیشن سه سوت برای 5 سال آینده دارید؟

ستاره: اگر بگوییم که تا 5 سال آینده این اپلیکیشن 5 میلیون کاربر ندارد خیلی بدبینانه است. تصور ما با توجه به پیشرفتی که وجود دارد خیلی بیشتر از این و در مدت دو سال آینده است.

.

قربانی: برنامه‌های وفاداری هم در این حوزه دارید؟

ستاره: حتماً داریم و هر زمان که برنامه‌هایمان به شکل جدی و گسترده شروع شد درباره‌اش صحبت می‌کنیم.

.

قانونگذار و محدودیت‌هایش

قربانی: کمی هم دوست دارم در خصوص مشکلات و چالش‌های پیش روی شما صحبت کنیم. هر چه نباشد سال گذشته، یعنی سال 94 سال پرتنشی برای صنعت پرداخت کشور بود. بعد از اینکه اولین محدودیت‌ها از سوی قانون‌گذار در حوزه USSD اعمال شد، به نظر می‌رسد تمرکز شما هم روی بستر اینترنت موبایلی بیشتر شد. با این وجود آیا این حرکت قانون‌گذار حرکت درستی بود؟

اگر ما از دریچه خودمان به‌عنوان یک PSP نگاه کنیم، از محدودیت‌هایی که در سال 94 روی این بستر ایجاد شده بود راضی نبودیم. ناگفته نماند در آن دوره که ما از قوانین جدید پیروی می‌کردیم و برخلاف میل باطنی این محدودیت‌ها را روی سرویس‌های مبتنی بر بستر USSD اعمال می‌کردیم هیچ PSP دیگری از شاپرک تبعیت نکرد و این حرف‌گوش‌کن بودن ما حتی باعث شد چندتا از بزرگ‌ترین شرکا و مشتریانمان را از دست بدهیم. الآن می‌گویم که کاش این تبعیت را انجام نداده بودیم. برای مثال آن دسته از تراکنش‌های خرید را که شاپرک محدود کرده بود، دیگر PSPها به‌راحتی آن را به تراکنش‌های دیگر تبدیل می‌کردند و آن را ثبت می‌کردند؛ کاری که ازنظر ما گناه نابخشودنی است. پس ازنظر ما این اتفاق خوبی نبود و متضرر شدیم.

ولی اگر کارشناسی به جریان نگاه کنیم باید ببینیم که متوسط مبلغ تراکنش‌ها در USSD چقدر است. حدود 120 میلیون تراکنش وجود دارد که جمع مبلغ این‌ها حدود 10 درصد بازار صنعت پرداخت را تشکیل می‌دهد. اگر از دیدگاه ملی به قضیه نگاه کنیم درواقع این یک خودکشی برای صنعت است. اینکه سرویسی را راه بیندازیم که در آن به شبکه فشار بیاید تا یک تراکنش دوهزارتومانی را بتوان به‌صورت آنلاین انجام داد؛ این درواقع یک اتلاف منابع است و بخش بدترش اینکه ذینفع نهایی کارمزدی برای استفاده از آن نمی‌پردازد. از دیدگاه ملی و کارشناسی این حوزه درست نیست و باید به سراغ راهکارهای بهتری رفت.

البته قانون‌گذار هم مقصر است. شاید در جایی صراحت ندارد و در جای دیگری تنبلی می‌کند؛ اما برای جامعه ما این کسب‌وکار، کسب‌وکار جذابی است.

.

قربانی: اما این تنها شوکه صنعت پرداخت به شرکت‌های پرداخت در سال 94 نبود؛ تغییراتی هم در خصوص دریافت کارمزد برای تراکنش‌های دستگاه‌های کارت‌خوان انجام شد. آن را چطور می‌بینید؟

ستاره: نحوه تقسیم کارمزد نه‌تنها به‌سلامت این کسب‌وکار کمک می‌کند تا به شکل حبابی رشد نکند، بلکه به بهبود کیفیت خدمات هم کمک می‌کند. در همه جای دنیا کارمزد از ذی‌نفع اصلی که فروشنده است دریافت می‌شود. به نظر من بانک مرکزی مجبور شد ابلاغیه‌ای داشته باشد تا به کمک آن به PSPها کمک کند تا بتوانند درآمدهایشان را کسب کنند و توجیهشان این بود که در آن دوره‌ای که می‌خواستند کارمزد را از فروشنده بگیرند، برخی بانک‌ها حمایت نکردند و درست هم می‌گوید. بعضی از بانک‌ها حتی موضع گرفتند؛ چون نرخ پول در ایران بالا است و پول ارزش داشت بانک‌ها نمی‌خواستند با این کار مشتریانشان را آزرده کنند. بانک مرکزی گام‌های درستی را هم طراحی کرده بود برای اینکه PSPها استقلال داشته باشند و خودشان تصمیم بگیرند و بانک‌ها تأثیری زیاد نداشته باشند. من فکر می‌کنم قدم‌های بانک مرکزی در حال حاضر کمی کند شده است.

این ابلاغیه هم فرصتی است برای بانک‌ها تا بتوانند باهم همکاری داشته باشند تا بخشی از هزینه‌هایشان در حوزه پذیرندگی را به فروشنده منتقل کنند. برخی از بانک‌ها این کار را شروع کرده‌اند و به نظر من کار خیری است. ما هم این کار را روی کارت‌خوان‌های سیار شروع کردیم و وثیقه گرفتیم و الآن همه PSPها و بانک‌ها آن را پذیرفته‌اند. به نظر من حتی روی کارت‌خوان معمولی هم می‌شود بخشی را به پذیرنده منتقل کرد تا شبکه بانکی کل شبکه را ارتزاق کند.

.

قربانی: فقط وثیقه دریافت می‌شود یا هزینه کارمزد هم از آن‌ها گرفته می‌شود؟

ستاره: وثیقه می‌تواند به نحوی باشد که بخشی از کارمزد را جبران کند. چهار میلیون کارت‌خوان در کشور وجود دارد و اگر به ازای هر کارت‌خوان پانصد هزار تومان ودیعه کم‌بهره گرفته شده بود، یعنی الآن دو هزار میلیارد تومان نقدینگی نزد بانک‌ها بود. الآن دیگر موضوع دریافت کارمزد در ایران کمی راندنش سخت است. ولی از این مسیر می‌شود برخی از هزینه‌ها را به سمت فروشنده منتقل کرد و از آن به‌عنوان اهرم کنترل‌کننده بازار استفاده کرد. قدم‌هایی که بانک مرکزی چیده بود، قدم‌های درستی بود. الآن به‌طور متوسط در مغازه‌ها 2.1 عدد دستگاه کارت‌خوان در فروشگاه‌ها وجود دارد که اگر این اتفاق بیفتد شما با یک‌میلیون کارت‌خوان اضافی در بازار مواجه می‌شوید.

.

قربانی: پیشنهاد شما راجع به موضوع کارمزد چیست؟

ستاره: اگر بانک‌ها باهم متحد نشوند باید هزینه را هم بپذیرند. اگر ارزش پول پایین بیاید باید به این موضوع هم بپردازند.

.

قربانی: پس می‌شود گفت که تا الآن بانک مرکزی برای اصلاح اشتباهاتی که داشت، دارد مسیر درستی می‌رود؟

ستاره: نه لزوماً درست ولی یک قانونی است که ابلاغ شده و توجیه بانک مرکزی این است که اختیار را به خود بانک داده است و بانک برود و کارمزد را از فروشنده‌اش بگیرد. فرصتی است که باید بهترین استفاده را از آن کرد.

.

قربانی: تا الآن این اتفاق راجع به کارت‌خوان‌های رایج افتاده است؟

ستاره: خود بانک‌ها نخواسته‌اند و به دنبالش نرفته‌اند.

.

قربانی: یک سؤالی که خیلی ذهنم را درگیر خودش کرده است این است که برخی‌ها می‌گویند که ما وقتی درخواست کارت‌خوان می‌دهیم به ما نمی‌دهند و ما را اذیت می‌کنند؛ درست است؟

ستاره: یک سری جاها مانند سامان موضوعات قانونی برایش خیلی مهم است و تا اطلاعات فرد کامل نباشد دستگاه را در اختیارش نمی‌گذارند؛ اما این اتفاق افتاده است که از سمت یک سری مجموعه‌ها این کار به‌راحتی انجام می‌شود و بدون هیچ اطلاعاتی دستگاه کارت‌خوان را به فرد می‌دهد و چون این اتفاق در جامعه پخش می‌شود افراد فکر می‌کنند که دستگاه کارت‌خوان گرفتن کار ساده‌ای است و پیش خودشان فکر می‌کنند که چون سود می‌رسانند پس وظیفه PSP این است که به‌راحتی کارت‌خوان را در اختیار آن‌ها قرار دهد. به نظر من قانون‌گذار در اینجا خیلی خوب عمل نکرده است. وقتی قانونی گذاشته می‌شود باید شرایط، پاداش‌ها و مجازاتش مشخص شود. برای مثال در درگاه‌های اینترنتی موضوع نماد مطرح است. داشتن لوگوی اعتماد مسئله خوبی است ولی باید مشخص شود که به چه کسانی این نماد تعلق می‌گیرد و به چه کسانی تعلق نمی‌گیرد. این قانون هرروز در حال تغییر است.

.

کتاب «پرداخت الکترونیک به زبان ساده»

قربانی: به‌عنوان سؤال آخر، شما سال گذشته کتابی به نام «پرداخت الکترونیک به زبان ساده» را منتشر کرده‌اید؛ کمی هم درباره این کتاب توضیحی می‌دهید و اینکه چرا این کتاب منتشر شد؟

ستاره: دو رویکرد وجود داشت. اول اینکه ما این را یک مسئولیت اجتماعی برای خود می‌دانیم و دوست داریم که آن را توسعه دهیم. برای مثال رشته‌های مرتبط با کسب‌وکار پرداخت الکترونیکی در دانشگاه‌ها وجود داشته باشد که متخصصین این کار زیاد شوند. درواقع دانشگاه‌ها در حوزه کسب‌وکار و عملیات زیاد وارد نشده‌اند. کتاب پرداخت الکترونیک به زبان ساده به نظر ما به افراد علاقه‌مند در این حوزه یک گام کمک می‌کند تا اطلاعات دقیق‌تری در این خصوص داشته باشند. نویسنده آن‌هم که آقای وحید صیامی هستند ازجمله افرادی هستند که پایه‌گذاری این شرکت به دست آن‌ها اتفاق افتاد و زحمات زیادی کشیدند و چون به دست ایشان نوشته‌شده بود ما علاقه بسیاری پیدا کردیم تا اسپانسر کتاب شویم. البته دوستان ما در سپ هم برای ویرایش این کتاب زحمت بسیاری کشیدند. دوست داریم گام‌های ما گام‌های اجرایی‌تر و بلندمدت‌تر باشد و خیلی دوست داریم که در دانشگاه‌ها کلاس‌های مرتبط‌تر وجود داشته باشد و اگر این کلاس‌ها وجود داشته باشد، کتاب‌ها هم جهت بهتری پیدا می‌کنند تا به‌عنوان منبع مورداستفاده قرار می‌گیرند. ما به‌عنوان یک‌قدم اولیه به آن نگاه کردیم.