پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشتماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطبترین رسانه ایران در زمینه فناوریهای مالی، بانکداری و پرداخت و استارتآپهای فینتک است.
دیتاسنتر قلب اقتصاد دیجیتال است؛ چرا تعداد دیتاسنترهای تجاری در ایران کم است؟
آمارهای جهانی از حدود ۲۰ دیتاسنتر در ایران خبر میدهند، اما منابع داخلی بیش از ۱۷۰ مرکز داده را برآورد میکنند
وقتی به آمارهای جهانی دیتاسنترها نگاه میکنیم، نام ایران معمولاً با عددی محدود و در حد چند ده مرکز دیده میشود؛ تصویری که در نگاه اول، با آنچه در واقعیت زیرساخت دیجیتال کشور جریان دارد همخوان نیست. بر اساس آمارهای جهانی، ایران کشوری دارای حدوداً ۲۰ دیتاسنتر است، در حالی که برخی برآوردهای داخلی از بیش از ۱۷۰ مرکز داده فعال در کشور حکایت دارند. همین تفاوت پرسشی جدی ایجاد میکند؛ ایران واقعاً چند دیتاسنتر دارد و جایگاه آن در مقایسه آماری با سایر کشورها کجاست؟
راه پرداخت در این گزارش، با تکیه بر دادههای عددی و منابع داخلی و بینالمللی، تلاش کرده به این پرسش پاسخ دهد و شکاف میان آمارهای جهانی و واقعیت داخلی مراکز داده ایران را بررسی کند.
ایران در آمارهای جهانی دیتاسنتر
در بسیاری از گزارشها و اینفوگرافیکهای بینالمللی، ایران در ردیف کشورهایی قرار میگیرد که تعداد محدودی دیتاسنتر دارند. برای مثال، در آمارهای جهانی دیتاسنترها که توسط Visual Capitalist منتشر شده، ایران در گروه کشورهایی با حدود ۲۰ دیتاسنتر نمایش داده شده است. این عدد در مقایسه با کشورهایی مانند آمریکا، آلمان یا بریتانیا که صدها تا هزاران دیتاسنتر دارند، بسیار پایین به نظر میرسد.
با این حال، بررسی توضیحات همراه این گزارش نشان میدهد که منظور از دیتاسنتر در این آمار، صرفاً مراکز داده بزرگ، سازمانی و دارای حضور در بازار بینالمللی است؛ مراکزی که عموماً در طبقهبندی دیتاسنترهای Enterprise، Hyperscale یا دارای استانداردهای شناختهشده جهانی قرار میگیرند. دیتاسنترهای کوچکتر، مراکز داده اختصاصی سازمانها، دیتاسنترهای بانکی، اپراتوری و بسیاری از مراکز خصوصی محلی، در این آمارها لحاظ نشدهاند.
همین رویکرد در سایر منابع آماری بینالمللی نیز دیده میشود. برای نمونه، دادههای منتشرشده در VoronoiApp که بازارهای بزرگ دیتاسنتر جهان را بر اساس ظرفیت برق (مگاوات) مقایسه میکند، تنها کشورها و شهرهایی را نمایش میدهد که سهم معناداری از بازار جهانی دیتاسنترهای بزرگ دارند. در این نوع رتبهبندیها، کشورهایی که دیتاسنترهای آنها عمدتاً با هدف پاسخ به نیاز داخلی و بدون اتصال به بازار جهانی توسعه یافتهاند، یا اصلاً دیده نمیشوند یا با عددی محدود نمایش داده میشوند.
بر اساس دادههای Visual Capitalist و VoronoiApp، عدد حدود ۲۰ دیتاسنتر برای ایران به معنای کل مراکز داده فعال در کشور نیست؛ به نظر میرسد این عدد مراکز داده بزرگ و قابلردیابی در سطح جهانی را نشان میدهد و بیانگر کل دیتاسنترهای فعال کشور نیست؛ موضوعی که میتواند دلیل اصلی اختلاف آمارهای بینالمللی و داخلی است.
دیتاسنترهای ایران در آمار؛ ۲۰ مرکز یا بیش از ۱۷۰ مرکز؟
بررسی آمار دیتاسنترهای ایران نشان میدهد که بسته به تعریف «دیتاسنتر» و سطح استاندارد مورد نظر، اعداد متفاوتی درباره تعداد مراکز داده فعال در کشور مطرح میشود. در منابع بینالمللی که صرفاً دیتاسنترهای بزرگ، تجاری و دارای استانداردهای جهانی را لحاظ میکنند، عدد ایران بهمراتب کمتر از برآوردهای داخلی است.
بر اساس دادههای منتشرشده در پایگاه DataCenterMap، که یکی از مراجع شناختهشده جهانی برای فهرستکردن دیتاسنترهای ثبتشده است، در حال حاضر ۲۰ دیتاسنتر فعال برای ایران ثبت شدهاند. این فهرست نشان میدهد که در شهرهایی مانند تهران، اصفهان، شیراز، قم، رشت و همدان مراکز دادهای فعال هستند که خدماتی شامل کولوکیشن، میزبانی و زیرساخت ارائه میدهند.
گزارشهای تحلیلی DataCenterDynamics نیز تصویری مشابه ارائه میدهند و بازار دیتاسنتر ایران را در مقیاس جهانی، بازاری محدود توصیف میکنند که بخش عمده ظرفیت آن در تهران متمرکز شده است. در این گزارشها تأکید شده که تعداد دیتاسنترهای ثبتشده ایران در مقایسه با کشورهای منطقه و بازارهای بزرگ جهانی، پایینتر است و سهم ایران در بازار بینالمللی مراکز داده همچنان محدود باقی مانده است.
در مقابل، برخی منابع داخلی با در نظر گرفتن تعریف گستردهتری از دیتاسنتر، به تعداد بیشتری از مراکز داده اشاره میکنند. برای مثال، وبسایت Server.ir در بررسی وضعیت دیتاسنترهای ایران، از فعالیت مراکز داده دولتی، بانکی، اپراتوری و خصوصی سخن میگوید که خدماتی مانند کولوکیشن، سرور اختصاصی و رایانش ابری ارائه میدهند. این گزارش نشان میدهد که علاوه بر دیتاسنترهای بزرگ و عمومی، تعداد قابل توجهی مرکز داده سازمانی و اختصاصی نیز در کشور فعال هستند که در بسیاری از فهرستهای بینالمللی لحاظ نمیشوند یا بهصورت رسمی ثبت نشدهاند.
در همین راستا، گزارش «مراکز داده کشورهای مختلف در سال ۲۰۲۳» که با استناد به دادههای Brightlio و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات تهیه شده، برآورد متفاوتی از وضعیت ایران ارائه میدهد. بر اساس این گزارش، تعداد دیتاسنترهای ایران در آخرین سنجش رسمی در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۰۰ مرکز اعلام شده و با در نظر گرفتن نرخ رشد سالانه ۲۰ درصد، این عدد در سال ۱۴۰۲ به حدود ۱۷۳ دیتاسنتر رسیده است. همچنین در صورت تداوم همین نرخ رشد، پیشبینی میشود تا سال ۱۴۰۵ تعداد دیتاسنترهای کشور به حدود ۳۰۰ مرکز افزایش یابد.
این گزارش همچنین به رشد ظرفیت فیزیکی مراکز داده اشاره دارد و برآورد میکند که تعداد کل رکهای فعال دیتاسنترهای کشور، که در سالهای گذشته حدود ۳۵۰۰ رک بوده، تا سال ۱۴۰۵ به بیش از ۱۰ هزار رک افزایش پیدا کند.
نقش استاندارد Tier در اختلاف آمار دیتاسنترها
استاندارد Tier که توسط Uptime Institute تعریف شده، یکی از معیارهای مرجع در سطح بینالمللی برای طبقهبندی دیتاسنترها از نظر پایداری، دسترسپذیری و سطح افزونگی زیرساخت است. بر اساس این استاندارد، دیتاسنترهای Tier III باید دسترسیپذیری حدود ۹۹.۹۸۲ درصد داشته باشند و امکان انجام عملیات نگهداری بدون توقف سرویس را فراهم کنند، در حالی که دیتاسنترهای Tier IV با افزونگی کامل و معماری تحملپذیر خطا، به سطح دسترسی ۹۹.۹۹۵ درصد میرسند. بسیاری از پایگاههای داده بینالمللی که آمار دیتاسنترها را منتشر میکنند، صرفاً مراکزی را در شمارش خود لحاظ میکنند که دارای گواهی رسمی Tier یا حداقل ثبتشده در فرایندهای استانداردسازی باشند.
در ایران نیز برخی مراکز داده ممکن است دارای طراحی فنی مطابق با الزامات Tier باشند یا بهصورت داخلی سطح دسترسی بالا را تضمین کنند، اما در حال حاضر لیست رسمی گواهیهای صادرشده توسط Uptime Institute برای دیتاسنترهای ایران در دسترس عمومی قرار ندارد و نمیتوان از آن برای شمارش دقیق دیتاسنترهای دارای Tier بهره برد. این موضوع میتواند یکی از دلایل تفاوت میان آمار دیتاسنترهای ثبتشده بینالمللی و برآوردهای داخلی باشد؛ چرا که شمارش بینالمللی معمولاً تنها مراکز دارای گواهی رسمی را وارد فهرست میکند، در حالی که منابع داخلی دامنه وسیعتری از زیرساختهای فعال را در نظر میگیرند.
بهعبارت دیگر، بخشی از اختلاف آماری میان تعداد دیتاسنترهای ایران در منابع داخلی و بینالمللی، نه به نبود زیرساخت، بلکه به معیار شمارش بازمیگردد. منابع جهانی معمولاً تنها دیتاسنترهای دارای گواهی رسمی یا ثبتشده در چارچوب استانداردهای بینالمللی را محاسبه میکنند، در حالی که در ایران بخش قابل توجهی از مراکز داده بانکی، اپراتوری و سازمانی، خارج از این چارچوبهای رسمی اما بهصورت فعال در حال بهرهبرداری هستند. این تفاوت معیار، نقش مستقیمی در پایینتر دیدهشدن عدد دیتاسنترهای ایران در آمارها و گزارشهای جهانی دارد.
فاصله ایران با بازارهای منطقهای و جهانی
مقایسه آماری ایران با بازارهای بزرگ دیتاسنتر جهان نشان میدهد که فاصله قابل توجهی از نظر مقیاس زیرساخت وجود دارد. بر اساس دادههای منتشرشده در Statista، ایالات متحده تا نوامبر ۲۰۲۵ میزبان ۴٬۹۹۵ دیتاسنتر فعال است و همچنان بزرگترین بازار دیتاسنتر جهان محسوب میشود. در همین آمار، ایران در گروه کشورهایی قرار گرفته که حدود ۲۰ دیتاسنتر ثبتشده دارند؛ عددی که صرفاً دیتاسنترهای بزرگ و قابل ردیابی در آمارهای جهانی را شامل میشود. این اختلاف آماری نشان میدهد که بازار دیتاسنتر ایران، از نظر تعداد مراکز ثبتشده در مقایسه با بازیگران اصلی جهانی، در مقیاسی بسیار کوچکتر قرار دارد.
در سطح منطقهای نیز این فاصله بهصورت عددی قابل مشاهده است. بر اساس دادههای Statista، امارات متحده عربی تا سال ۲۰۲۳ دارای ۵۸ دیتاسنتر ثبتشده و عربستان سعودی دارای ۵۱ دیتاسنتر ثبتشده است؛ اعدادی که هر دو کشور را در جایگاهی بالاتر از ایران در آمار جهانی دیتاسنترها قرار میدهد. این آمار نشان میدهد که کشورهای منطقه با تمرکز بر توسعه مراکز داده تجاری و بزرگمقیاس، سهم پررنگتری در میزبانی داده و خدمات زیرساختی به دست آوردهاند. در مقابل، ایران همچنان با تعداد محدودی دیتاسنتر ثبتشده در آمارهای بینالمللی، بیشتر بر تأمین نیازهای داخلی متمرکز مانده و حضور محدودی در بازار منطقهای و جهانی دیتاسنتر دارد.
تمرکز جغرافیایی دیتاسنترها در ایران
بررسی پراکندگی جغرافیایی دیتاسنترهای فعال در ایران نشان میدهد که بخش عمده مراکز داده کشور در تهران و حومه آن متمرکز شدهاند. بر اساس فهرست دیتاسنترهای ثبتشده در پایگاه DataCenterMap، اکثر دیتاسنترهای ایران که خدمات عمومی میزبانی و کولوکیشن ارائه میدهند، در شهر تهران قرار دارند و تعداد محدودی از آنها در شهرهایی مانند اصفهان، شیراز، قم، رشت و همدان ثبت شدهاند. این الگو نشان میدهد که حتی در آمارهای بینالمللی نیز تمرکز زیرساخت داده ایران در پایتخت مشهود است. دسترسی بهتر به شبکه ارتباطی کشور، نزدیکی به هسته شبکه زیرساخت، تمرکز مراکز تبادل ترافیک (IXP) و حضور بازیگران بزرگ بانکی و پرداخت، باعث شده تهران به قطب اصلی دیتاسنترهای ایران تبدیل شود. در این گزارشها، استانهایی مانند تهران، البرز و تا حدی اصفهان بهعنوان مناطق اصلی استقرار دیتاسنترهای بزرگ و متوسط معرفی شدهاند، در حالی که سایر استانها بیشتر میزبان مراکز داده کوچکتر و سازمانی هستند.
این تمرکز جغرافیایی اگرچه از نظر کارایی شبکه و دسترسی به زیرساختهای حیاتی مزیتهایی ایجاد کرده، اما همزمان ریسکهایی مانند افزایش آسیبپذیری در برابر قطعیهای منطقهای، فشار بر شبکه برق و محدودیت توسعه در سایر استانها را نیز به همراه داشته است؛ موضوعی که در سالهای اخیر در برخی برنامههای توسعهای اپراتورها و مراکز داده بهصورت پراکنده مورد توجه قرار گرفته است.
جایگاه ایران کجاست؟
مرور دادههای داخلی و بینالمللی نشان میدهد که جایگاه ایران در آمار جهانی دیتاسنترها، بیش از هر چیز تحت تأثیر نحوه شمارش، سطح استاندارد مراکز داده و تمرکز جغرافیایی آنها قرار دارد.
در آمارهای بینالمللی که تنها دیتاسنترهای بزرگ و تجاری را لحاظ میکنند، ایران با حدود ۲۰ دیتاسنتر ثبتشده در جایگاهی پایینتر از بسیاری از کشورهای منطقه قرار دارد؛ در حالی که برآوردهای داخلی، از تعداد بسیار بیشتری مرکز داده بانکی، اپراتوری، دولتی و خصوصی حکایت دارد. با این حال، فعالیت اغلب این مراکز در مقیاسهای کوچک و متوسط و فاصله آنها از نظر ظرفیت و استاندارد با بازارهای جهانی، باعث شده ایران در نقشههای جهانی دیتاسنترها کمتر دیده شود.
از سوی دیگر، تمرکز جغرافیایی دیتاسنترهای عمومی در تهران و محدودیتهای زیرساختی در استانها، یکی از عوامل اصلی شکلگیری این شکاف آماری و عملیاتی است. جمع شدن تقریباً تمام دیتاسنترهای عمومی در تهران، در کنار چالشهایی مانند ناترازی انرژی، کمبود برق پایدار و نبود مگادیتاسنترها، باعث شده توسعه مراکز داده در کشور بهصورت جزیرهای و ناهماهنگ پیش برود.
