پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشتماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطبترین رسانه ایران در زمینه فناوریهای مالی، بانکداری و پرداخت و استارتآپهای فینتک است.
خودبانک جامع پویا برای پاسخ به کدام نیاز بانکداری عرضه شد؟
در دورهای هستیم که از آن به نام «برزخ شعب بانکی» یاد میشود. چراکه هیچکس نمیداند با شدت تغییرات روندهای پیش روی، چه بلایی سر شعب خواهد آمد؟ آیا از بین میروند؟ یا همچنان به فعالیتشان با همین شکل سنتی ادامه میدهند؟ یا اینکه دستخوش تغییر و تحولاتی میشوند و با رویکردی جدید راه را ادامه میدهند؟ در گفتوگوهایی که با صاحبنظران و آیندهنگران بینالمللی همچون برت کینگ، کریس اسکینر، کارستن بارچ، نیل آسبورن، مایکل مینلی، آنتونی تامسون و دهها شخصیت مطرح بینالمللی دیگر در ایران داشتهام سؤال واحدی که از همه پرسیدم این بود: «آینده شعب بانکی را چطور میبینید؟» سؤالی که هر یک پاسخ متفاوتی برای آن داشتند و سرانجام به این نکته رسیدم که نمیتوان به نتیجه واحدی رسید؛ اما آنچه پرتکرار بود اهمیت تأثیرگذاری «ارتباط انسانی در شعب» است که به خاطر ذات تعاملی انسان بهتنهایی باعث شده است فناوری با تمام مزایایش نتواند به شکلی کامل جایگزین شعب شود. البته این به معنای انکار انقلابی که دستگاه خودپرداز در صنعت بانکی ایجاد کرد نیست، بلکه یک قدم بعد از آن است.
.
چرا ارتباط تصویری؟
احتمالاً همین نگاه و رویکرد بوده است که متخصصان را چه در داخل کشور و چه در دنیا به سمت ارائه راهکارهایی فناورانه مبتنی بر ارتباط انسانی کشانده است؛ دیدگاهی که ملموسترین نتیجهاش دستگاهی است به نام VTM که با توجه به نوپا بودنش هنوز بر سر نامش اختلافنظر وجود دارد؛ اینکه مخفف Virtual Teller Machine است یا مخفف Video Teller Machine؟ در هر دو صورت، آنچه یکسان است این است که اساس هر دو بر پایه ارتباط ویدئویی بنا نهاده شدهاند تا بلکه بتوان کمبود عنصر اصلی «ارتباط انسانی» را در راهکارهای فناورانه برای بانکها پر کرد.
VTM در دنیا پدیده جدیدی است که هنوز فراگیر نشده ولی همزمان با دنیا در ایران هم متخصصان بیکار ننشستهاند و VTM یا اصطلاحاً «باجه مجازی بانک» را به سبد محصولاتشان اضافه کردهاند. دراینبین محصولی به نام «خودبانک جامع پویا» نظرمان را به خودش جلب کرد، چراکه با محصولات دیگری که عنوان VTM را با خود به یدک میکشند کاملاً فرق دارد؛ بهعبارتدیگر، خودبانک جامع پویا مجموعهای از خدمات و سرویسها را در قالب یک محصول واحد از طریق درگاههای مختلف ارائه میکند که VTM نیز یکی از این درگاهها است. وجه تمایز خودبانک جامع پویا با محصولات مشابه «یکپارچگی سرویسها و خدمات»، «بومیسازی و شخصیسازی با توجه به نیازهای بانک» و «قیمت نهایی کمتر» آن است. این محصول برای اولین بار در پنجمین همایش بانکداری الکترونیک و نظامهای پرداخت رونمایی شد و به بهانه رونمایی از آن، به سراغ شهره میرصانع سرپرست واحد تحقیقات و توسعه شرکت پویا رفتیم که تاروپود این محصول را برایمان بشکافد.
نگاهی به واحد تحقیق و توسعه شرکت پویا
شرکت پویا در سال 1361 تأسیس شده و از سال 74 شهره میرصانع این شرکت را همراهی میکند. او از سال 83 بهعنوان سرپرست واحد تحقیقات و توسعه در شرکت پویا فعالیت میکند و از افراد کلیدی در طراحی و تولید خودبانک جامع پویا است؛ چراکه این محصول در راستای حرکت با روندهای روز دنیا و پاسخ به نیازِ شکلگرفته از این روندها طراحی و تولید شده است.
میرصانع معتقد است هدف اصلی تحقیقات و توسعه تولید یک محصول جدید و نوآورانه در جهت توسعه بانکداری الکترونیک است. او در خصوص اهمیت این نگاه در شرکت پویا میگوید: «تمام تلاشمان را برای اینکه محصولات ما مزیتآفرین و دارای جاذبه لازم باشند، به کار میگیریم. پروژه تحقیق و توسعه، هم ازلحاظ فنی و هم ازلحاظ تجاری ریسک بالایی دارد ولی با توجه به اینکه نوآوری و خلاقیت در دستور کارهای پویا قرار دارد، این ریسک را پذیرفتهایم. با همین دید، ما سعی کردیم افرادی که در این واحد جذب میشوند افراد متخصصی باشند و آنجایی که لازم است ما با صنعت در ارتباط باشیم، افرادی را نیز استخدام کردیم که تجربه ارزندهای در صنعت داشته باشند تا علم و صنعت در کنار هم قرار بگیرند و همکارانمان بتوانند برای رسیدن به یک محصول نوآورانه و متناسب با نیاز بانکداری الکترونیک تلاش کنند. ما در این واحد متخصصانی از نرمافزار، سختافزار، الکترونیک، مکانیک و همچنین طراحی صنعتی و معماری داریم تا بتوانیم محصولی ارائه دهیم که مزیت رقابتی داشته باشد. همچنین برای همگام بودن با تحولات کسبوکار، ارتباط تنگاتنگی با واحد تولید و بازاریابی شرکت داریم.»
.
از اطلاعرسانی تا تعامل با مشتری
میرویم سراغ خودبانک جامع پویا و اینکه چه شد این محصول ارائه شد. میرصانع میگوید: «بانکداری الکترونیک معمولاً در سه سطح مطرح میشود. اولی سطح اطلاعرسانی است که معمولاً بانکها اطلاعات لازم را در اختیار مشتری میگذارند. دیگری سطح تراکنشی است که در یک سیستم امن کنترل شده کلیه عملیات مالی از قبیل انتقال وجه، دریافت وجه از بانک، پرداخت قبوض و مواردی ازایندست را شامل میشود. سومین سطح، سطح تعاملی است. در این سطح معمولاً مشتری با متصدی یا کارمند بانک مبادلات رودررو دارد.
محصول خودبانک جامع پویا علاوه بر اینکه زیرمجموعه بانکداری الکترونیک است، این سه سطح را هم پوشش میدهد و مشتری میتواند در یک محیط امن و دلنشین مجموعهای از خدمات را از درگاههای تعبیه شده در این محصول دریافت کند. ما در خودبانک جامع پویا باجه اطلاعرسانی داریم که بانک میتواند محصولات و خدمات خودش را معرفی کند. سطح تراکنشی نیز در محصول ما بهصورت خودکار انجام میشود و مشتری میتواند از درگاههای ریالی، ارزی و …، عملیات نقدیاش را انجام دهند.
همچنین ما در محصول خودبانک جامع پویا درگاهی به نام VTM را در نظر گرفتهایم. از طریق این باجه، مشتری میتواند یک ارتباط رودررو با متصدی بانک داشته باشد. به این شکل که ارتباط صوتی و تصویری مشتری با متصدی بانک که در مرکز تماس مستقر است برقرار میشود و مشتری میتواند هر نوع عملیات بانکی که نیاز به حضور در شعبه و احراز هویت کامل دارد را از طریق این درگاه انجام دهد. عملیاتی مانند واریز آنی مبلغ چک بهحساب موردنظر، واگذاری چک بهحساب، افتتاح حساب و مواردی از این قبیل، علاوه بر آن هر سؤال و راهنمایی که لازم دارد را از متصدی مرکز تماس پرسد. ما این سرویسها را در خودبانک جامع پویا از طریق VTM در اختیار مشتری قرار میدهیم. VTM میتواند اطلاعات کارت ملی را بخواند، اسکن کند و برای متصدی بانک ارسال نماید. همچنین امضای بیومتریک مشتری اخذ میشود. مزیت دیگر این درگاه این است که مشتریان خاص یا حتی کمسواد میتوانند بهراحتی از خدمات ویژه و مشاوره کارشناس بانک بهرهمند گردند. این ویژگی یک احساس آرامش را به این دسته از مشتریان منتقل میکند؛ بهعبارتدیگر وقتی مشتری این ارتباط رودررو را با متصدی بانک دارد احساس رضایت بیشتری پیدا میکند. سرویسهای متنوع دیگری نیز بهصورت تفکیکشده در خودبانک جامع پویا ارائه میشود. ازجمله دریافت ریالی که با توجه به نقدینگی بالا و حجم اسکناسهای موجود، مشتری میتواند هر ساعت از شبانهروز وجه موردنظر را به دستگاه دهد، وجه شمرده میشود و بهحسابش واریز میشود.»
.
درگاهی برای جذب منابع نقدی و چالشهایش
هنوز صحبتهایش تمام نشده که ادامه کلامش را قطع میکنم و میپرسم که درگاه دریافت ریالی یا اصطلاحاً خود دریافت چه حجمی از پول نقد را قبول میکند و چه اسکناسهایی را میپذیرد؟ او میگوید: «با استفاده از این درگاه مشتری میتواند حجمی از اسکناس و ایران چک را بهصورت مخلوط حداقل از یک تا صدبرگ در یک تراکنش به دستگاه تحویل دهد و در صورت نیاز با استفاده از خدمات واریز مجدد، این عملیات را بهدفعات تکرار نماید و صرفاً هر بار حجمی از اسکناس و ایران چک را به آن اضافه نموده و درنهایت مبلغ کل را تأیید میکند و آنگاه، پول بهحساب شخص واریز میشود.»
با این پاسخ سؤال دیگری ذهنم را درگیر خودش میکند و آن این است که اگر فردی بخواهد در 4 مرحله صدبرگ چکپول پنجاههزارتومانی را به دستگاه بدهد درمجموع میشود 20 میلیون تومان که در صورت واریز چنین مبلغی در شعب بانکی، مشتری موظف است فرمهای مربوط به پولشویی را پر کند. از میرصانع میپرسیم آیا موارد امنیتی اینچنینی در این دستگاه رعایت شده است؟
سرپرست تیم تحقیقات و توسعه شرکت پویا در پاسخ به این سؤال میگوید: «بر اساس سیاست بانک ما میتوانیم محدودیتی برای دستگاه قائل شویم. برای مثال هر مشتری در یک روز بیشتر از 16 میلیون نمیتواند به دستگاه بدهد. البته ازلحاظ حجمی ما هیچ محدودیتی نداریم ولی ازلحاظ مبلغ، بسته به اینکه بانک چه مبلغی را تعیین کند برای دستگاه محدودیتی قرار میدهیم و اگر بیشازحد مجاز باشد، مبلغ آخری ریجکت و از مشتری پذیرفته نمیشود؛ بهعبارتدیگر ما میتوانیم تمام محدودیتهایی که بانک نیاز دارد را روی باجهها اعمال کنیم.»
ازآنجاییکه نگاه به خودبانک جامع پویا اینچنین است که میتواند جایگزین شعب بانکی شود، حالا سؤالم این است که آیا راهکاری برای پذیرش مبالغ بیشتر از مقدار تعیینشده دیده شده یا نه؟ چراکه پذیرش مبالغ نقدی بالای 16 میلیون هم از جذابیت بالایی برای بانکها برخوردار است و تنها مسئلهاش پر کردن فرمهای مربوط به پولشویی است.
اما ظاهراً برای همهچیز فکر شده است؛ میرصانع در پاسخ به این سؤال میگوید: «بهعنوان یک سیستم خودکار، بر روی درگاه دریافت ریالی این محدودیت را قائل شدهایم ولی در خودبانک جامع پویا ما سعی کردیم که تمام سرویسهایی که مشتری در شعب سنتی دریافت میکند را ارائه کنیم. پس برای انجام چنین تراکنشی که بیشتر از محدودیت قانونی و نیازمند تعامل با کارشناس بانک است، مشتری میتواند از طریق VTM این تعامل را با بانک انجام دهد و بعد از دریافت راهنمایی و ارائه اطلاعات و پر کردن فرمهای مربوطه، اجازه انجام این تراکنش خاص را پیدا کند.»
.
نسبت خدمات خودبانک جامع پویا به شعب سنتی
میرصانع هنوز سرویسها را بهطور کامل برایم معرفی نکرده است ولی قطاری از سؤالات ذهنم را درگیر کرده و از او میپرسم مجموعه سرویسها و خدماتی که از طریق خودبانک جامع پویا ارائه میشود در مقایسه با شعبه بانکی چند درصد است؟
او میگوید: «ما روز اول تمام خدماتی که مشتری میتواند از شعبه بگیرد را فهرست کردیم و سعی کردیم محصولی که طراحی میکنیم یک راهکار جامع باشد و تمام این خدمات را پوشش دهد. این محصول دقیقاً برای پوشش دادن صد درصد این سرویسها و خدمات طراحیشده است؛ ولی طبیعتاً ما فاز به فاز این سرویسها را عملیاتی میکنیم و ناگفته نماند که موانع قانونی هم دراینبین وجود دارد که با همکاری بانکها میتوانیم آنها را برطرف کنیم و آن پوشش صددرصدی که از روز اول مدنظرمان بوده است را ایجاد کنیم. در این مرحله فکر کنم بیش از 90 درصد از خدمات را پوشش میدهیم.»
.
چه چیز خودبانک جامع پویا را خاص میکند؟
محصول خودبانک جامع پویا در نوع خودش خاص است چراکه هیچ شرکتی چنین سطحی از خدمات و محصولات را به شکل یکپارچه ارائه نمیدهد و آن چیزی هم که تحت عناوین مختلف بهعنوان شعب 24 ساعته بانکها میشناسیم مجموعه از دستگاههای متنوع است که از شرکتهای مختلف تهیه و صرفاً از سوی یک بانک در یک محل تجمیع شدهاند و اغلب هماهنگی خاصی با یکدیگر ندارند و هر یک جزیرهای جدا از هم هستند. این همان نقطهای است که پویا آن را یکی از نقاط مهم رقابتی محصول خودبانک جامع پویا میداند.
میرصانع دراینباره میگوید: «مزیتی که محصول خودبانک ما دارد یکپارچگی آن است؛ یکپارچگی ازلحاظ مدیریت تراکنشها و مانیتورینگ، نرمافزار، سختافزار و شکل ظاهری، حتی فضای شعبه خودبانک جامع پویا آهنگ و ریتم خاصی دارد که در درگاهها تکرار شده است ولی هر باجه بر اساس نوع سرویسی که ارائه میدهد، سختافزارهایش در پشتصحنه متفاوت است. سرویسهایی ازجمله عملیات وصول و واگذاری چک، خریدوفروش ارز، دریافت و پرداخت ریالی، صدور انواع کارت و فروش سکه یا هر نوع کالا در قالب کارت و پرداخت گروهی قبوض.
طراحی این شعبه هم یکپارچه است و هم ماژولار. در خودبانک جامع پویا برای هر خدمت اصلی، به شکل تفکیکشده یک درگاه مجزا در نظر گرفتهایم و روی هرکدام از آنها با توجه به عملیات اصلیشان یک سری سختافزارهای کلیدی نصب شده است اما این بدان معنا نیست که هر باجه صرفاً یک خدمت را ارائه میدهد بلکه میتوانند سرویسهایی که احتیاج به سختافزار خاصی ندارد را هم ارائه دهند. البته این خدمات میتواند بنا به درخواست بانک کم یا زیاد شوند.
برای مثال ما برای پرداخت قبض، یک درگاه مجزا در نظر گرفتهایم که مجهز به بارکدخوان است و مشتری میتواند با آسودگی خاطر از این دستگاه بدون اینکه مزاحمتی برای دیگر مشتریان ایجاد کند هر تعداد قبضی که دارد را در یک تراکنش پرداخت نماید؛ پس ما دیگر روی سایر باجهها سختافزار بارکدخوان را نداریم، ولی مشتری میتواند از بقیه درگاهها نیز عملیات پرداخت قبوض را انجام دهد اما به این صورت که شناسه قبض و پرداخت را باید بهصورت دستی وارد کند. یا مثلاً مشتری علاوه بر دریافت وجه از درگاه دریافت ریالی میتواند عملیات انتقال وجه از طریق ساتنا و پایا را هم انجام دهد، موجودی حساب بگیرد یا حتی شارژ سیمکارتهای اعتباری خریداری کند. پس کاری که ما انجام دادهایم، این است که با توزیع خدمات اصلی روی درگاههای مختلف، صف مشتریان را مدیریت کردهایم و دیگر لازم نیست مشتری که قصد برداشت وجه دارد در صف بماند تا نفر قبلی چندین قبض را یکی پس از دیگری پرداخت کند. با این روش احساس رضایتمندی در مشتریان ایجاد میشود؛ اما این تنها نکته نیست؛ بر اساس ساختار خودبانک جامع پویا، درصورتیکه یکی یا برخی از سرویسها تقاضای بیشتری داشته باشد با توجه به نیاز، یک یا چند باجه بیشتر برای آن سرویس اصلی در نظر میگیریم و یا حتی برخی از درگاهها را حذف میکنیم.»
مدیریت صف در کنار کاهش هزینهها
او در ادامه میگوید: «در کنار هدف مدیریت صف، یکی دیگر از اهداف ما تکرار نکردن سختافزارهای گرانقیمت است. برای مثال یک دستگاه خودپرداز ماژولهای مختلفی دارد که ممکن است از برخی از آنها عملاً هیچ استفادهای نشود، اما بانک باید هزینه کل آنها را بپردازد. در اینجا ما سختافزار ارزشمند را به درگاهی اختصاص میدهیم که فقط همان سرویس قرار است ارائه شود و از تکرار چنین سختافزارهای گرانقیمتی اجتناب میکنیم و هزینهها را تا حد قابلملاحظهای کاهش میدهیم.
در غیر این صورت، بانک میبایست بهجای یک خودبانک جامع، با 8 یا 10 درگاه مختلف، 5 یا 6 دستگاه خودپرداز یا دستگاه VTM قرار بدهد که البته آنها قادر به ارائه تمام سرویسهای خودبانک جامع پویا نیستند؛ و این کار نهتنها ازلحاظ منطقی کار درستی نیست بلکه هزینه را بهشدت بالا میبرد. به نظر شما منطقی است که یک مشتری فرضاً برای پرداخت 5 یا 6 قبض زمانی حدود 5 دقیقه از دستگاه گرانقیمتی مثل VTM را اشغال کند؟ آیا چنین رفتاری برای بانک بهصرفه است؟»
.
توجه به خواستههای بانک و مشتریان بانک
میرصانع طراحی و تولید خودبانک جامع پویا را از دو منظر میداند و میگوید: «یکی از منظر مشتری بانک که استفادهکننده اصلی است و دیگری از منظر بانک که صاحب این محصول است. مشتری بانک میخواهد که سرویسش را در کمترین زمان ممکن با بهترین کیفیت دریافت کند و بانک میخواهد در کمترین زمان ممکن با کمترین هزینه و بالاترین کیفیت به مشتری سرویس را ارائه دهد. ما با ارائه این محصول به بانک میگوییم که از منابع انسانیاش به بهترین نحو استفاده کند، درگیر خدمات خرد بانکی نشود و به دنبال کار اصلی بانکداریاش برود. به مشتری بانک هم میگوییم که دیگر نیازی نیست در صف منتظر باشد و سرویسش را میتواند به بهترین نحو از فضایی که آماده است دریافت کند.»
.
بومیسازی هر شعبه بر اساس نیازهای بانک
از سرپرست تیم تحقیقات و توسعه شرکت پویا میپرسم که آیا مقدار فضایی که خودبانک جامع پویا اشغال میکند، برای بانک یک محدودیت نیست؟ چراکه داشتن یک درگاه واحد ازلحاظ فیزیکی جای خیلی کمتری میگیرد نسبت به اینکه چند درگاه داشته باشد. او در پاسخ میگوید: «اتفاقاً یکی از مزیتهایی که خودبانک جامع پویا دارد این است که دست بانک کامل باز است و بسته به فضایی که میخواهد این شعبه را دایر کند و نیازهایی که دارد، تعداد درگاهها را انتخاب میکند. در این محصول، بانک بههیچعنوان در مقوله فضا، تنوع درگاهها و همچنین تعدد درگاهها محدودیتی ندارد.
بانک بر اساس درخواست و نیاز در هر محدوده جغرافیائی که دارد میتواند درگاهها را انتخاب کند؛ فرضاً در یک شعبه که نزدیک به بازار است میتواند چندین درگاه عملیات چک داشته باشد چراکه احتمالاً در چنین منطقهای تقاضا برای وصول چک یا بهحساب خواباندن چک زیاد است. در عوض در نقطه دیگری مثلاً در فرودگاهها میتواند درگاههای ارزی متعددی داشته باشد، یا حتی برعکس، فرضاً در نقطهای از شهر میتواند اصلاً هیچ درگاه ارزی نداشته باشد.»
.
توجه به یکپارچگی بصری در کنار یکپارچگی خدمات
در کنار همه اینها، نکته دیگری که میرصانع به آن اشاره میکند بحث ارتباط دیداری با این محصول است که اهمیت زیادی دارد. او میگوید: «در شعب 24*7 کنونی که توسط برخی از بانکهای کشور ارائه شده است، دستگاههای مختلف با برندهای مختلف و ظاهرهای متفاوتی وجود دارد که باهم همخوانی ندارند. در اینجا همه دستگاهها از برند پویا هستند و به خاطر طراحی دقیقشان جذابیت بصری زیادی نیز دارند. زیبایی بصری که محصول ما دارد مسئله کمی نیست و اهمیت بسیاری دارد، ما حتی در طراحی فضای داخلی شعبه و صفحه منو درگاهها، به رنگ سازمانی هر بانک توجه ویژهای داشتهایم.
لازم به توضیح است که به دلیل تعدد برندهای مختلف خودپرداز، خوددریافت، کیوسک و … مستقر در شعب 24*7 کنونی بانکها میبایست با شرکتهای مختلفی قرارداد خدمات پشتیبانی ببندد که این تعدد شرکتهای طرف حساب بانک میتواند مشکلآفرین باشد؛ اما در خودبانک جامع پویا چون بانک با یک شرکت طرف است، نحوه دریافت خدمات پشتیبانی و مسائل هزینهای که مطرح میشود، کاملاً برای بانک متفاوت خواهد بود.
مطلب دیگر اینکه این شعبه بهجز نداشتن محدودیت در اجرای فضای داخلیاش، هیچ محدودیتی هم در فضای فیزیکی که قرار است در آن مستقر شود ندارد، یعنی بانک میتواند این محصول را در داخل یک محیط سربسته مثلاً داخل یک ساختمان مستقر کند و یا اینکه در محیط باز و در یک کانکس ثابت یا متحرک نصب نماید.»
بهعنوان آخرین سؤال، از میرصانع میپرسم چنین سرویسی که در حال حاضر تقریباً 90 درصد خدمات شعب سنتی را ارائه میکند ازلحاظ قیمتی برای بانک چقدر هزینه خواهد داشت؟ او در پاسخ میگوید: «نسبت به شعب سنتی خیلی متفاوت است اما اگر بخواهیم آن را در مقایسه با شعب 24 ساعته مشابه در نظر بگیریم، طبق برآوردی که داشتهایم خودبانک جامع پویا حداقل 20% ارزانتر از شعب 24 ساعته مشابه خواهد بود. البته این نکته را فراموش نکنید که این محصول به خاطر اینکه میتواند با توجه به نیاز مشتری در هر مکان به شکل متفاوتی بومیسازی شود، پس قیمت آن هم بهتناسب نیازهای مشتری و درگاههایی که به کار گرفته میشود کم یا زیاد میشود.»