پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
نوآوری زیر سایه محدودیت‌ها
بررسی محدودیت‌های قانونی و چشم‌انداز نئوبانک‌ها در ایران
نئوبانک‌ها، بانک‌هایی تماماً دیجیتال و بدون شعبه فیزیکی هستند که خدمات خود را فقط از طریق اپلیکیشن و به صورت آنلاین به مشتریان ارائه می‌دهند. باز کردن حساب، انتقال وجه، مدیریت پس‌انداز و دریافت وام، نمونه‌ای از مهم‌ترین خدمات این بانک‌هاست. مزیت اصلی نئوبانک‌ها را می‌توان در سرعت بالا، کاهش هزینه‌ها و خدمات شخصی‌سازی‌شده دانست؛ ویژگی‌هایی که برای نسل جوان جذابیت زیادی دارد.
تاریخچه نئوبانک‌ها در دنیا به حدود سال ۲۰۱۵ برمی‌گردد؛ زمانی که بانک‌های تمام دیجیتال با هدف ساده‌تر کردن خدمات مالی، خیلی سریع توانستند جای خود را در میان کاربران باز کرده و به یکی از مدل‌های محبوب بانکداری نوین تبدیل شوند. در ایران نیز اواخر دهه ۹۰ شمسی، یعنی حوالی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰، نخستین نئوبانک‌ها با الهام از همین روند جهانی شکل گرفتند. البته ابتدای مسیر قانونی فعالیت نئوبانک‌ها در ایران را می‌توان از آذر ۱۴۰۲ دانست، زمانی که بانک مرکزی با بخشنامه «ضوابط ناظر بر نحوه ایجاد، فعالیت و نظارت بر واحد دیجیتال ارائه خدمات بانکی توسط مؤسسات اعتباری»، برای اولین‌بار چارچوب رسمی این بانک‌های تمام دیجیتال را مشخص کرد و از آن تاریخ به بعد، مسیر رشد نئوبانک‌ها در ایران روشن‌تر شد. درست است که این بخشنامه به‌عنوان اولین گام در این مسیر، توانسته تا حدودی به شفافیت فعالیت و موجودیت این پلتفرم‌های دیجیتال کمک کند ولی نقدهایی بر آن وارد است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
طبق برخی از بندهای این بخشنامه:
- نئوبانک‌ها باید زیر مجموعه یک مؤسسه اعتباری باشند، نه یک مؤسسه مالی مستقل
- تمامی عملیات بانکی نئوبانک‌ها باید از طریق «سامانه جامع بانکداری متمرکز» بانک مادر انجام شود
- ساختن هویت برند مستقل هم ممنوع است. در کنار اسم نئوبانک حتماً باید اسم کامل بانک یا مؤسسه اعتباری مادر به‌صورت کاملاً برجسته نوشته شود.
به اعتقاد کارشناسان، این بخشنامه به‌نوعی نقش «محافظه کارانه» داشته و با هدف مدیریت ریسک‌های مالی، جلوگیری از فعالیت‌های غیرمجاز، افزایش امنیت سپرده‌ها و مقابله با پول‌شویی تدوین شده و می‌تواند به‌عنوان گامی اولیه برای جلب اعتماد عمومی به نئوبانک‌ها در نظر گرفته شود.
بدیهی است که این چارچوب، برای نئوبانک‌ها می‌تواند تا حدودی محدودکننده باشد. فعالیت نئوبانک‌ها در ساختارها و فرایندهای بانک مادر می‌تواند نوآوری در نئوبانک‌ها را خودبه‌خود تحت تأثیر قرار داده و خواه‌ناخواه فعالیت نئوبانک را مانند شعبه دیجیتالی بانک نشان دهد. نوآوری نئوبانک‌ها در این چارچوب، بیشتر در ظاهرِ خدمات و تجربه کاربری نظیر طراحی رابط کاربری جذاب، افتتاح سریع حساب، ابزارهای ساده مدیریت مالی و … خلاصه می‌شود نه فرایندهای بنیادین.
تجربه کشورهای پیشرفته دنیا نشان داده است که بازنگری تدریجی قوانین می‌تواند مسیر را برای رشد نئوبانک‌ها هموارتر کرده و موجودیت آن‌ها را به‌عنوان بازیگران کلیدی در عرصه اقتصاد دیجیتال پررنگ کند. جالب است بدانید در دیگر نقاط دنیا هم برخی نئوبانک‌ها این وابستگی را دارند، هرچند به انتخاب خودشان. ازاین‌رو فعالیت نئوبانک‌ها در جهان را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:
نئوبانک‌های فول‌استک: نئوبانک‌های دارای مجوز کامل بانکی و هسته مستقل (مانند N26 و مونزو) که کنترل کاملی روی فناوری و مدل کسبوکار خود داشته و می‌توانند طیف کاملی از خدمات، از جمله وام و محصولات سرمایه‌گذاری را ارائه دهند.
نئوبانک‌های فرانت‌اند: نئوبانک‌هایی که با یک بانک سنتی شریک می‌شوند و از مجوز آن استفاده می‌کنند (مانند Chime در آمریکا). تمرکز آن‌ها روی ارائه تجربه کاربری برتر است، درحالی‌که بانک شریک مسئولیت زیرساخت‌های اصلی و گزارش‌دهی به نهاد تنظیم‌گر را برعهده دارد.
بنابراین، می‌توان گفت نئوبانک‌ها در ایران با الگوی دوم یعنی «وابستگی به بانک مادر» شروع کرده‌اند. هرچند این مدل چالش‌هایی به همراه دارد، اما می‌تواند زمینه‌ساز اعتماد به نئوبانک‌ها بوده و حتی پُلی باشد برای حرکت به سمت استقلال بیشتر در آینده. با وجود محدودیت‌های گفته شده، هستند نمونه‌هایی که متفاوت عمل کردند؛ بلو یکی از آن‌هاست. بانک مادر بلو، سامان است اما تا اینجای کار هویت مستقلی از خود به نمایش گذاشته است. بلو با ایجاد ارتباطی متفاوت با کاربران خود، ارائه خدمات با رعایت اصل سرعت و سادگی و فاصله گرفتن از مفاهیم پیچیده قدیمی، تغییراتی سازنده و اثربخش را در حوزه بانکداری به نام خود ثبت کرده است. علاوه‌بر این، بانک سامان با ارائه خدمات آنلاین خود از طریق اپلیکیشن «موبایلت» تلاش کرده تا تمایز میان بلو و خدمات دیجیتال بانک سامان را نشان دهد.
با وجود محدودیت‌های قانونی، نئوبانک‌های ایرانی توانسته‌اند رضایتِ بخش قابل توجهی از کاربران را جلب کنند. خدمات سریع، وام‌های بدون ضامن و وثیقه، مدیریت ساده پس‌انداز و اعتماد کاربران میلیونی این پلتفرم‌ها نشان می‌دهد که این حوزه ظرفیت رشد بالایی دارد.
بااین‌حال، کارشناسان معتقدند آینده نئوبانک‌ها در ایران به بازنگری در قوانین وابسته است. اگر بانک مرکزی بین نوآوری و امنیت توازن ایجاد کند، نئوبانک‌ها می‌توانند از نقش یک «شعبه دیجیتال» فراتر رفته و به موتور محرک تحول در نظام بانکی و اقتصاد دیجیتال تبدیل شوند.