پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
۱۲ سال از نصب و راه‌اندازی اولین دستگاه پایانه فروش (pos) در فروشگاه‌های شهروند می‌گذرد؛ دستگاه کارت‌خوان مخصوص پرداخت‌های الکترونیکی و مخفف عبارت Point Of Sale که اگر نخست مردم در استفاده از آن مردد بودند اما امروز اگر فروشنده‌ای پایانه فروش نداشته باشد، بخش وسیعی از مشتریان خود را از دست می‌دهد. پس از گذشت این سال‌ها به گفته صادق فرامرزی مدیرعامل شرکت خدمات پرداخت ایران‌کیش، بااینکه در دنیا پس از سه تا پنج سال پوزها عوض می‌شوند اما در ایران هنوز برخی شرکت‌ها پوزهای ۱۰ ساله خود را استفاده می‌کنند. برخی معتقدند تا زمانی که پوزها فعال هستند نباید آن‌ها را عوض کرد اما برخی بانک‌ها روزبه‌روز کارت‌ها و سرویس‌های متفاوت خود را معرفی می‌کنند که این امر شاید نشانه به سر آمدن عمر پایانه فروش کنونی باشد.
.
گردابی به نام انحصار
مدتی است برخی از بانک‌ها برای ارائه خدمات نوین خود صحبت از تغییر پایانه‌های فروش می‌کنند. یکی از این بانک‌ها بانک شهر است که به‌تازگی از یکی از ایده‌های خود به نام کارت هوشمند سخن می‌گوید و به‌تبع آن قصد دارد پوزهای خود را به‌روز کند. به گفته مسیح قائمیان مدیرعامل شرکت توسعه و نوآوری بانک شهر، برای این نوع کارت نیاز به پایانه‌های فروش خاصی است؛ پایانه‌هایی که قابلیت خواندن کارت‌های تماسی را داشته باشند؛ اما این تصمیم باعث بروز برخی نگرانی‌ها شده و بعضی از بانک‌ها به انحصار بانک شهر اشاره می‌کنند زیرا به گفته مسیح قائمیان: «پوزهای موجود در بازار قابلیت خواندن کارت‌های هوشمند را ندارند و باید با همه به تفاهم برسیم که یا پوز ما را جایگزین کنند یا با پوز خودشان و با استاندارد ما کار کنند.» اما ابراهیم حسینی‌نژاد معاون عملیات پرداخت الکترونیکی سامان معتقد است: «این یعنی اگر بخواهیم از کارت مترو استفاده کنیم باید حتماً در بانک شهر حساب داشته باشیم و این یک انحصار است.» بااینکه بانک شهر اعلام کرده حاضر است به‌صورت کارمزدی هم با بانک‌های دیگر همکاری کند اما این همکاری‌ها به گفته حسینی‌نژاد: «نفعی برای ما ندارد و نوعی انحصار ایجاد کرده، برای اینکه از ما می‌خواهند از استاندارد آن‌ها استفاده کنیم. درحالی‌که این خدمت درآمدی برای ما ندارد و فقط باید سرویس ارائه دهیم. وقتی کارمزد این عملیات‌ها دست ما نیست، فایده‌ای ندارد. چون من نمی‌دانم در تاکسی و اتوبوس چه تراکنشی رخ می‌دهد تا خواستار کارمزد باشم. در کارت چیپی می‌گذارند که حسابش برای شهرداری است و مشتری ما از کارت بانک سامان پول را باید در بانک شهر بگذارد و این باعث می‌شود اصل درآمد و تراکنش در بانک شهر رخ دهد و هیچ درآمدی برای ما ندارد.» بااین‌حال قائمیان از استقبال بانک‌ها سخن می‌گوید: «به بانک‌ها اعلام می‌کنیم خدمتشان را به ما اعلام کنند تا آن‌ها را عرضه کنیم. آن‌ها می‌دانند این همکاری جذابیت دارد چون یک ایده جدید است و بانک‌ها حاضرند با ما همکاری کنند.»
حسینی‌نژاد فضای شهرداری را برای همکاری، بسته می‌داند و معتقد است: «به‌عنوان‌مثال اگر بخواهیم سرویسی هم با همکاری شهرداری ارائه دهیم و خواستار بازدید از بخش امنیت شهرداری باشیم، آن‌ها قبول نمی‌کنند چون در حوزه فاوای شهرداری است و غیرقابل دسترسی. با این اوضاع بقیه هم سرویس نمی‌دهند و در این میان فقط مشتری ضرر می‌کند.» او راه‌حل این مشکل را فقط در تعیین استانداردی از جانب رگولاتوری که همان بانک مرکزی است، می‌داند و می‌گوید: «رگولاتوری باید به بانک‌ها اعلام کند که استانداردهایی دارد و هر بانک بتواند بر اساس امکانات خود خدماتی را بنا بر استاندارد بانک مرکزی ارائه دهد، اما مدل بانک شهر انحصاری است.»
حسین اسلامی قائم‌مقام شرکت فناپ این خدمت را فقط شروع جدیدی در حوزه بانکداری می‌داند و معتقد است: «منطقی نیست یک بانک چنین خدمتی ارائه دهد، بااینکه همه شرکت‌ها علاقه‌مندند همکاری کنند ولی بعید می‌دانم این طرح به جایی برسد چون هم‌اکنون همه منتظر یک قانون شفاف در این حوزه هستند.»
صادق فرامرزی نیز این کارت‌ها را فراگیر نمی‌داند و می‌گوید: «چون کارت تماسی هم مصرف مخصوص به خود را دارد، نمی‌توان در سوپرمارکت‌ها یا نمایشگاه‌های ماشین از آن‌ها استفاده کرد. این کارت‌ها مخصوص پول‌های خرد هستند و این پروژه شکست خواهد خورد.»
حسینی‌نژاد نیز بر شکست این خدمت تأکید دارد و معتقد است: «این پروژه قطعاً شکست می‌خورد؛ چون منافع دیگران را در نظر نگرفته. در دنیا شرکت‌های بزرگ برای ارائه خدمتی، منافع تمام شرکت‌ها را در نظر می‌گیرند تا بتوانند خدمت خود را گسترش دهند اما بانک شهر در یک سیستم بسته می‌خواهد پروژه‌هایی را در جهت تمایل شهرداری پیش ببرد و سرمایه عظیمی برای ارائه خدمات راه‌اندازی کرده‌اند. ولی یک بانک نمی‌تواند تمام خدمات و درآمدها را کسب کند و قطعاً ورشکست خواهد شد.» او افزود: «با این طرح‌ها، شرکت‌ها انگیزه لازم را برای تغییر پوز خود ندارند.»
اسلامی نیز راه‌حل این مشکل را تعیین یک استاندارد از سوی رگولاتوری یا بانک مرکزی می‌داند تا هر بانکی که خواهان ارائه خدمت در حوزه پرداخت است، مجوز دریافت کند؛ اما باوجوداین مخالفت‌ها قائمیان معتقد است: «بانک شهر تمامی خدمات را تضمین می‌کند و اگر بانک مرکزی بداند بانکی تمام تضمین‌ها را کرده، مشکلی ندارد. فقط منتظر هستیم بانک مرکزی دستورالعملی بنویسد تا اختلافات بین بانک‌ها کاهش یابد.»
.
وضعیت بازار پوزها چگونه است؟
تراکم و تولید بیش‌ازاندازه پوزها با همان کیفیت‌های قدیمی یکی دیگر از موانع تغییر پوزهاست، همان‌طور که فرامرزی این اتفاق را ناخوشایند می‌داند و می‌گوید: «پذیرنده‌ها ازلحاظ تأمین پایانه اشباع هستند ولی با توجه به الزام بانک‌ها و عطشی که بانک‌ها در جذب سپرده‌های کم‌هزینه دارند، میل به رشد پوزها همچنان وجود دارد و ما هم این کار را انجام می‌دهیم اما این باعث تراکم پوزها در فروشگاه‌ها می‌شود که این مسئله باید سریع حل شود.»
فرامرزی همچنین پایانه فروش را متعلق به پذیرنده‌ها می‌داند که هنوز احساس نمی‌کنند باید پوزهای خود را عوض کنند: «به زودی سرویس‌هایی ایجاد می‌شود که روی پوز قبلی کار نمی‌کنند یا استاندارد جدید امنیتی‌ای وجود دارد که پذیرنده را وادار می‌سازد پوز خود را عوض کند. هم‌اکنون بحث PCI بسیار اهمیت دارد که در دنیا خیلی جدی گرفته می‌شود ولی در ایران هنوز به آن پرداخته نشده است.»
از منظر حسین اسلامی این بازار دیگر جذابیتی برای شرکت‌های PSP ندارد و می‌گوید: «بااینکه هر سال تعدادی پوز توسط شرکت‌ها وارد می‌شود اما به دلیل رقابت بسیار زیاد در این حوزه و افزایش شرکت‌های PSP، دیگر نمی‌توان مانند سال‌های گذشته در این حوزه فعالیت کرد.» او بازار پوز را بی‌رونق می‌داند زیرا هنوز نمی‌توان مشخص کرد هزینه‌های مربوط به پوزها را چه کسی یا چه نهادی باید بپردازد و معتقد است: «باید یک رگولاتور مانند بانک مرکزی یا شورای پول و اعتبار، قانون شفافی را مشخص و تعیین کند که هزینه‌های مربوط به پایانه‌های فروش را کدام نهاد یا چه کسی بپردازد؛ مردم، بانک‌ها یا شرکت‌ها.»
عدم شناخت کافی بازار از نیاز مردم نیز سبب می‌شود به گفته حسینی‌نژاد: «درواقع آن خدمتی که عرضه می‌شود چیزی نیست که مردم می‌خواهند بلکه چیزی است که مهندسان ما می‌خواهند. ما در مصارف عمومی با فعالیت پوزها در فروشگاه‌ها مشکلی نداریم اما وقتی صحبت از نیاز خاص می‌شود راه‌حل‌های بانکدارها عجیب‌وغریب می‌شود.»
او نبود قانون شفاف و واضح را دلیل این راه‌حل‌های عجیب می‌داند و می‌گوید: «قانون باید از تجارت حمایت کند تا هرکسی نتواند هر پوزی را هرکجا که خواست نصب کند و حتماً باید ارزش‌افزوده داشته باشد تا فروشنده بتواند آن را جایگزین پوز قدیمی کند و وقتی خدمت بیشتری نمی‌بیند با پوز قدیمی کار می‌کند.»
اما فرامرزی معتقد است مسئله‌ای که در خصوص تغییر پوزها در بازار اهمیت دارد، خدمات ارزش‌افزوده نیست بلکه استاندارد PCI است و می‌گوید: «پوزهای کنونی چهار عمل اصلی را انجام می‌دهند و نیازی نیست بودجه اضافی خرج شود چون این خدمات تنها یک ماژول هستند که در صورت نیاز می‌توان به پوزها افزود. آنچه اهمیت دارد استاندارد PCI است که هنوز این قانون تصویب نشده. هر زمان بانک مرکزی ابلاغیه صادر کرد باید به شرکت‌ها فرصتی داد تا پوزها را تغییر دهند. در این صورت هیچ فروشنده‌ای حق استفاده از PCI یک را ندارد؛ زیرا شرکت‌های خارجی پوزهای با PCI های سه به پایین را قبول نمی‌کنند. حال فروشنده باید پوز خود را تغییر دهد و این تعویض بر عهده PSP ها است؛ اما در این وضعیت شرکت‌ها بودجه ندارند، پس پوزهای قدیمی باقی می‌مانند. هم‌اکنون پوزها در ایران دارای استاندارد PCI یک هستند.»
.
آینده پوزها
برخی بر این باور هستند که پوزها در آینده جای خود را به موبایل‌ها می‌دهند و مانند بسیاری از کشورها ازجمله کره جنوبی، با استفاده از NFC های موجود در گوشی‌ها، مردم بخشی از عملیات بانکی خود را انجام می‌دهند، به گفته فرامرزی: «بااینکه اقبال مردم از تراکنش‌های زمینی به موبایلی تغییریافته و پوزها به سمت NFC و mobile money می‌روند اما به این زودی پوزها جمع‌آوری نمی‌شوند؛ بلکه نسلی که می‌آید کمک‌کننده نسل قدیم است، شاید تمام امکانات روی گوشی باشد اما وقتی درجایی به حالت فیکس هستید، ترجیح می‌دهید از پوز استفاده کنید پس پوزها جمع‌آوری نمی‌شوند بلکه سرعت رشدشان کاهش می‌یابد.» او افزود: «اما هم‌اکنون نیازی نیست پول و وقت خود را صرف تغییر پوزها کنیم؛ تمام این‌ها فقط ماژول هستند. آنچه اهمیت دارد این است که استاندارد ما با جهان متفاوت است و باید فاصله‌مان را کاهش دهیم، چون وقتی به ویزا و مستر متصل شویم، به پوزی که استانداردش PCI ۲ و ۳ باشد، سرویس نمی‌دهد.»
قائم‌مقام شرکت فناپ نیز بر این باور است: «باید بر موضوع پسا تحریم و ورود شرکت‌های خارجی تمرکز کرد و پوزهای داخل را بر مبنای استانداردهای جهانی و PCI تغییر داد و همچنین باید امکان تغییر device را داشته باشیم و از تکنولوژی‌های جدیدی که قرار است وارد ایران شود، پشتیبانی کنیم.»
اما به اعتقاد قائمیان نسل بعدی پوزها ازنظر نوع خدمت‌رسانی تغییر خواهد کرد؛ او معتقد است: «هیچ‌کدام از PSP ها پوزی را که کار می‌کند دور نمی‌اندازند، آن را نگه می‌دارند اما به‌مرور سرویس‌های جدیدی ارائه می‌شود که پوز بهتری می‌خواهند و در آینده شاید فیزیک کارت از بین برود اما مفهوم کارت باقی می‌ماند.»
بااین‌حال به گفته حسینی‌نژاد تغییرات اجتماعی و رفاهی آینده تعیین می‌کند که پوزها چگونه تغییر کنند، او در این خصوص می‌گوید: «این تغییرات اجتماعی است که ما را به سمتی می‌برد که بهتر عمل کنیم؛ وقتی بخواهیم همراه دنیا حرکت کنیم دیگر نمی‌توانیم با استانداردهای به‌خصوص شاپرک کار کنیم، باید همه‌جا بر مبنای نیاز مردم حرکت کنیم. هم‌اکنون درجایی که نیاز به پوز وای‌فای باشد اقدام به نصب آن‌ها کرده‌ایم و در مکان‌هایی که پوز سیار نیاز است، پوزهایی مجهز به سیم‌کارت فعال کرده‌ایم. فقط قانون باید به‌صورت شفاف از خدمات نوین ما حمایت کند، به‌عنوان‌مثال در کشورهایی چون چین و برزیل پوزهای بدون رسید بسیار کاربرد دارد و جهت اطلاع کاربرانشان از انجام تراکنش، رسید الکترونیکی مانند پیامک فرستاده می‌شود اما در ایران من به‌عنوان راه‌انداز پوز باید رسید بدهم و بدون قانون مشخص نمی‌توانم طرح پوز فاقد رسید را گسترش دهم.»
بحث‌ها بر سر تغییر پوزها و نسل آینده آن‌ها بسیار است ولی با توافق‌نامه‌ای که در ژنو منعقد شد و رفع تحریم‌ها و احتمال حضور شرکت‌های خارجی در ایران، به گفته اسلامی شرکت‌ها دست نگه‌داشته‌اند تا وضعیت و قانون مشخص شود و پس‌ازآن دراین‌باره تصمیم‌گیری کنند.
بهناز توحیدی
منبع: ماهنامه پیوست؛ شماره 28