پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
برای تدوین برنامه ششم ۲۹ شورای برنامهریزی مشخص شده است که چهار شورای آن می‌توانند به امر بانکداری الکترونیک توجه ویژه‌ای بکنند. فعالان حوزه بانکداری الکترونیک باید در تغذیه این شورا‌ها فعال و کارآمد عمل کنند.
.
اشاره
از خردادماه سال جاری، مقدمات تدوین برنامه ششم توسعه در معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور آغاز شده است تا آخرین برنامه توسعه منتهی به ایران ۱۴۰۰ را تدوین کند. برنامه کلانی که رویکرد حرکت کشور را در پنج سال آینده در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فناوری و… ترسیم می‌کند.
توجه به فناوری‌های نوین از برنامه سوم کم‌کم جای خود را در برنامه‌های توسعه کشور باز کرد و در برنامه چهارم توسعه تکالیف کلانی برای توسعه زیر ساخت‌های فاوا در کشور الزام شد.
در احکام برنامه پنجم این نگاه جزئی‌تر شده و تکالیف بخش‌ها در این زمینه با صراحت بیشتری بیان شده است. از این‌رو انتظار می‌رود در برنامه ششم توجه به فناوری اطلاعات و ارتباطات، بیش از گذشته باشد.
برای اطلاع از فعالیت‌های انجام شده در زمینه تدوین برنامه و آگاهی از نحوه مشارکت فعالان نظام بانکی و فناوری اطلاعات در مراحل تدوین برنامه، به سراغ دکتر سیدحمید پورمحمدی معاون برنامهریزی معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور رفتیم. پورمحمدی که اینک مسئولیت تدوین برنامه ششم توسعه را برعهده دارد، سابقه فعالیت طولانی در بخش‌های کلان شبکه بانکی و نظام اقتصادی کشور را دارد و از مشوقان اصلی توسعه بانکداری الکترونیک در سالهای گذشته بوده است. پای صحبت‌های وی نشستیم تا از اقدامات انجام شده برای تدوین برنامه ششم و جایگاه بانکداری الکترونیک در برنامه آینده توسعه کشور بگوید.
برای صحبت درباره برنامه‌هایی که حوزه بانکداری الکترونیک در برنامه ششم توسعه باید پی بگیرد، دانستن موقعیت و جایگاه کنونی آن حائز اهمیت است. در ابتدای صحبت مشتاقیم نظر شما را در مورد جایگاهی که بانکداری الکترونیک در آستانه تدوین برنامه ششم توسعه دارد، بدانیم و آن را تا چه حد مطلوب ارزیابی می‌کنید؟
خیلی خوشحال هستم که با مرکز فابا و نشریه بانکداری الکترونیک صحبت می‌کنم. علی‌رغم مشغله بسیار زیادی که الان به خصوص برای تدوین برنامه ششم و اجرای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی هست که هردوی این‌ها در حوزه کاری بنده است، اما به خاطر تعلق خاطری که با فابا و نشریه بانکداری الکترونیک وجود دارد، از این جهت که در شکل‌گیری آن‌ها در دهه گذشته نقشی داشتم، بنابراین خیلی با دید مثبت به این گفت‌وگو نگاه می‌کنم و به اقتضای دل نه حسب مأموریت‌های کاری با آن صحبت می‌کنم. همینجا لازم است تشکر کنم که این چراغ مشتعل مانده و موضوع بانکداری الکترونیک، آموزش و بسط فرهنگ آن، در فابا انجام می‌شود.
وقتی ما بانکداری الکترونیک را نسبت به گذشته، مقایسه می‌کنیم، توفیق‌های فراوانی را می‌بینیم و پیشرفت‌ها با هیچ حوزه‌ای قابل مقایسه نیست. چه در حوزه زیرساخت، چه نهادسازی‌ها و چه در حوزه ابزارهای بانکداری الکترونیک، نظام بانکی کشور، پیشرفت چشمگیری داشته است و این نه تنها در واقع امور بانکداری را تسهیل کرده، بلکه به مردم کمک بسیار زیادی در زندگی روزمره و امور معیشتی کرده است که حتی تصور اینکه یک روز هم نظام بانکداری الکترونیک در کشور فعالیت نکند، غیرقابل باور است و ادامه زندگی را بدون حضور بانکداری الکترونیک، برای مردم بسیار صعب و دشوار و غیرممکن می‌کند.
خیلی جای خوشحالی و خوشبختی است که شاهد این توفیقات هستیم و جای عرض تبریک به همه کسانی دارد که در دو دهه گذشته در این زمینه تلاش کرده‌اند. اما وقتی ما موضوع بانکداری الکترونیک را با آنچه زیبنده و در شأن ملت، کشور و نظام جمهوری اسلامی ایران است، مقایسه می‌کنیم، شاهدیم که علی‌رغم توفیقات به دست آمده، ما هنوز در ابتدای راه هستیم و آنچه که در گذشته آموختیم یا انجام دادیم، تازه باید موتور محرکه دست‌یابی به پیشرفت‌های آتی باشد تا بتوانیم خودمان را به رتبه‌ای که در خور شأن کشور است، برسانیم.
.
از نگاه راهبردی، بانکداری الکترونیک و استفاده از فناوری‌های نوین در این حوزه چه جایگاهی می‌تواند در برنامه ششم توسعه یا سایر برنامه‌های کلان کشور داشته باشد؟
الان در مقطع ورود به برنامه ششم کشور توسعه کشور هستیم. این برنامه برش پنج سالهای است از سند چشم‌انداز ۲۰ ساله که براساس اهداف این سند ما باید از بعد اقتصادی و فناوری به مقام اول منطقه نائل شویم. یعنی رشدی شتابان و مستمر که کشور را به این جایگاه رفیع در این دوره برساند. طبیعتا اگر چنین هدفی را گم نکنیم، دو موضوع بسیار مهم می‌تواند به کشور کمک کند که ما به اهداف ترسیم شده نزدیک‌تر شویم:
یکی نظامات پولی و بانکی کشور که نقش قلب را برای پمپاژ منابع مالی به همه شریان‌های اقتصادی دارد؛ دیگری فناوری اطلاعات برای اینکه بتواند کشور را با هزینه کمتر و با دقت و سرعت بیشتر به اهداف خودش برساند.
این دو موضوع مهم در مقوله بانکداری الکترونیک متجلی هست. بنابراین توجه به بانکداری الکترونیک نه فقط به عنوان سابقه کار یا علایق عاطفی، بلکه به خاطر نقش ویژه‌ای است که می‌تواند در توسعه و پیشرفت کشور ایفا بکند.
.
برای تدوین برنامه ششم توسعه تاکنون چه اقداماتی انجام شده است و چه برنامه‌هایی تا تدوین نهایی آن در دستور کار قرار دارد؟
از اول خردادماه سال جاری، کار تدوین برنامه ششم توسعه شروع شده است و نظام تدوین برنامه به تصویب مراجع قانونی رسیده است که در اول مهرماه ابلاغ شد. براساس آن نظام‌نامه، همه بخش‌ها و فرابخش‌ها و مناطق استان‌ها، درگیر امر تدوین برنامه ششم شدند. همچنین پیش‌نویس سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه تهیه و تقدیم مقام معظم رهبری شد و مضمون برنامه، به تصویب ستاد تدوین برنامه رسید.
مضمون و تم اصلی برنامه عبارت است از:
«رشد تولید رقابتی مبتنی بر دانش، بهره‌وری و تعامل سازنده با جهان در چارچوب اقتصاد مقاومتی و فرهنگ اسلامی – ایرانی»
در این مضمون که به عبارتی ایده حاکم بر برنامه است به دو موضوع مهم اشاره شده است:
یکی بحث تولید رقابتی مبتنی بر دانش که ما از دل آن دانش بنیان بودن و فناوری اطلاعات و ارتباطات را بیرون می‌کشیم و دیگری بهره‌وری که از دل آن تکنولوژی قابل استخراج است.
همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، موضوع بانکداری الکترونیک، مصداق کامل این دو ایده حاکم بر برنامه است. ما برای کاهش هزینه‌ها ناگزیریم بهره‌وری را بالا ببریم. به عبارتی ۵/۲ درصد از ۸ درصد رشد اقتصادی مدنظر سند چشم‌انداز، از طریق بهره‌وری باید ایجاد شود و بهترین جایگاه این بهره‌وری همین نظامات فناوری اطلاعات و ارتباطات و موضوع بانکداری الکترونیک است.
نکته دیگر اینکه تا الان بانکداری الکترونیک با هدف تسهیل خدمات بانکی برای مردم، شکل می‌گرفت ولی الان کشور با مشکل دیگری روبه‌روست که باید بانکداری الکترونیک نقش خودش را در طول برنامه ششم در این حوزه ایفا کند. در بین عوامل مختلف بهره‌وری، عامل سرمایه با رشد سنگین منفی روبه‌روست.
بانکداری الکترونیک از آن جهت که در نظام بانکی انجام می‌شود و از آن جهت که نظام بانکی تامین مالی تولید را برعهده دارد، باید نقش خودش را برای ارتقای بهره‌وری عامل سرمایه به خوبی بتواند ایفا کند و این هدف نیاز به اقدامات وسیعی دارد که بانکداری الکترونیک می‌تواند عامل تسهیل و تسریع کننده در رشد بهره‌وری سرمایه باشد.
.
فعالیت برنامهریزی برای بخش‌های مختلف به چه شکل انجام می‌شود و برای مشارکت نظام بانکی در فرآیند تدوین برنامه چه جایگاهی پیش‌بینی شده است؟
در نظام تدوین برنامه، ۲۹ شورای برنامهریزی مشخص شده است. به نظر من چهار شورا از این شوراهای ۲۹ گانه می‌توانند به امر بانکداری الکترونیک توجه ویژه‌ای بکنند و فعالان حوزه بانکداری الکترونیک هم در تغذیه این شورا‌ها باید فعال و کارآمد عمل کنند. شورای پژوهش و فناوری، شورای پولی و ا رزی، شورای برنامهریزی تامین مالی و شورای برنامهریزی ارتقای بهره‌وری، شوراهای مرتبط با امور بانکداری الکترونیک و نظام بانکی است.
قابل ذکر است که یکی از اعضای هیئت وزیران، ریاست این شورا‌ها را برعهده دارد و نماینده سازمان هم به عنوان دبیر آن فعالیت می‌کند و بقیه دستگاه‌های اجرایی هم عضو آن شورا هستند.
این شورا‌ها وظیفه دارند، وضع موجود هرکدام از این رشته‌ها را بررسی و تبیین کنند، آن حوزه را آسیب‌شناسی کنند و راهبردهای توسعه آن حوزه را برای پنج سال آینده ارائه دهند. آنچه تدوین شد به سازمان می‌آید و در ستاد تدوین برنامه با بقیه شوراهای ۲۹گانه تلفیق می‌شود و نهایتا برنامه در قالب احکام، جداول ارقام و مستندات به تصویب دولت و مجلس خواهد رسید.
موضوع دیگری که به عنوان یک کار ویژه به آن توجه شده، این است که گروهی از صاحب‌نظران فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان مشاورین ستاد تدوین برنامه در حال طراحی ویژه برای پیشبرد امر فناوری اطلاعات و ارتباطات در طول برنامه ششم هستند. به نظر می‌رسد متخصصان بانکداری الکترونیک می‌توانند با آن شورای مشورتی هم، همکاری کنند تا بتوانند جایگاه بانکداری الکترونیک را در این راستا، بیشتر نمایان کنند.
.
آیا از نظام بانکی کسی برای حضور در این شورا‌ها دعوت شده است؟
بله رئیس شورای برنامهریزی پولی و ارزی، رئیس کل بانک مرکزی است و معاونت برنامهریزی سازمان، وزارت اقتصاد، وزارت صنعت، معدن، تجارت و اتاق بازرگانی عضو آن هستند. هرکدام از این شورا‌ها، می‌توانند کمیته‌های تخصصی هم داشته باشند. شاید در این حوزه بشود کمیته تخصصی بانکداری الکترونیک را شکل داد یا در نظام تامین مالی که وزیر اقتصاد رئیس آن هست و صندوق توسعه ملی، بانک مرکزی، معاونت برنامهریزی، وزارت نفت، بورس، بیمه مرکزی و بقیه عضو آن هستند. در آنجا هم می‌شود کمیته تخصصی بانکداری الکترونیک را شکل داد.
در حوزه بهره‌وری، سازمان رئیس شورا است اما بانک مرکزی و وزارت اقتصاد هم عضو شورا هستند، بنابراین در هرکدام از این شورا‌ها بسته به همت فعالان حوزه بانکداری الکترونیک و نقشی که می‌توانند ایفا کنند، امکان راه‌اندازی کمیسیون تخصصی هست.
.
اگر یک نگاه به گذشته داشته باشیم، در برنامه پنجم توسعه در ماده ۴۹ دو بند مشخصا به حوزه بانکداری الکترونیک مربوط بود که به نظر می‌رسد در عمل چندان مورد توجه قرار نگرفت. چنین احکامی را ممکن است باز هم در برنامه داشته باشیم. چه تمهیداتی اندیشیده است که این احکام اجرایی شوند؟
در آسیب‌شناسی که از برنامه‌های توسعه قبلی شد، مشخص شد که بعضی از این آسیب‌ها در تعیین اهداف بوده و اهداف دقیق تعیین نشده‌اند، بعضی از آن‌ها در فرایند تنظیم برنامه بوده، برخی در فرایند تصویب برنامه، برخی دیگر در فرایند اجرای برنامه و نهایتا بعضی از این آسیب‌ها در شیوه نظارت و ارزشیابی احکام این برنامه‌ها بوده است.
بنابراین کاری که باید بکنیم این است که از آسیب‌های برنامه‌های قبل مصون باشیم. برای همین منظور ضمن اینکه کتاب آسیب‌شناسی در اختیار شوراهای برنامهریزی قرار می‌گیرد، برای نمایندگان سازمان که دبیران شوراهای برنامهریزی هستند، دستورالعمل تهیه شده و آموزش کافی می‌بیند تا بتوانند از تجارب حاصل از برنامه‌های قبل استفاده کنند تا آنچه دقیق هدفگذاری و تصویب شده انشاء‌الله به خوبی هم اجرایی شود و به درستی هم برآن نظارت صورت گیرد.
می‌توان گفت دستاورد برنامه‌های گذشته برای شبکه بانکی، وضعیت ویژه بانک‌ها در حال حاضر است. تسهیلات تکلیفی که در قوانین برنامه توسعه و بودجه‌های سالانه دیده شد، طرح‌های مطالعه نشده و بار سنگینی تامین مالی، تمدید تسهیلات و نهایتا مطالبات معوق، نظام بانکی را در وضعیت هشدار آمیزی قرار داده است. چه فکری برای این موضوع شده که اولا چنین تکالیفی برعهده بانک‌ها گذاشته نشود و در ثانی نظام بانکی بتواند به حالت عادی برگردد؟
سازوکاری که برای آسیب‌شناسی‌ها دیده شده، فرقی نمی‌کند که مربوط به حوزه کلان اقتصادی، بانکی یا بانکداری الکترونیک باشد. باید با استفاده از آسیب‌شناسی انجام شده از این آسیب‌ها در هر حوزه‌ای که هست اجتناب کنیم و از خطاهای متحمل خودمان را مصون کنیم.
.
شوراهای مختلفی ذکر شد که مسئول بررسی تخصصی حوزه تعریف شده هستند، اما در هر حوزه‌ای ما با انبوهی از متخصصان بیرون از دایره تصمیم‌گیری مواجه هستیم. چه راهکاری دیده شده است که مشارکت آن‌ها هم جلب شود و از نظرات آن‌ها هم استفاده شود؟
در ساختار تدوین برنامه، تعداد زیادی شورای مشورتی تعریف شده است. شورای مشورتی در حوزه فرهنگ، سازمان‌های مردم‌نهاد، آموزش و پژوهش، فناوری و مواردی از این دست.
به نظر من فعالان حوزه بانکداری الکترونیک، که بسیار هم گسترده و توانمند هستند در کل نظام بانکی و حتی بازار سرمایه و صنعت بیمه، می‌توانند با هم یک شورای مشورتی تشکیل دهند. ما هم آمادگی داریم حضور پیدا کنیم و همه دانش و تجربه به خود را روی هم بگذاریم و یک برنامه‌ای برای بانکداری الکترونیک تنظیم کنیم و به سازمان پیشنهاد دهیم. این فضا در نظام تدوین برنامه دیده شد و می‌توانیم از کمیته‌ها و شوراهای مشورتی استفاده کنیم. بنابراین ما اعلام آمادگی می‌کنیم اگر این کار توسط فعالان حوزه فناوری اطلاعات در نظام پول و سرمایه شکل بگیرد، همکاری کنیم و نتیجه یافته‌های آن‌ها را بیاوریم و در برنامه استفاده کنیم.
.
بانک مرکزی خود را متولی حوزه بانکداری الکترونیک می‌داند. آیا سازمان‌های غیردولتی مثل مرکز فابا که از بعد ملی و از نگاه تصمیم‌سازی، این رسالت را برای خود احساس می‌کند، می‌توانند در فرآیند تدوین برنامه مشارکت کنند؟
هیچ مشکلی در این زمینه وجود ندارد و ما می‌توانیم از فکر و اندیشه بخش خصوصی هم استفاده کنیم. در ساختار تدوین برنامه هم این کمیته‌های مشورتی مشخص شده‌اند که می‌تواند یکی از آن‌ها در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و یا مشخصا در حوزه بانکداری الکترونیک باشد.
منبع: مرکز فابا