پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مدیر امور مجامع و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در صندوق نوآوری و شکوفایی مطرح کرد / ورود صندوق برای حمایت از توسعه تأمین مالی جمعی
حبیب آرین / تأمین مالی جمعی در ایران به مراحل جدیدی رسیده است، حالا چند سکو یا چند پلتفرم تأمین سرمایه جمعی در ایران با همراهی نهادهای مالی مجوز فعالیت پیدا کرده‌اند، رگولاتوری این حوزه در حال به‌روزرسانی است و احتمالاً به‌زودی بازار ثانویه تأمین مالی جمعی در بازار سرمایه شکل می‌گیرد. با این حال صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری نیز به این حوزه وارد شده است. بر این اساس قرار است این صندوق اصل مبلغ سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مبتنی بر نوآوری و فناوری را که توسط سکوها و صندوق مورد ارزیابی و تأیید قرار گرفته، تضمین کند. اگرچه سیاوش صمیمی، مدیر امور مجامع و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در صندوق نوآوری و شکوفایی دلیل ورود آن صندوق به این حوزه را در راستای توسعه و کاهش ریسک سرمایه‌گذاری جمعی می‌داند، اما باید بر این موضوع تأکید کرد که ورود یک نهاد دولتی می‌تواند توسعه سرمایه‌گذاری جمعی را با مخاطراتی مواجه کند. اول اینکه در سرمایه‌گذاری‌های جمعی ریسک عنصر حیاتی و شکل‌دهنده این نوع سرمایه‌گذاری است. اساساً بالا بودن ریسک در این بازار، بازدهی بالای آن را توجیه می‌کند، ولی تاکنون سکوهای تأمین مالی جمعی کشور سعی کرده‌اند با تضمین اصل پول مشارکت‌کنندگان انگیزه ورود به این بازار را افزایش دهند و حضور صندوق نوآوری و شکوفایی در کنار این سکوها جذابیت این نوع سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. با این حال سیاوش صمیمی می‌گوید ورود صندوق نوآوری به تأمین مالی جمعی همیشگی نیست و بعد از پاگرفتن این بازار به‌مرور از آن خارج می‌شود.
مدل‌های مختلف تأمین مالی جمعی
سیاوش صمیمی، مدیر امور مجامع و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری با توضیح انواع مختلف تأمین مالی جمعی می‌گوید: «تأمین مالی جمعی در دنیا الگویی است که مدت‌هاست راه‌اندازی شده و به‌منظور جمع‌آوری پول‌های خرد برای متقاضیان به کار گرفته می‌شود.»
صمیمی با تشریح انواع این تأمین سرمایه می‌گوید: «در یک دسته‌بندی چهار مدل تأمین سرمایه جمعی وجود دارد، مدل اول مدل خیریه است. شخصی که نیاز به پول دارد، پروژه‌اش را تعریف می‌کند و اقدام به تأمین مالی می‌کند. مدلی شبیه گل‌ریزان. در این مدل بازگشت مالی وجود ندارد و منافع غیرمالی نصیب تأمین‌کنندگان می‌شود. مثلاً پروژه پاک‌سازی بخشی از ساحل دریا.»
او ادامه می‌دهد: «مدل دیگر، مدل مبتنی بر محصول است. متقاضی اعلام می‌کند که در انتهای پروژه‌اش، محصول به‌دست‌آمده را به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهد. مدل سوم مدل مبتنی بر سهام است، یعنی پروژه‌ای تعریف می‌شود؛ مثل راه‌اندازی یک کارخانه تولیدی و به کسانی که سرمایه‌گذاری کرده‌اند، متناسب با آورده‌شان، سهام شرکتی که حول آن پروژه تعریف شده، عرضه می‌شود. مدل آخر که مدل رایج‌تری است، مدل مبتنی بر بدهی است که به آن مدل مبتنی بر بازگشت نقدی نیز می‌گویند.
در این مدل پروژه تعریف می‌شود، متقاضی که الزاماً یک شخصیت حقوقی است، می‌گوید اگر این میزان حداقلی از پول را به من بدهید، بعد از مدتی مشخص پول شما به همراه سود به شما بازگردانده می‌شود. در این مدل هم مانند سایر مدل‌ها تضمینی وجود ندارد که لزوماً پروژه با موفقیت به پایان برسد، یعنی سرمایه‌گذار ممکن است از طرفی به آن میزان سودی که متقاضی در ابتدا اعلام کرده یا حتی بیشتر از آن دست پیدا کند و از طرف دیگر حتی ممکن است نه‌تنها سود اعلام‌شده نصیبش نشود، بلکه حتی اصل پولی که سرمایه‌گذاری کرده نیز از دست برود؛ چراکه امکان دارد پروژه با شکست روبه‌رو شود و اصولاً تأمین مالی جمعی با ریسک همراه است.»
پوشش ریسک
صمیمی در تشریح مدل اخیر اضافه می‌کند: «در این مدل ریسک بالاست؛ بنابراین برای تناسب میان ریسک و سود، سود پروژه‌ها نیز بیشتر و بالاتر تعریف می‌شود. وقتی ریسک بالاست، اقبال عمومی هم کمتر است، اگرچه پول‌ها خرد است و با مبلغ کوچکی مانند 100 یا 500 هزار تومان می‌شود سرمایه‌گذاری کرد. اما به هر حال این نوع سرمایه‌گذاری ریسک دارد و ممکن است کل سرمایه‌گذاری از دست برود.»
صمیمی در پاسخ به این سؤال که ورود صندوق نوآوری و شکوفایی برای تضمین سرمایه‌گذاری‌ها در کرادفاندینگ‌ها به چه نحوی است، می‌گوید: «برای اینکه این ریسک‌ها را پوشش دهیم، در صندوق نوآوری و شکوفایی به این جمع‌بندی رسیدیم که اصل پول سرمایه‌گذاران را در رابطه با پروژه‌های تعریف‌شده در حوزه نوآوری و فناوری تضمین کنیم. ضمانت و حمایت ما نیز برای تمامی پروژه‌ها نیست و پروژه‌ای که تضمین می‌کنیم، اعلام می‌شود و اگر به سکو مراجعه کنید، کنار آن طرح عنوان شده: تضمین‌شده توسط صندوق نوآوری و شکوفایی. در این حالت اگر پروژه به سود برسد، سرمایه‌گذاران عموماً با سودی به‌مراتب بالاتر از نرخ سود بانکی مواجه خواهند شد و اگر هم پروژه شکست بخورد، سرمایه‌گذار می‌تواند مطمئن باشد که در بدترین حالت اصل پولی که سرمایه‌گذاری کرده به وی بازمی‌گردد. در نتیجه ریسک سرمایه‌گذاری به‌شدت کاهش می‌یابد و این ریسک تنها متوجه نوسان سود آنهاست.»
مکانیسم تضمین پروژه‌ها
او در خصوص مکانیسم پذیرش و تضمین پروژه‌ها توسط صندوق نوآوری و شکوفایی می‌گوید: «در مرحله اول پس از اعلام فراخوان و غربالگری اولیه و ارزیابی پروژه‌های قابل قبول، مسابقه‌ای به نام کارویا برگزار شد که به‌زودی از یکی از شبکه‌های صداوسیما پخش می‌شود. در این برنامه پنج داور دارای سابقه و تجربه مرتبط و مناسب پس از بررسی گزارش‌های ارزیابی، رودرروی متقاضیان نشسته و این پروژه‌ها را به چالش کشیده و تصمیم‌گیری کرده‌اند. یعنی در ابتدا حدود 100 پروژه انتخاب و ارزیابی شدند، این 100 پروژه وارد این مسابقه شدند و 24 برنده داشتند. پروژه‌ها همگی طرح کسب‌وکار تأییدشده داشتند و مورد ارزیابی داوران هم قرار گرفتند. به‌طور کلی از این 24 پروژه انتخاب‌شده نهایی، 22 پروژه توسط شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه شده بودند و همگی مورد تضمین صندوق قرار گرفته و به سکوها ارجاع شده بودند.»
او با توضیح مرحله بعدی پذیرش طرح‌ها جهت تضمین توسط صندوق اضافه می‌کند: «اولاً بر اساس دستورالعملی که سازمان بورس برای سکوهای تأمین مالی جمعی تعریف کرده؛ متقاضی باید یک شرکت و شخص حقوقی باشد، بنابراین هر شرکتی که متقاضی تأمین مالی از این روش است، می‌تواند به سکوهای تأمین مالی که دارای مجوز از شرکت فرابورس ایران هستند، مراجعه کند. اکنون شش سکو دارای مجوز هستند؛ سکوی کارن‌کراد، دونگی، پارس‌فاندینگ، ققنوس، هم‌آفرین و آی‌بی‌کراد. اگر سکوها طرح شرکت متقاضی را تأیید کنند، طرح را به ما معرفی می‌کنند، ما هم آنها را ارزیابی و اعلام می‌کنیم که آیا حاضر به پذیرش ضمانت طرح هستیم یا خیر. اگر طرح را نپذیریم، اصولاً دلیلی بر این نیست که طرح مشکلی داشته است، به‌طور مثال صرفاً ممکن است فعالیتش متناسب با حوزه‌های مدنظر ما نبوده باشد. اما خوب خود سکو می‌تواند بدون تضمین ما طرح را رونمایی کند و سرمایه‌گذاری نیز اتفاق بیفتد؛ صرفاً اصل پول سرمایه‌گذاران از سوی ما تضمین نشده است.»
او اشاره می‌کند که در حال حاضر صرفاً طرح‌های منتخب برنامه کارویا تضمین شده و بعد از پخش برنامه به واسطه قراردادهایی که با سکوهای تأمین مالی جمعی می‌بندیم، آنها می‌توانند طرح‌ها را معرفی کنند و ما آن را پس از بررسی تضمین می‌کنیم.
تضمین بدون تضامین!
صمیمی در پاسخ به این سؤال که با وجود دیگر نهادها در این حوزه دلیل اصلی ورود صندوق به این حوزه چیست، می‌گوید: «شرکت فرابورس و سازمان بورس اساساً در این حوزه وظیفه ورود مستقیم و ورود به تک‌تک جزئیات را ندارند، آنها ابزار را تنظیم کرده‌اند و اصولاً وظیفه تنظیم‌گری دارند و این بازیگران هستند که در صورت تمایل لازم است با چشم باز و شناخت مسائل از بستر موجود استفاده کنند. اگر منظور از نهادهای بازیگر، سکوهای تأمین مالی جمعی است که باید گفت اصولاً آنها هم در حال حاضر مشغول فعالیت هستند و بدون حضور ما هم کار خود را شروع کرده‌اند و حتی برخی سکوها هم نسبت به تضمین طرح‌هایشان اقدام کرده‌اند، یعنی برخی از آنها رکن ضامن را به سکو اضافه کرده‌اند، اما ضامن در عمل از متقاضی، تضامین و وثایق را دریافت می‌کند و می‌گوید اگر پروژه شکست خورد، به من ارتباطی ندارد و شرکت متقاضی باید اصل پول را به من بازگرداند تا من به سرمایه‌گذاران تحویل دهم. اما فرایندهای صندوق نوآوری و شکوفایی به این صورت نیست، ما از متقاضی تضمینی دریافت نمی‌کنیم؛ اگر پروژه شکست خورد و تخلفی رخ نداده بود، ما شکست را می‌پذیریم و پول سرمایه‌گذاران را از منابع صندوق پرداخت خواهیم کرد. اصولاً به همین دلیل هم هرکدام از پروژه‌هایی را که معرفی می‌شود، جداگانه بررسی می‌کنیم.»
در ادامه سیاوش صمیمی در پاسخ به اینکه چرا صندوق باید وارد چنین ریسکی شود، می‌گوید: «به‌دلیل اینکه می‌خواهیم این ابزار مورد استفاده بیشتری قرار بگیرد؛ زیرا اصولاً منابع دولتی برای تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان و پروژه‌های استارتاپی شرکت‌های نوآور و فناور کافی نیست. چون می‌دانیم که لازم است سرمایه‌های دیگران نیز به این چرخه وارد شوند و هدایت نقدینگی از سمت عموم جامعه و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به سمت پروژه‌هایی از این دست صورت گیرد. ما قرار نیست با حکم و دستور سرمایه‌ها را به این سمت هدایت کنیم، ما در اینجا زمین بازی را طوری تغییر می‌دهیم که انگیزه شخصی افراد، ایشان و مشخصاً منابع در اختیارشان به این سمت هدایت شود.»
آیا از ارزیابی صندوق روی پروژه‌ها مطمئن هستید؟ او در پاسخ به این سؤال نیز می‌گوید: «حتماً این اطمینان حاصل شده است. به‌عنوان مثال از بیش از 200 پروژه، 100 پروژه وارد مسابقه شده که ما آنها را رده‌بندی کرده بودیم. اصولاً پروژه‌هایی مدنظر ما در حوزه نوآوری و فناوری بودند. همان‌طور که گفتم هر پروژه‌ای می‌تواند توسط تأمین مالی جمعی نسبت به جذب منابع اقدام کند. اما در اینجا همه پروژه‌های منتخب در حوزه نوآوری و فناوری بود. ما برای ارزیابی از کارگزاران متخصص استفاده کرده و استفاده خواهیم کرد.»
سهم 15درصدی سکوها
صمیمی در بخش دیگری از سخنانش ادامه می‌دهد :«ما در ادامه کار در واقع دو سطح ارزیابی را ایجاد کرده‌ایم؛ اولین ارزیابی توسط سکوها صورت می‌گیرد. ضمن اینکه ما از سکوها هم می‌خواهیم که حدود 10 تا 15 درصد در قامت تأمین‌کننده در پروژه سرمایه‌گذاری کنند و البته بازگشت اصل آن پول متعلق به ایشان را تضمین نمی‌کنیم. بنابراین با این اوصاف سکوها حتماً پروژه را واجد صلاحیت و باکیفیت دیده‌اند که حاضر شده‌اند در آنها سرمایه‌گذاری 10 درصدی انجام دهند. در واقع طرحی که تضمین می‌کنیم، یک بار از سوی سکو بررسی شده و قطعاً کیفیت لازم را داشته است. ما هم آن را بررسی مجدد می‌کنیم و در نتیجه حتماً می‌توانیم ریسک‌های آن را پوشش دهیم.»
صمیمی با اشاره به مسئولیت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی می‌گوید: «یکی از وظایف صندوق بر اساس اساسنامه حمایت و توسعه اکوسیستم نوآوری و فناوری کشور است، از طرفی اگر شرکت متقاضی، شرکتی دانش‌بنیان باشد، حتماً جهت اخذ تسهیلات به ما مراجعه می‌کند و ما وظیفه داریم از منابع خودمان این منابع را تأمین کنیم؛ پس چه بهتر که با توسعه این مدل یعنی تأمین مالی جمعی، همراهی عمومی را ایجاد کنیم و به‌مرور این حوزه به یک بستر سرمایه‌گذاری جذاب بدل شود.»
صمیمی در پاسخ به این سؤال که آیا در صورت شکست پروژه‌ها، صندوق قادر به ادامه تضمین خواهد بود یا خیر، می‌گوید: «باید به این نکته توجه داشت که اگر سرمایه‌گذاری شکست بخورد، اصولاً به خاکستر تبدیل نمی‌شود. قاعدتاً زمانی که پروژه شکست می‌خورد، ممکن است پروژه به اهداف خود در سوددهی نرسد و مثلاً تا 50 درصد از اصل سرمایه نیز با ضرر مواجه شود. بنابراین در بسیاری از طرح‌ها یک حداقل دارایی از آن پروژه باقی می‌ماند. از طرفی بر اساس دستورالعمل تأمین مالی جمعی، لازم است 10 درصد از سرمایه مورد نیاز توسط خود متقاضی تأمین شود و همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، 15 درصد آن نیز توسط سکوها تأمین شود. در نهایت می‌توان گفت به‌صورت تخمینی ما با 50 درصد از زیان 75 درصدی کل مبلغ مواجهیم؛ چیزی کمتر از 40 درصد.»
صمیمی معتقد است یکی از دلایل پایین‌بودن مبالغ اعلام‌شده و جمع‌آوری‌شده توسط متقاضیان تأمین مالی جمعی ریسک بالای آنهاست. او در ادامه می‌گوید: «مبالغی که قبلاً جمع‌آوری می‌شد، دو میلیارد و کمتر بوده، اما تضمین بازگشت سود را به همراه نداشته‌اند، چون با ریسک همراه بوده‌اند و احتمال اینکه مبالغ مورد نیازشان توسط سرمایه‌گذاران تکمیل نشود، وجود داشته است. ما امیدواریم با تضمین‌های صندوق، تأمین مالی جمعی رونق بگیرد و همچنین ارقام تأمین مالی‌ها نیز افزایش یابد. ضمن اینکه اکنون بر اساس دستورالعمل، هر پروژه‌ای می‌تواند تا سقف 10 میلیارد تومان تأمین مالی کند.»
اینها در شرایطی است که از میان 24 پروژه پذیرش‌شده توسط صندوق، 18 پروژه به سکوی کارن‌کراد رسیده است. صمیمی در پاسخ به این سؤال که این دسته‌بندی چگونه صورت گرفته، می‌گوید: «سکوی کارن‌کراد حاضر شده بود در پروژه‌ها 15 درصد سرمایه‌گذاری کند و ما بر اساس دسته‌بندی‌ای که انجام دادیم، بیشتر پروژه‌ها را به آن سکو اختصاص دادیم. سایر سکوها یا حاضر نشدند سرمایه‌گذاری کنند یا مایل به سرمایه‌گذاری در مبالغ کمتری بودند.»
دلایل توسعه‌نیافتگی این شیوه
صمیمی در توضیح مهم‌ترین موانع در مسیر جا افتادن تأمین مالی جمعی می‌گوید: «یکی از دلایل آن جدید بودن این بازار است و تا یکی، دو سال پیش هنوز دستورالعمل‌های آن تدوین نشده بود و رگولاتوری و قوانین و مقررات مربوط به آن روشن نبود. اما اکنون در کنار عامل هر سکو یک نهاد مالی بورسی قرار گرفته که بر بحث مالی و حسابداری سکو و پروژه نظارت می‌کند. همچنین یک کارگروه در سازمان بورس تشکیل شده که آنها نیز حداقل‌هایی برای پذیرش و ارزیابی طرح‌ها مدنظر دارند. وقتی رگولاتوری به این ساختار نظم دهد، به‌طور قطع استقبال نیز بیشتر می‌شود. راه جدیدی است، رونق آن دست‌یافتنی است، اما کار زیادی می‌طلبد. مانند آنچه در کشورهای توسعه‌یافته رخ داد، به نظر من این مسیر در ایران نیز شکل می‌گیرد و در ادامه از این روش تأمین مالی بسیار خواهیم شنید.
او ادامه می‌دهد: «امیدوارم در شروع این مسیر اتفاق تلخ و ناگواری رخ ندهد تا تأمین مالی جمعی در همان ابتدای راه با یک سابقه بد مواجه نشود، چراکه اعتماد به آن از بین می‌رود و اعتماد عمومی به هر سیستم یا روش، مهم‌ترین مزیت و دارایی آن سیستم و ساختار است. بازیابی اعتماد بسیار سخت است و یکی از دلایل اصلی ورود صندوق به تضمین طرح‌ها هم همین علت بوده است.»
او ادامه می‌دهد: «امکان بهبود بخشیدن سازوکار این مدل از تأمین مالی وجود دارد، به‌طور مثال شرکت سپرده‌گذاری مرکزی می‌تواند برای پرداخت و بازپرداخت مبالغ میان سکو و سرمایه‌گذاران ورود کند که قطعاً نظم بیشتری به وجود می‌آورد. همچنین امکان سرمایه‌گذاری کدسبدهای در دست شرکت‌های سبدگردان نیز هنوز فراهم نیست. همچنین در آینده در صورت ایجاد معاملات ثانویه گواهی‌های شراکت، تضامین آنها ساده‌تر هم خواهد شد؛ یعنی می‌توان بر اساس قرارداد اختیار معامله برای سرمایه‌گذاران، الگوهای دیگری از تضمین سرمایه را ایجاد کنیم.»
صمیمی در پاسخ به این سؤال که آیا صندوق قرار است تا ابد فعالیت خود را در تأمین سرمایه جمعی ادامه دهد یا خیر، می‌گوید: «اگر شیوه تأمین مالی جمعی جایگاه خود را پیدا کند، لزومی به حضور دائمی صندوق وجود ندارد. همچنین ممکن است این خروج تدریجی باشد. به‌عنوان مثال اکنون متعهد شدیم 100 درصد سرمایه را تضمین کنیم، اما احتمالاً در آینده این میزان کاهش پیدا کند و مثلاً 80 درصد اصل سرمایه سرمایه‌گذاران را تضمین کنیم.»