گفت‌وگو با مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر: بانکداری مجازی؛ نیاز اصلی دهکده جهانی

روند توسعه­ی صنعت بانکداری، آینده­ی متفاوتی را برای آن متصور است. در شناخت این روند، رویکردهای متفاوتی به چشم می­خورد اما نقطه­ی اشتراک غالب این نظریه­ها، افزایش استفاده از ابزارها و مفاهیم نوین نوین بانکی است. گفت­وگوی زیر تحت عنوان بانکداری مجازی، با جناب آقای غلامرضا مصطفی پور مدیر عامل بانک قرض الحسنه مهر در خصوص فرصت­ها، ملزومات و آینده بانکداری مجازی انجام شده است.

 

– قبل از هرچیز بهتر است به بررسی تعریف بانکداری مجازی بپردازیم. آیا آن­چه که در زبان فارسی تحت عنوان «بانکداری مجازی» رایج است، ترجمه­ای از Virtual Banking و یا Home Banking یا Self-Service Banking است؟ شما چه تعریف و قلمرویی برای این مفهوم متصور هستید.

بانکداری در واقع، بیان فعالیتی برگرفته از واسطه گری وجوه است. در اصطلاح عامیانه نیز، وجه را پول شناسایی می کنند و می­دانید که پول به اقتضای زمان هایی که بشر از آن استفاده می کرده، تعریف مشخصی داشته است. این پول در برهه ای از زمان، کالا و در زمانی دیگر پول اعتباری بوده است. زمانی پول تحریری رواج داشته و امروزه نیز شاهد پول مجازی هستیم.

سیستم بانکی که هر کدام از این پول ها را واسطه گری می کند، همان بانکداری متداولی است که در جامعه می بینیم. اما درست زمانی­که پول الکترونیک مطرح می شود، بانکداری متداول جای خود را به بانکداری الکترونیک می دهد. در این نظام، مفهوم پول فیزیکی جای خود را به کارت، اعم از کارت برداشت، کارت های هدیه و اعتباری در دست مردم می­دهد.

اما طی سال های اخیر پول دیگری نیز تحت عنوان پول مجازی به چرخه بانکی وارد شده است. یعنی حتی انواع کارت های فیزیکی هم در میان نیستند و پول، همان رمزی است که در اختیار دارنده پول است. در این شرایط، همه فرایندی که مشمول واسطه گری پول مجازی شود، اصلاحا بانکداری مجازی نامیده می­شود که صد در صد به محیط اینترنت بستگی دارد.

در بانکداری سنتی، اسکناس­ها، مسکوکات و دست چک­ها مصادیق پول هستند. در بانکداری الکترونیک، کارت ها مصادیق پول های الکترونیک هستند و در تبیین قلمرو بانکداری مجازی، با استفاده از رمز دوم و CVV2 از که از طریق آن­ها خدمات از قبیل پرداخت، دریافت، خرید و تسویه مطالبات و همچنین خدمات پولی قابل دسترسی است، محدوده­ی بانکداری مجازی راشناسایی می کنیم. به عبارت دیگر آغاز استفاده از پول الکترونیکی را مرزی برای تفکیک بانکداری متعارف و سنتی از بانکداری الکترونیک می دانیم و از آن زمان به بعد که از اعتبار کارت و رمز دوم استفاده می شود را مرز بانکداری مجازی در نظر می­گیریم. البته خدمات بانکداری مجازی تنها به دریافت و پرداخت منتهی نمی­شود و امکان صدور انواع ضمانت نامه ها و اعتبارات اسنادی و حتی تجهیزاتی که جز ملزومات این فرایند هستند نیز در همین بخش ارائه و انجام می­شود.

 

– با این توضبحات می توان گفت بانکداری در مسیر پیشرفت خود سه مرحله را طی کرده است. مرحله اول، بانکداری شعب به شیوه سنتی، گام دوم، همراهی تکنولوژی با بانکداری است و ساماندهی عملیات داخل شعب و به تبع آن، پیدایش ابزارهایی نظیر خودپرداز و پایانه­های فروش و در مرحله­ی سوم بانکداری مجازی و بهره گیری از اینترنت و تلفن همراه و سایر کانال­های نوین را می بینیم. در این سیر تکامل، فناوری نیز هم گام با بانکداری پیش رفت. به طوری­که تصور می شود، فنآوری و به­صورت ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات، مفروضات بنیادین بانکداری را ارتقا داده است. نگاه شما در این حوزه چیست؟ آیا مفروضات بانکداری مجازی را با بانکداری سنتی یکی می دانید و یا مفروضات جدیدی به دنیای بانکداری ارائه شده است؟

با ورود تکنولوژی به هر بخشی همه ما مجبور هستیم برای بهره مندی از آن، مفاهیم را تغییر دهیم. حتی اگر نخواهیم، تکنولوژی خود این کار را انجام می دهد. به عنوان مثال، ما در سیستم بانکداری شعبه ای، دو اصطلاح مهم تحت عنوان سپرده دیداری و سپرده غیر دیداری داریم.

در ادبیات اقتصادی و بین الملل، وقتی متغیرهای پولی را تعریف می­کنند آن را عبارت می­دانند از اسکناس و مسکوکات موجود در دست اشخاص و همچنین مانده حساب جاری اشخاص نزد بانک ها که به عنوان سپرده دیداری شناسایی می شوند. سایر سپرده ها که در حجم پول در گردش قرار نمی گیرد را نیز به عنوان سپرده غیر دیداری دسته بندی می کنند. در این شرایط اگر نقل و انتقالی انجام شود، نیازمند حضور فیزیکی خود شخص در شعبه خواهد بود. اما در بانکداری مجازی که نیازی به حضور فرد نیست، در عمل ماهیت سپرده غیردیداری شبیه به سپرده دیداری می شود که این وضعیت یک مفهوم اقتصادی بسیار مهم را دستخوش تغییر کرده است. به واسطه تغییر این مفهوم، حجم پول و نقدینگی نیز دچار تغییرات بنیادی می شود. در واقع مفهومی تا این حد بنیادی به دلیل شکل گیری بانکداری مجازی دستخوش تغییر شده است، پس تغییر در سایر مفاهیمی که در انواع فعالیت های بانکی مثل اعتبارات و تسهیلات و خدمات بانکی اتفاق می افتد، چندان عجیب نخواهد بود.

 

– در واقع، بانکداری الکترونیک با وجود دستگاه های خودپرداز محدودیت زمانی دسترسی به خدمات بانکی را کاهش داد و بانکداری مجازی از طریق آوردن خدمات بانکی به محل مشتری بر محدودیت مکان غلبه کرد.

در دوران بانکداری دستی و سنتی، نظام بانکداری کشور برای غلبه بر مکان، دفترچه در گردش را راه اندازی کرد تا از طریق رمزها و همچنین نمونه امضاهایی که به شعب سراسر کشور معرفی می کرد بر بعد مکانی غلبه کند. اگرچه تا حدی محدودیت مکانی برطرف شد اما باز هم نیاز به شعبه و صرف هزینه برای جلوگیری از تقلب همچنان پا برجا بود.

اما امروزه بانکداری مجازی ضمن غلبه بر زمان و مکان هزینه های دستیابی به امکانات و هزینه های مربوط به امنیت را کاهش داده است علاوه بر این، از اتلاف عمر و انرژی افراد در شعب نیز جلوگیری کرده است. علاوه بر بحث زمان می خواهم به نکته دیگری هم اشاره کنم. عوامل متعدد دیگری که حتی در بانکداری الکترونیک به آن کمتر توجه شده است. همانطور که شاهد بودید چند وقت پیش با بحث آلودگی هوا مواجه شدیم. چرا باید افراد برای دریافت خدمات مورد نیاز خود پای دستگاه ها بیایند و اسکناس هایی را که سرشار از میکروب است را دریافت کنند. اگر بتوانیم سیستم بانکداری مجازی را نهادینه کنیم، عملا اقدام به حذف پول فیزیکی کرده ایم.

 

– به نظر می رسد یکی از مهمترین ویژگی های بانکداری الکترونیک و مجازی به نقش دریافت کننده این خدمات بر می گردد که بسیار نسبت به سابق پررنگ شده است یعنی حضور کاربرانی که خودشان در جریان خلق خدمات دریافت و پرداخت مداخله می کنند. لطفا در مورد این تاثیر توضیح دهید.

توسعه به دنبال توسعه می آید. از طرفی نیز برای ایجاد توسعه نیاز به فرهنگ سازی داریم. هر چه تعداد کاربران دریافت کننده خدمات در جامعه افزایش یابد، عرضه کنندگان بر توسعه خدمات خود نیز می افزایند. بانکداری مجازی هم از این قانون مستثنی نیست. زمانی­که تعداد کاربران افزایش یابد و فراوانی به حدی برسد که در صورت عدم استفاده از تکنولوژی، از دریافت خدمات هم محروم شوند توسعه نیز در تمام ابعاد فراهم خواهد شد. در مورد بانکداری مجازی نیز باید با فرهنگ سازی بر تعداد کاربران بیفزاییم تا در فضای رقابتی، عرضه کنندگان خدمات جدیدی را ارائه کنند.

 

– بحث بعدی در مورد رفتار مصرف کننده است. طی سال های اخیر تراکنش از شعبه خارج شده است. شاید بتوان گفت کمتر از13 درصد تراکنش ها در شعب انجام می شود. یعنی مرحله دوم تحول در کشور ایجاد شده است. اما نکته قابل توجه این است که تنها نزدیک به 4 درصد تراکنش ها با موبایل بانک و یا اینترنت بانک انجام می شود. قبول داریم که ضریب نفوذ اینترنت در کشور پایین است اما ضریب نفوذ تلفن همراه بسیار بالا است. حال نگاه شما برای بهبود هرچه بیشتر این نسبت با عنایت به رفتار مصرف کننده چیست؟ آیا نیاز به افزایش زیرساخت های فناوری داریم؟

از زمان بهره برداری از دستگاه های خودپرداز شاید نزدیک به 15 سال زمان می گذرد و تنها در حدود 10 سال پیش بود که با الزام دریافت حقوق مستمری بگیران از طریق این دستگاه ها، فراوانی آن در جامعه گسترده تر شد. این به این معنی است که اجرای بانکداری الکترونیک در کشور ما در مقایسه با کشورهای اروپایی بسیار جوان است. در واقع دستاورد فعلی در حوزه خارج نمودن تراکنش­ها از شعب، یک حرکت بسیار بزرگ بود که انجام شد و حالا بیش از 80 درصد مردم کشور از خدمات بانکداری الکترونیک استفاده می کنند. یعنی گام اول را برداشته اند پس این افراد چاره ای ندارند جز آن­ که گام دوم را هم بردارند. نکته مهم بعدی فراهم کردن زیرساخت های لازم برای چنین تحولی است. در نظر داشته باشید که بخواهیم خریدی از یک فروشگاه داشته باشیم ولی در خانه پول را به حساب فروشنده واریز کنیم. آیا زیرساخت های لازم برای اینکار از سمت فروشندگان هم اکنون در کشور وجود دارد؟ هنوز حوزه­ی تجارت الکترونیک، بخش عظیمی از سبد خانوار را پوشش نداده و تا زمانی­که این مهم حاصل نشود، نمی­توان به سرعت گسترش استفاده از پول مجازی و کمرنگ­شدن پول فیزیکی در زندگی روزمره شتاب دوچندانی بخشید.

 

– پس می توان اینطور نتیجه گرفت که آنچه توانست بانکداری الکترونیک را موفق کند، یکی بحث باور پذیری از سوی مردم و دیگری وجود زیر ساخت های لازم در این حوزه بود. اما در بانکداری مجازی کاربردپذیری محدود به دلیل عدم وجود زیرساخت های کامل و مناسب، چه از طرف بانک­ها و چه از طرف ارائه­دهندگان کالاها و خدمات است.

دقیقا همین طور است. اولین نیاز فرهنگ سازی وجود زیر ساخت های لازم است. از یک بانک دو انتظار بیشتر نیست. یکی انجام تراکنش های مالی و دیگری ارائه خدمات است که البته این خدمات محدود به پرداخت قبوض و یا حواله نیست. خدمات باید به صورت گسترده ارائه شود. متاسفانه در حال حاضر در کشور ما برای باز کردن LC اگر چه اعتبار متقاضی قبلا در بانک ثبت شده اما امکان صدور به صورت مجازی وجود ندارد و حتی شاهد چانه زنی در شعب هم هستیم. باید کلیه ارگان ها و سازمان ها بطور یکپارچه و همگن زیرساخت های لازم را در حوزه های مخابراتی، بانکی، طراحی نرم افزارهای لازم و… فراهم کنند تا محصولات و خدمات هم به صورت یکپارچه در اختیار کاربران قرار گیرد.

 

– یکی از مواردی که در حوزه باور پذیری کاربران مطرح است بحث امنیت است. مقوله ای که سایه سنگینی در بانکداری مجازی دارد. در بانکداری سنتی همه چیز بر پایه رویت امضا بود اما حالا امنیت دل مشغولی اصلی بانک ها و کاربران است. پیشنهاد شما برای برون رفت از وضعیت فعلی و افزایش باورپذیری کاربران چیست؟

در این بخش هم مانند سایر حوزه ها نیاز به توسعه ابزارها و البته فراگیری آنها داریم. اما پس از اینکه امنیت در همه جوانب فراهم شد، ضمانت از اهمیت بالایی برخوردار است. بانک ها باید ضامن عدم وجود مشکل باشند و یا اینکه در زمان بروز مشکل، جبران خسارت کنند. شرکت های ارائه کننده خدمات هم باید آنقدر از محصولات شامل سخت افزارها و نرم افزارهای خود اطمینان داشته باشند تا به بانک ها اطمینان دهند جلوی هرگونه نفوذ و حمله را خواهند گرفت. در کنار همه این­ها، تکنولوژی راه های حصول اطمینان را کاربران را فراهم کرده است. وقتی بلافاصله بعد از هر تراکنش پیامک برای کاربر ارسال می شود، بخشی از دغدغه او مرتفع خواهد شد.

 

– در این قسمت از گفت و گو خوب است نگاهی به جلو بیندازیم. در جهان در بحث بانکداری مبتنی بر شبکه های اجتماعی استقبال خوبی را شاهد هستیم. شبکه های اجتماعی متنوعی که بانک ها با آنها در ارتباط هستند. نظر شما در مورد این نوع از بانکداری چیست؟

تکنولوژی متعلق به یک نسل یا عصر نیست. از این رو ما باید از تکنولوژی همه اعصار استفاده کنیم. اگر چیزی را ایرانی­ها کشف کردند، اروپایی ها به دنبال کشف دوباره آن نبودند بلکه آن را بهینه سازی کردند. به اعتقاد من اگرچه شبکه های اجتماعی از دید برخی افراد، محدودیت هایی را به وجود می آورد اما در کنار آن امکان اتصال و تشریک مساعی آحاد مختلف جامعه را فراهم کرده و افراد با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند که البته انواع مبادلات اقتصادی را نیز شامل می شود. پس در دنیای امروزی وارد شدن به شبکه های اجتماعی البته با رعایت کامل قوانین و ضوابط موجود در داخل کشور امری اجتناب ناپذیر است. شبکه­های اجتماعی، از شبکه­های کوچک محلی تا شبکه­های فراگیر بین­المللی، روندهای کسب و کار را بسیار تغییر داده اند و چه بهتر که بانک­ها نیز در مسیر این تحول حضور داشته باشند.

 

– شبکه های اجتماعی فرصت های ویژه ای را برای بانک ها فراهم می کند. امکان اطلاع از نظرات کابران به صورت مستقیم و حتی ارائه خدمات در این شبکه ها امکان پذیر است. در حال حاضر کدام نوع نگاه را برای بانک های داخلی قابل دسترس تر می دانید.

دو دهه قبل، استراتژی واحد پول اروپا مطرح شد و زمانی­که پول واحدی بین کشورهای اروپایی انتخاب شد، به موازات آن بانکداری هم رشد کرد. امروزه هر بانکی در هر کشوری از حوزه یورو تاسیس شود، بدون محدودیت می تواند شعب خود را در سایر کشورهای یورو گسترش داده و ساماندهی کند.

به اعتقاد من در ارتباط با کشور ما مهم این است که با جهان رو شویم. چرا که در داخل امکان موفقیت گسترده وجود ندارد. عبارت دهکده جهانی دقیقا به همین معنی است. ارتباطات نزدیک شده است. امروزه با دسترسی به اینترنت رایگان و تصویری امکان برقراری ارتباطات از راه دور وجود دارد. بنابراین این محدودیت های زمانی و مکانی برای تجارت و مبادلات وجوه وجود ندارد. خواه ناخواه باید توسعه پیدا کنیم. مرزها را کنار بزنیم تا در بازار رقابتی از فضاهای رقابتی به نفع کشور و اقتصادمان حداکثر استفاده را ببریم.

 

– با توجه به این­که نگاه بانکداری الکترونیک را به سمت منافع اجتماع سوق دادید مناسب می دانم به بحث بانکداری سبز بپردازیم ، رویکرد بانک قرض­الحسنه مهر را در این خصوص توضیح دهید.

از ابتدای شکل گیری بانک ها، فلسفه به وجود آمدن آنها به عنوان واسطه ای برای کاهش هزینه ها بوده است. یعنی زمانیکه در جوامع افرادی مازاد نقدینگی داشته و علاقه مند به سرمایه گذاری هستند، و از طرف دیگر افرادی نیاز به نقدینگی دارند که نمی دانند از کجا باید تامین کنند، نیاز به واسطه ای به نام بانک وجود دارد که هزینه های این جستجو و اعتماد را تا حد زیادی کاهش دهد.

بانک در نقش واسطه گری، هزینه ها را برای طرفین کاهش می دهد. حالا هرچقدر این هزینه ها به سمت صفر میل کند، نرخ بهره ای که برای سپرده ها و وام شارژ می شود نیز به سمت صفر می رود. در سیستم بانکداری قرض الحسنه به دلیل اینکه این نرخ در کمترین حد خود قرار دارد، هزینه ها نیز به سمت صفر کشیده می شود. بانک مهر بعد از گذشت چند ماه از فعالیت و تاسیس خود با ارتباط نزدیکی که با دوستان خود در شرکت توسن داشت، سیستم بانکی کلیه شعب بانک از سیستم یونیکس به سیستم نگین منتقل شد و در حال حاضر کلیه 450 شعبه بانک به صورت آنلاین خدمات بانکداری الکترونیک و هم بانکداری مجازی را ارائه می کند. برنامه­های بسیار جدی نیز برای گسترش بانکداری مجازی در دستور کار این بانک وجود دارد.

 

– در دهکده جهانی و با وجود اینترنت و تلفن همراه امکان به اشتراک گذاری اطلاعات نیز برای عده زیادی از افراد فراهم شده است. با توجه به این اتفاق، نقش واسطه گری بانک کم رنگ شده است. با وجود چنین محیط چالش برانگیز، برنامه­­ی فردای بانک ها چیست؟

با توجه به گسترش فضای مجازی در آینده دغدغه تغییر ماهیت بانک­ها وجود دارد. در این خصوص باید گفت بانک ها اگرچه در وهله اول هزینه های تحقیق و جستجو را به حداقل می رسانند اما موضوع مهمتر هزینه مشاوره کارشناسی و همچنین اعتماد و اطمینان از برگشت سرمایه است که بانک ها دارا هستند. درآمد بانک ها از محل درآمدهای کارمزدی از قبیل تضمین، مشاوره و خدمات کارشناسی و فنی تخصصی تامین می شود. از این رو به نظر من بانک را باید با کلیه خدماتش دید.

 

– در پایان از این­که وقت گران­بهای خود را در اختیار ما قرار دادید بسیار سپاسگزارم.

 

این گفتکو توسط مهدی ایمانی مهر صورت پذیرفته و توسط موسسه دیده بان آی تی پیاده سازی شده است.

منبع: تازه‌های اقتصاد – شماره ۱۳۷