قبل از آن‌که به ذهنیت مبتنی بر صفر بپردازیم، بیایید فرض کنیم ده سال پیش است و شما مدیری در یک شرکت بزرگ حمل‌ونقل، یا یکی از شعبه‌های یک هتل زنجیره‌ای هستید. احتمالاً رقبای خود را زیر نظر گرفته و انتظار نوآوری از طرف آن‌ها را داشتید؛ اما صادق باشید، آیا سرویس هم‌سفری آنلاین اوبر (Uber) یا وب‌سایت کرایه مکان‌های اقامتی ایربی‌ان‌بی (Airbnb) در رادارتان بودند؟ تحولات فناوری و داده محور با تمام قدرت به‌پیش می‌تازند. اگر فکر کنید شرکت یا صنعت شما در برابر این تحولات ایمن است، دوباره فکر کنید! اکنون فقط ۱۲% از ۵۰۰ شرکتی که در سال ۱۹۵۵ در لیست فرچون (Fortune 500) بودند در حال ادامه فعالیت‌های خود هستند. جان چمبرز (John Chambers)، مدیرعامل اسبق شرکت معظم سیسکو سیستمز (Cisco Systems)، در یک کنفرانس در ژوئن ۲۰۱۵ چنین بی‌پرده با حضار سخن گفت:
«متأسفانه در ۱۰ سال آینده ۴۰% از کسب‌وکارهای حال حاضر وجود معناداری نخواهند داشت. اگر شما از شنیدن این موضوع عرق نکرده‌اید، من که باید بکنم.»
جان چمبرز (John Chambers)، مدیرعامل اسبق شرکت معظم سیسکو سیستمز (Cisco Systems)
سال‌هاست که سرعت به کار بستن فناوری در جامعه بیشتر و بیشتر می‌شود. همزمان با این امر تغییر اساسی در توانمندی‌ها، تأثیر تحول بخش این فناوری‌ها را شدت بخشیده و سرعت تغییرات را افزایش داده است. در دهه‌های اخیر هزینه‌های ذخیره‌سازی داده ده‌ها برابر کاهش‌یافته است. رایانش ابری (Cloud computing) رشد انفجاری داشته و با در اختیار نهادن قدرت پردازشی در حد اندازه بزرگ‌ترین شرکت‌ها برای استارت‌آپ‌ها، شرایط را برای رقابت برابر آماده کرده است. در همین زمان، یادگیری ماشین (machine learning) و فناوری‌های نوظهور مانند واقعیت مجازی (virtual reality) و واقعیت افزوده (augmented reality)، به‌سرعت در حال متحول کردن صنایع متعددی شامل خودرو و بهداشت و درمان هستند. هنجار امروز ما تحول است و پشت کردن به اجتناب‌ناپذیری و تأثیر بالقوه این واقعیت اشتباهی است که هیچ کسبوکار و رهبری استطاعت ارتکاب آن را ندارد.
«رهبران باید تغییر را نه به‌عنوان یک تحول گاه‌به‌گاه که به دید ذات شغل مدیریت بنگرند.»
سازمان موفق در تغییر، سازمانی است شفاف و چابک که رهبران آن چشم‌انداز مشترکی برای رشد پایدار سازمان داشته و باقدرت به‌سوی آن حرکت می‌کنند. سردرگمی و تزلزل در گستره سازمان‌هایی دیده می‌شود که تغییر را به‌جای فرصت، یک تهدید انگاشته، مُسکّن‌های کوتاه‌مدت برای حل چالش‌های کسبوکار تجویز کرده و شفافیت ندارند. کریس تیمرمنز (Kris Timmermans)، مدیر ارشد زنجیره تأمین و راهبرد عملیات در اکسنچر استراتژی (Accenture Strategy)، می‌گوید:
«رهبران نقشی بی‌بدیل در پیش بردن تحول واقعی در یک سازمان دارند.»
ذهنیت مبتنی بر صفر
تیمرمنز ناظر طرح مبتنی بر صفر (Zero-based) یا زی‌بی (ZB) است. زی‌بی یک تکنیک مدیریتی است که باعث شناسایی و رسیدن به کاهش هزینه‌ها و باز-توزیع راهبردی منابع برای پیشبرد نوآوری و رشد پایدار می‌شود. تفکر مبتنی بر صفر (زی‌بی) در حال فراگیر شدن در میان گستره‌ای از شرکت‌ها است و برندهای مهم پیشگامان این کاروان‌اند. تفکر مبتنی بر صفر باعث می‌شود کسب‌وکارها سهم بازار خود را افزایش داده و چابکی سازمانی و عملیاتی خود را بازیابند؛ اما همان‌گونه که تیمرمنز اشاره می‌کند، مبتنی بر صفر کردن یک سازمان کار چندان راحتی نیست. شرکت‌ها ناچارند اسناد بودجه‌ای خود را از صفر شروع کنند (Zero-based budgeting)، لزوم اختصاص بودجه برای هر خط از سند باید در راستای رشد توجیه شود. از بازاریابی گرفته تا مخارج حمل‌ونقل؛ به حداکثر رساندن سرمایه انسانی بر اساس فرصت کسبوکار؛ خودکارسازی فرایندهای تکراری و زائد و خلق فرهنگ تغییر در سازمان. تیمرمنز ادامه داد:
«زی‌بی یک راهبرد نیست، بلکه ابزاری است برای هدفی بزرگ‌تر: پیشبرد تغییر فرهنگی و رفتاری در یک سازمان. توضیح مدیران برای اتخاذ رویکرد مبتنی بر صفر این است. همچنین آن‌ها باید فرهنگ مبتنی بر صفر را در کارهای خود نیز نهادینه کنند. سخنرانی درباره لزوم به حداقل رساندن مخارج و مسئولیت‌پذیر بودن و درعین‌حال اقامت در هتل‌های پنج ستاره، پیشبرد تغییر رفتار سازمانی را مشکل می‌کند.»
وی افزود:
«در آخر نقش رهبری، اجرای سیاست‌ها از طریق حفظ اصطکاکی سالم با صاحبان بودجه است. آنان باید به‌صورت فعال با فرایند زی‌بی درگیر بوده و در برابر مخارج صرف شده مسئولیت‌پذیر باشند.»
در عصر پایداری تحول و نوسانات اقتصاد، هر روز شرکت‌های بیشتری با واقعیت تنزل سود، رکود در رشد و تردید سازمانی روبرو می‌شوند. بازیابی چابکی برای رقابت به چیزی بیشتر از کاهش هزینه‌ها نیاز دارد: استقبال از روش‌های جدید برای پیشبرد توجه به کاهش هزینه‌ها و شفافیت؛ شناسایی منابع هدررفته و ایجاد منبع جدید درآمد و رشد و در آخر خلق یک الگوی عملیاتی که بتواند ضمن اجرای راهبرد کسبوکار، از فرهنگ تحول مداوم حمایت کند. ذهنیت مبتنی بر صفر (ZBx) یک چهارچوب کل‌نگر برای شرکت‌ها جهت مسئولیت‌پذیری به ارمغان آورده و با صفر کردن هدررفته‌ها، فرصت‌های جدید برای رشد خلق می‌نماید. برای تیمرمنز منافع زی‌بی مشخص است.
