پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مهدی عبادی؛ کارشناس حوزه پرداخت / در هفتمین همایش سالانه بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت، آقای جهرمی، وزیر محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات در پنلی گفتند: «ما منتظر نظام بانکی نماندیم و شیوه‌نامه‌ای برای پرداخت از طریق اپراتورها تدوین و ابلاغ کردیم تا هم‌راستا با نظام بانکی کار پیش رود ولی هیچ چیزی اندازه نظام بانکی در این مهم اثرگذار نیست.»
قصد من از این یادداشت تفسیر این گفته جناب وزیر نیست، اما اگر شما هم ۱۴ سال در حوزه بانکی و پرداخت الکترونیک کار کرده باشید و اتفاقات این حوزه را مو به مو دنبال کرده باشید، برداشت‌هایی نگران‌کننده از این گفته جناب وزیر خواهید داشت.
بازار کسب‌وکاری اپراتورهای تلفن همراه در تمام دنیا کم‌وبیش مشابه است. نیازهای ارتباطی و زیرساختی بانک‌ها و ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت نیز کم‌وبیش یکی هستند در تمام دنیا. تا جایی که به یاد دارم، این دو کسب‌وکار در سه حوزه USSD، اپلیکیشن‌های موبایل و NFC یا همکاری‌هایی را داشته‌اند و یا اینکه شبکه بانکی از زیرساخت‌های اپراتورها برای ارائه خدمتی استفاده کرده‌اند. فروش شارژ اپراتورهای موبایل در دنیا توسط بانک‌ها یا ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت انجام نمی‌شود، اما در ایران این حوزه نیز مورد همکاری این دو کسب‌وکار قرار گرفته است؛ یعنی بیشترین میزان فروش شارژ اپراتورهای موبایل در ایران، توسط بانک‌ها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت انجام می‌شود.
بزرگ‌ترین نمونه‌ای که می‌توان از همکاری این دو کسب‌وکار در حوزه USSD نام برد، مربوط می‌شود به خدماتی به نام m-Pesa که در کشورهای آفریقایی ارائه می‌شود؛ یعنی در چند کشور آفریقایی، به دلیل عدم حضور بانک‌ها و نداشتن حساب بانکی مردم آن کشور، به جای پول، شارژ اپراتورهای موبایل برای خریدوفروش استفاده می‌شود.
این پیش‌زمینه را در ذهن داشته باشید، تا برسیم به بازار بزرگ اپراتورهای موبایل در حوزه خدمات بانکی. در ایران اما مثل تمام موارد دیگر، همه چیز به شکل دیگری اتفاق افتاده. یعنی با اینکه بانک‌ها در بیشتر نقاط کشور حضور دارند و تقریباً تمام افراد بالغ کشور دارای حسابی بانکی هستند، اما به دلیل عدم نفوذ گسترده اینترنت در سال‌های قبل، چند سالی USSD ارائه‌دهنده برخی خدمات بانکی بود؛ اما اپراتورهای موبایل به همین میزان راضی نیستند و قصد گسترش خدمات خود از طریق USSD را دارند. تصور نگارنده بر این است که اپراتورها به دنبال ارائه خدمات تراکنش خرید نیز بر روی USSD و بعد از آن حوزه NFC.
ارائه خدمات پرداخت NFC در گذشته وابسته به اپراتورهای تلفن همراه بود، اما بعد از به وجود آمدن تکنولوژی HCE، این وابستگی از میان رفته است.
حال برگردیم به سخنان وزیر محترم. به نظر می‌رسد که اپراتورهای تلفن همراه در خصوص ارائه خدمات پرداخت در حوزه‌های دیگر نیز در حال گفت‌وگو با وزارت ارتباطات هستند. این اتفاق سه نکته منفی دارد:
- از دیدگاه امنیتی، شبکه بانکی ایران به بلوغ نسبی رسیده است و روبه‌روز نیز در حال پیشرفت است. حال آنکه شبکه اپراتورهای تلفن همراه از نظر امنیتی آمادگی پذیرش این مهم را ندارند.
- شبکه بانکی از دیدگاه تکنولوژیک نیز به بلوغ رسیده و امروزه با ارائه APIهای بانکی و بانکداری باز در حال گسترش است. این مهم به دلیل اینکه حساب‌های بانکی در نزد بانک‌ها هستند ممکن می‌شود. حال آنکه اگر تصور نگارنده صحیح باشد و اپراتورهای موبایل تصور راه‌اندازی چیزی شبیه به m-Pesa را داشته باشند، این حساب‌ها نزد اپراتورها خواهد بود و از دیدگاه فنی، ارائه این خدمات و هزار و یک خدمت دیگری که در بانک‌ها ارائه می‌گردد، در شبکه اپراتورها امکان‌پذیر نخواهد بود. بر پایه APIهای بانکی، کسب‌وکارهای خرد متعددی شکل گرفته که امکان همکاری این کسب‌وکارها در ساختار پیشنهادی اپراتورها در کوتاه‌مدت ممکن نخواهد بود ممکن است منجر به از بین رفتن آن کسب‌وکارها گردد.
- ۴۰٪ تراکنش‌های شبکه بانکی، ارزشی کمتر از ۵۰ هزار تومان دارند و در حوزه پرداخت خرد قرار می‌گیرند که به نظر می‌رسد اپراتورها به این حوزه چشم دوخته‌اند. مهاجرت ۴۰٪ از تراکنش‌های شبکه بانکی به شبکه اپراتورها، با توجه به مواردی که در بند ۲ توضیح داده شد، خطرات زیادی را به وجود خواهد آورد و خدمات کنونی را حداقل در حوزه ۴۰٪ تراکنش‌های خدماتی بانکی را از بین خواهد برد.