آخرین گزارش شاپرک از آمار پرداخت الکترونیکی خبر از رشد اقتصادی می‌دهد

آخرین گزارش از کل پرداخت‌های الکترونیکی رقم خورده ازسوی شاپرک نشان می‌دهد که مهرماه سال‌جاری ارزش حقیقی تراکنش‌ها نسبت به ماه مشابه سال قبل حدود ۲۰ درصد رشد داشته است، این در حالی است که این نسبت برای مهرماه سال ۱۳۹۵ حدود ۱۸ درصد بوده است.

در مقیاس سالانه، ارزش اسمی تراکنش‌های شاپرک در دوازده ماه منتهی به مهرماه سال‌جاری حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است. از این مقدار، حدود ۱۰ درصد آن را می‌توان به افزایش شاخص قیمت در دوازده ماه یاد شده نسبت داد، بخش ناچیزی از آن سهم سکه و اسکناس زدایی در معاملات در بطن جامعه و مابقی سهم افزایش حقیقی مبادلات است که نشان می‌دهد تقاضا در بازار کالاها و خدمات افزایش یافته است. با وجود رشد بالای سالانه، در مقیاس ماهانه به این دلیل که آحاد جامعه خریدهای مورد نیاز مهرماه خود را عمدتاً در نیمه پایانی شهریورماه انجام داده‌اند، ارزش تراکنش‌ها در این ماه نسبت به شهریور کاهش یافته است. ارزش اسمی تراکنش‌های شاپرک در مهرماه حدود ۱۴۳ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به ماه قبل از آن حدود ۷ درصد کاهش یافته است.

اسکناس‌زدایی در سیر زمان

آخرین گزارش شاپرک از روند کل پرداخت‌های الکترونیکی کشور برای مهرماه سال‌جاری ارائه شد. درخصوص درک نقش پرداخت‌های الکترونیکی در اقتصاد لازم است ارتباط آن با متغیرهای مهم کلان اقتصادی از جمله نقدینگی و تولید اسمی تبیین شود. در مجموع در یک دوره خاص در یک اقتصاد، معادل با کل تولیدات صورت گرفته، معامله اسمی رقم می‌خورد چراکه هر معامله‌ای که صورت می‌گیرد، یک سمت آن کالای حقیقی و یک سمت آن رد و بدل کالای اسمی یا همان پول است. با این وجود، مقدار تولید کل در اقتصاد و کل پرداخت‌های الکترونیکی به‌طور دقیق با هم برابر نیستند؛ به‌طوری‌که در ارقام محاسبه هر کدام، عواملی وجود دارد که در محاسبه دیگری موجود نیست. در سمت پرداخت‌های الکترونیکی، معاملاتی از جمله معاملات کالاهای دست‌دوم یا کالاهای نو تولید شده در دوره‌های قبل، باعث می‌شود این رقم از رقم تولید کل فاصله بگیرد.

در سمت تولید، برخی از تولیدات به کمک سکه و اسکناس مورد مبادله قرار می‌گیرند که پرداخت‌های الکترونیکی آنها را پوشش نمی‌دهد؛ بنابراین دو عامل کالاهای دست دوم و معاملات انجام شده به‌وسیله سکه و اسکناس دو عاملی هستند که از دو سمت مختلف باعث تفاوت دو متغیر تولید و پرداخت‌های الکترونیکی می‌شود. بر اساس گزارش یادشده، نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به تولید طی زمان عمدتاً افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که اگر چه در فصل تابستان ۱۳۹۳ کل پرداخت‌های الکترونیکی حدود ۷۲ درصد از کل تولید بوده است، این نسبت در آخرین فصل سال گذشته به حدود ۱۳۰ درصد رسیده است. به این معنی که با گذشت زمان وزن معاملاتی که با سکه و اسکناس رقم می‌خورد به نفع معاملات با پرداخت الکترونیکی کاهش یافته است. موید آن نیز افزایش ضریب نفوذ دستگاه‌های پرداخت الکترونیک در سیر زمان بوده است. اینکه کل معادلات صورت‌گرفته توسط شاپرک ۳۰ درصد بیشتر از کل تولید سالانه بوده در کنار معاملات صورت‌گرفته به‌وسیله سکه و اسکناس نشان می‌دهد که مبادلات غیرمرتبط با ارزش افزوده دوره فعلی سهم قابل‌توجهی از کل اقتصاد داخلی دارند.

تقابل دو نیرو

حجم پرداخت‌های الکترونیکی با کل حجم نقدینگی موجود در اقتصاد نیز ارتباط تنگاتنگ دارد. در مجموع برای محاسبه نقدینگی کل، دو عامل پول و شبه پول مورد محاسبه قرار می‌گیرند. منظور از پول، سکه و اسکناس و موجودی حساب‌های دیداری است. منظور از شبه پول حساب‌های با نقدینگی کمتر از جمله حساب‌های بلندمدت است. ازآنجاکه تراکنش‌های شاپرک عمدتاً از موجودی حساب‌های دیداری انجام می‌شوند، بنابراین به‌طور کلی، مجموع معاملات شاپرک یکی از سه جزء تشکیل‌دهنده نقدینگی کل است.

ازآنجاکه در هر دوره ماهانه (معادل با دوره دریافت حقوق)، برخی از پول‌های نگه‌داشته‌شده در حساب‌های جاری، صرف معاملات دوره فعلی نمی‌شود، انتظار می‌رود، مبلغ کل تراکنش‌های شاپرک از مانده پول بدون سکه و اسکناس کمتر باشد. به‌عنوان مثال در شهریورماه سال‌جاری، در مجموع حدود ۱۵۳ هزار میلیارد تومان پرداخت‌های الکترونیکی و ۱۶۸ هزار میلیارد تومان پول موجود بوده است؛ بنابراین انتظار می‌رود هرچه هزینه فرصت نگهداری پول افزایش و به‌دنبال آن تقاضای معاملاتی و سوداگری پول کاهش یابد، یک انتقال بین حساب‌های جاری به حساب‌های بلندمدت اتفاق بیفتد و نسبت تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی کاهش یابد. این نسبت از ابتدای سال ۱۳۹۳ تاکنون با نوسان ناچیز حول نقطه ۱۰ درصد تجربه شده است. از طرف دیگر، نسبت سکه و اسکناس به حجم نقدینگی، در این دوره روند کاهشی را داشته است. این دو اتفاق حاکی از آن است که از یک طرف ضریب نفوذ پرداخت‌های الکترونیکی در سیر زمان افزایشی بوده و این منجر به افزایش نسبت تراکنش‌های شاپرک شده و از طرف دیگر اما تمایل افراد به افزایش وزن سپرده‌های بلندمدت نسبت به سپرده‌های جاری بهبود یافته که این نسبت یادشده را کاهش می‌دهد؛ این اثر دوسویه در کنار رشد مداوم نقدینگی سکون نسبی نسبت مذکور را توجیه می‌کند.

کاهش معاملات مهر

در مجموع بر مبنای گزارش شاپرک، در مهرماه سال‌جاری، نسبت به آخرین ماه تابستان، ارزش کل معاملات الکترونیکی صورت گرفته حدود ۱۰ میلیارد تومان کاهش یافته و به ۱۴۳ هزار میلیارد تومان رسیده است. به‌عبارت دیگر، در این ماه کل مبادلات الکترونیکی حدود ۷ درصد کاهش یافته است. در مقیاس حقیقی نیز کل تراکنش‌های حقیقی صورت‌گرفته حدود هفت درصد کاهش یافته است. مهم‌ترین دلیل این کاهش را می‌توان به افزایش خریدها در نیمه دوم شهریور به خاطر شروع سال تحصیلی جدید نسبت داد. به تعبیری دیگر در این حالت، در مهرماه، به این دلیل که عمده خریدهای لازم از قبل انجام گرفته است، وزن حجم پول نگه‌داشته شده به انگیزه معاملاتی و بالطبع حجم مبادلات کاهش می‌یابند. موید این استدلال رشد نامتقارن سرانه ابزارهای پذیرش و سرانه تراکنش هر ابزار است. به‌طوری‌که در مهرماه اگر چه سرانه ابزار پذیرش فعال نسبت به شهریورماه افزایش داشته، اما هر ابزار در مهرماه تراکنش کمتری نسبت به شهریورماه داشته است. به‌عبارت دیگر در مهرماه اگر چه تعداد دستگاه‌ها افزایش یافته، اما به این دلیل که خریدهای مورد نیاز عمدتاً در نیمه دوم شهریور انجام شده بود، در این ماه تراکنش هر دستگاه کاهش یافته است.

سیگنالی از تداوم رشد

در مقیاس سالانه، البته مبلغ کل تراکنش‌های الکترونیکی صورت گرفته نسبت به مهرماه سال قبل، حدود ۳۰ درصد افزایش داشته است. به‌طور کلی این رشد را می‌توان به سه بخش مختلف تقسیم کرد که تنها یک بخش آن افزایش رفاه جامعه را به تصویر می‌کشاند. این سه بخش، اثر تورم، اثر افزایش نفوذ ابزارهای پرداخت و اثر افزایش حقیقی خریدهای جامعه هستند که اولی ارزش تراکنش‌ها را قیمت‌زدایی می‌کند، دومین اثر انتقال از معاملات اسکناسی به معاملات الکترونیکی را نشان می‌دهد و سومین اثر افزایش حقیقی خریدهای جامعه را روایت می‌کند. بر مبنای گزارش یادشده، رشد تورم‌زدا شده معاملات شاپرک در مهرماه سال‌جاری حدود ۲۰ درصد بوده؛ به این معنی که حدود ۱۰ درصد از رشد اسمی مذکور به علت افزایش قیمت‌ها بوده است؛ بنابراین از ۲۰ درصد باقیمانده، بخشی از آن به دلیل سکه‌زدایی در فرآیند خرید و جایگزینی مبادلات الکترونیکی است و بخش دیگر مربوط به افزایش حقیقی معادلات است که می‌تواند سیگنالی از افزایش رفاه باشد.

اگرچه جدا کردن بخشی که به خاطر انتقال معاملات از سکه و اسکناس به معاملات الکترونیکی بوده، به‌طور دقیق غیرممکن است؛ اما شواهد حاکی از آن است که سهم آن در رقم ۲۰ درصد باقیمانده قابل‌توجه نیست؛ چراکه در دوازده ماه یادشده، نسبت سکه و اسکناس به کل نقدینگی اگرچه از ۹/ ۲ به حدود ۵/ ۲ کاهش یافته، اما نسبت تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی تنها از ۸/ ۱۰ به ۱/ ۱۱ درصد افزایش یافته است؛ بنابراین رشد ۵/ ۱۲ درصدی اقتصاد در سال گذشته در کنار رشد هفت درصدی گزارش شده از سوی مرکز آمار ایران برای فصل اول سال‌جاری حاکی از آن است که بخش قابل‌توجهی از ۲۰ درصد باقیمانده مربوط به رشد حقیقی معاملات بوده است. از طرفی بررسی‌ها نشان می‌دهد که ضریب نفوذ ابزار پرداخت الکترونیکی به ازای هر ده هزار نفر در مهرماه سال‌جاری نسبت به ماه مشابه سال قبل با ۳۲ درصد افزایش از ۹۶۷ عدد به ۱۲۹۱ عدد رسیده است. در دوازده ماه منتهی به مهرماه سال‌جاری، به‌علاوه، سرانه تراکنش‌های هر ابزار پذیرش نیز با ۲۳ درصد افزایش، از ۶/ ۱۷ میلیون ریال به حدود ۲۳ میلیون ریال رسیده است. به‌عبارت دیگر در دوازده ماه یادشده هم حجم دستگاه‌های پذیرش موجود افزایش یافته و هم تراکنش صورت گرفته برای هر دستگاه افزایش قابل‌توجهی داشته است. این افزایش‌های هم‌زمان رشد اقتصادی تجربه شده در دو فصل آخر سال قبل، اولین فصل سال‌جاری را که گزارش شده تأیید و تداوم آن را در فصل تابستان پیش‌بینی می‌کند.

منبع: دنیای اقتصاد