پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
آیا اسنپ که روزی با حمایت مردم جلوی انحصار ایستاد امروز خودش به فکر ایجاد انحصار است؟
زمانی که پای استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای جدید به ایران باز شد، با خودشان سروصدای زیادی به همراه داشتند و تبدیل به موضوع بحث بسیاری از گفت‌وگوها شدند. شاید بیشترین سروصدا برای اپلیکیشن اسنپ بود. اپلیکیشنی که جلوی سیستم حمل‌ونقل شهری ایستاد و قیمت‌ها را متعادل کرد و رانندگان شهری آزاد که تاکنون هیچ نهادی نتوانسته بود آنها را نظمی بدهد، ساماندهی کرد. اسنپ حتی بهمن‌ماه سال گذشته زمانی که رانندگان آژانس و تاکسیرانی‌ها جلوی مجلس به اعتراض، تجمع کردند و خواستار بسته‌شدن این اپلیکیشن بودند، قهرمان میدان بود و نه‌تنها کنار گذاشته نشد، بلکه مورد استقبال بیشتری هم قرار گرفت. اکنون نیز با رقبای متنوع و بازار بزرگ حمل‌ونقل همچنان در صدر است. اما این پیروزی شمشیر دولبه‌ای است که همانطور که توانست مسافران را از چاله تاکسیرانی بیرون آورد، در چاه دیگری بیندازد. خطری که مسافران و حتی اعتبار درخشان اسنپ را تهدید می‌کند، یک کلمه بیشتر ندارد: انحصارگرایی!
«اسنپ تهران» نام کانالی تلگرامی است برای رانندگان اسنپ که در آن اطلاع‌رسانی‌های موردنیاز رانندگان انجام می‌شود. این کانال به صورت رسمی برای اسنپ است و حتی لینک احراز هویت هم دارد. سه روز پیش این کانال مطلبی با هشتگ #اطلاع‌رسانی منتشر کرد که همکاری با اپلیکیشن‌های پرداخت کرایه با موبایل خلاف قوانین اسنپ است.
هم‌راهان گرامی، هیچ‌یک از «اپلیکیشن‌های پرداخت کرایه با موبایل» مورد تایید اسنپ نیست و همکاری با آنها خلاف قوانین اسنپ است. به تازگی بازاریابان برخی از این اپلیکیشن‌ها به هم‌راهان محترم اسنپ پیشنهاد می‌دهند که برای انجام تراکنش‌های مالی سفرهای خود از «اپلیکیشن‌های پرداخت کرایه با موبایل» استفاده کنند. با توجه به اینکه در سیستم اسنپ، مسافران می‌توانند به دو روش آنلاین و نقدی کرایه سفرشان را پرداخت کنند استفاده از یک روش دیگر برای پرداخت کرایه از نظر اسنپ قانونی نیست. لذا از شما هم‌راهان گرامی خواستاریم که با اپلیکیشن‌های پرداخت کرایه همکاری نکنید.
خبر کمی بعد در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شد و مورد بحث قرار گرفت. نظرات متفاوت بود. عده‌ای اسنپ را محق می‌دانستند که بخواهد روش‌های پرداخت خود را انتخاب کند و عده‌ای دیگر این حرکت را انحصارطلبانه برداشت می‌کردند. اما حق با کدام بود؟
تنوع در روش‌های پرداخت، درست یا غلط؟
موافقان اسنپ خود را جای اسنپ می‌گذارند و مخالفان حقوق مسافر را در نظر می‌گیرند. به گفته برخی، اسنپ این حق را دارد که حقوق کسب‌وکاری خود را مشخص کند و می‌تواند راه‌های پرداخت محدودی داشته باشد. مسئله اینجاست که در مثال‌های دیگر ما به عنوان مخاطب و مشتری تا چه اندازه چنین چیزی را تحمل می‌کنیم.
فرض کنید سوپرمارکتی که به آن مراجعه می‌کنید اعلام کند از این پس دستگاه کارت‌خوان ندارد و تمام خریدها از هزار تومان تا صد هزارتومان و بیشتر، تنها به صورت وجه نقد دریافت می‌شود. اگر فردی باشید که این حجم از وجه نقد را با خود به همراه ندارید و این قانون را نادرست می‌دانید به راحتی این سوپرمارکت را از فهرست مکان‌هایی که از آنجا خرید می‌کنید، خط می‌زنید و مغازه دیگری را انتخاب می‌کنید. اما اگر این سوپرمارکت تنها انتخاب شما باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟ اگر تا کیلومترها آنطرف‌تر مغازه دیگری وجود نداشت، چاره‌ای جز اینکه تن به خواسته سیاست‌های فروشنده مغازه بدهید، ندارید. بله، درست است که فروشنده سوپرمارکت به عنوان صاحب کسب‌وکارش می‌تواند تعیین کند با چه روش پرداختی کسب درآمد کند، اما حقوق مشتریان را از سوی دیگر ندید می‌گیرد.
انحصار در کشور در بسیاری از حوزه‌ها دیده می‌شود و برکسی نیز پوشیده نیست. صنعت تولید خودرو و اتوبوسرانی کشور دو مثال بسیار واضح در این زمینه هستند. در هر یک از شهرهای کشور برای اینکه هزینه اتوبوس‌های شهری و تندرو (BRT) و مترو را بدهید تنها می‌توانید از کارت‌های مشخصی استفاده کنید و پول خود را می‌توانید تنها در این کیف‌پول‌های مشخص بریزید. تنها اتوبوس‌های شهری گزینه پرداخت نقدی را به عنوان گزینه دیگر دارند که در صورت انتخاب آن مسافران باید درصد بیشتری هزینه بدهند. شاید کسی به ذهنش هم خطور نمی‌کند که باید به این مسئله شکایت کند و حتی شاید نداند حق دارد از راه‌های پرداخت متنوعی استفاده کند. چرا که انحصار حوزه حمل‌ونقل در مترو و اتوبوس امری پذیرفته شده است.
شرایط کسب‌وکارهای دیگر و خصوصاً استارت‌آپ‌ها متفاوت است. آنها خود انحصارشکن بودند و با سینه ستبر تمام‌قد جلوی کسب‌وکارهای انحصارگر سنتی ایستادند. به همین دلیل از آنها انتظار می‌رود با حقوق مشتریان و مصرف‌کنندگان آشنایی بیشتری داشته باشند.
ببینید: راه پرپیچ‌وخم پرداخت خرد شهری / اپلیکیشن‌های پرداخت خرد باید راهکاری ساده‌تر از پول نقد پیدا کنند
اوبر، همتای بین‌المللی اپلیکیشن‌های درخواست آنلاین خودرو داخلی است. گاه به گاه خبری از این اپلیکیشن دست به دست می‌چرخد که اعلام می‌کند مسافران اوبر از این پس می توانند از روش جدید دیگری نیز برای پرداخت کرایه خود استفاده کنند. جدیدترین خبر به استفاده از مسترکارت و ویزاکارت اختصاص داشت و دارندگان این کارت‌ها اکنون می‌توانند کرایه خود را از این طریق نیز پرداخت کنند. محدود کردن روش‌های پرداخت در طولانی مدت نه تنها سد راه بین‌المللی شدن اوبر می‌شود، بلکه باعث می‌شد اوبر حتی در یک کشور نیز نتواند دوام بیاورد.
شاید امروز نه، اما فردا حتما
نظر اپلیکیشن‌های پرداخت با موبایل را جویا شدیم. «پولیتو» کیف‌پول تازه نفسی است که مدتی از ورودش به بازار می‌گذرد. با عضویت در این کیف پول، نه تنها می‌توان به حساب دیگران در این اپلیکیشن، پول انتقال داد، بلکه کرایه تاکسی را پرداخت کرد و پرداخت‌های ریز مانند خرید از مغازه‌ها را نیز انجام داد. محمدعلی کرمی از هم‌بنیان‌گذاران پولیتو، درباره پیام اسنپ می‌گوید: «اعتقاد من این است که اسنپ تلاش داشته از کلاهبرداری‌های احتمالی پیشگیری کند. این سازمان با هیچ کیف‌پولی قرارداد نداشته و احتمالا می‌خواسته این مسئله را به گوش سایر رانندگان نیز برساند که به صورت مستقل با اپلیکیشن‌ها همکاری نکنند. این احتمال وجود دارد که گزارش‌هایی بوده مبنی بر اینکه برخی مسافران به رانندگان اعلام کرده‌اند کرایه تاکسی خود را از طریق برخی کیف پول‌ها پرداخت کرده‌اند و این مسئله باعث شده تا اسنپ چنین اعلامیه‌ای بدهد.»
کرمی این مسئله را که اسنپ می‌تواند راه‌های پرداخت خود را محدود کند، یک انتخاب می‌داند و می‌گوید: «اسنپ می‌تواند راه‌های پرداخت خود را انتخاب کند و چنین حقی دارد. البته این چیزی نیست که من به عنوان صاحب یک کسب‌وکار بخواهم؛ همکاری اسنپ با کیف پول‌ها هم قدرت کیف پول‌ها را افزایش می‌دهد و هم به لحاظ پرداخت باری از دوش اسنپ و درگاه بانک کاسته می‌شود. پیاده‌سازی کیف پول هزینه دارد و اینکه هر شکتی بخواهد کیف پول خودش را داشته باشد، تنها کار را برای خودش سخت کرده است. همکاری کیف پول‌ها موقعیتی برد برد است که هم به کسب‌وکار سود می‌رساند، هم به مصرف‌کنندگان و هم به کیف‌پول.»
محمدعلی جعفری، هم‌بنیان‌گذار اپلیکیشن «پرداختم» است. کیف پول دیگری که راهکاری برای حل مشکل پول نقد در حمل‌ونقل‌های درون شهری است. او در این باره می‌گوید: «از دید یک صاحب کسب‌وکار که بخواهیم نگاه کنیم و خود را جای اسنپ بگذاریم، می توانیم این حق را به او بدهیم. اگر شرایط بازار انحصاری باشد، بدون اینکه قانونی را نقض کرده باشیم می‌توانم چنین قانونی اعمال کنم. این رخداد طبیعی است. یکی از مدل‌های کسب‌وکاری اسنپ از روی خواب پولی است که از هزینه‌های سفر به دست می‌آید و اگر بخواهد روش‌های پرداخت خود را افزایش دهد، این خواب پول را تا اندازه‌ای از دست می‌دهد و طبیعی است بخواهد گردش حساب را داخل خود شرکت نگه دارد.»
او در ادامه می‌گوید: «از طرف دیگر، دو جز اصلی این اپلیکیشن، یافتن سرویس‌دهنده یعنی تاکسی و پرداخت هزینه است. اگر بخواهد وجه پرداخت خود را از دست بدهد، دیگر کنترلی روی اجزای خود ندارد. فرض کنید کیف پولی پرداخت‌های خود را با اسنپ همگام کند. اگر روزی مشکلی برای این کیف پول پیش آمد، اسنپ نیز با این کسب‌وکار ضربه خواهد خورد. اگر اوبر به روش‌های پرداخت خود اضافه می‌کند، دغدغه‌های ناشی از بستن قرارداد با کسب‌وکارهای مختلف را ندارد و همه این مسائل را پیش‌بینی کرده است. با این حال مسئله‌ای که در این میان وجود دارد این است که شرایط دائمی نیست و بالاخره روزی خواهد رسید که اسنپ باید این شرایط را تغییر دهد و تلاش کند با سایر کسب‌وکارها تعامل داشته باشد. در شرایطی که پرداخت کیف پول به صورت گسترده معنی داشته باشد، اسنپ چاره‌ای جز همکاری با آنها ندارد، وگرنه در طولانی مدت بازار خود را از دست خواهد داد. هرچند تا آن روز فاصله زیادی دارد.»
ایمان محمدی، معاون توسعه تجاری اپلیکیشن «رسید»، نظر دیگری دارد. او می‌گوید: «ما محدود به حمل‌ونقل شهری نیستیم و در این زمینه برنامه‌ای برای توسعه کسب‌وکار از این طریق نداشتیم. اما انحصار در این زمینه مشخص است. روزی سازمان تاکسیرانی مقابل اسنپ ایستاده بود و حالا این جایگاه را اسنپ به وجود آورده است. این در حالی است که قاعدتا اپلیکیشن‌های درخواست خودرو و پذیرنده‌ها هستند که خواستار همکاری با کیف پول‌ها هستند، چراکه راهکاری برای کاهش دردسرهای پول نقد و تراکنش‌های بانکی است. این مسئله که کسب‌وکاری روش پرداخت را برای مشتریان و مخاطبان خود انتخاب کند، نوعی انحصار تلقی می شود و درست نیست.»
او در پاسخ به اینکه این شرایط به ضرر چه کسی است، می‌گوید: «انحصار اسنپ به راه‌های پرداخت خودش جلوی فعالیت و توسعه کیف پول‌های پرداخت خرد را نمی‌گیرد. اگر محصول، محصول خوبی باشد، هیچ شرکت و کسب‌وکار بزرگ و کوچک دیگری نمی‌تواند جلوی فعالیت آن را بگیرد یا به آنها بی‌توجه باشد.»
صرفا جهت اطلاع‌رسانی
نظر اسنپ در این باره چیست؟ سراغ میلاد اسلامی‌زاد، مدیر روابط عمومی اسنپ رفتیم. او توضیح داد: «برطبق قراردادی که ما با رانندگان داریم و آنچه به صورت مدل همکاری مالی با آنها به توافق رسیده است، این است که مسافران می‌توانند به دو صورت هزینه خود را پرداخت کنند. نخست آنکه از طریق درگاه پرداخت اینترنتی کیف پول خود را شارژ کنند یا کرایه خود را به صورت نقدی بپردازند و اگر قرار است روش پرداخت جدیدی به این دو اضافه شود، طبعاً باید از طریق خود شرکت اسنپ انجام شود.»
اسنپ در اطلاع‌رسانی خود همکاری با اپلیکیشن‌های پرداخت موبایلی را خلاف قوانین خود می‌دانست. آیا این مسئله دارای قطعیت است یا می‌تواند در آینده تغییر کند؟ اسلامی‌زاد در پاسخ می‌گوید: «اگر تغییری در روش‌های پرداخت کرایه انجام شود، این مسئله از سوی خود اسنپ صورت می‌گیرد. بعید هم نیست که اسنپ خود به این نتیجه برسد که بهتر است راه‌های متنوعی را برای پرداخت هزینه سفر انتخاب کند. امروز مشخص نیست که این شرکت در آینده می‌خواهد با اپلیکیشن‌های پرداخت موبایلی و کیف پول‌ها همکاری کند یا نه. باید دید تا چه اندازه به این مسئله احساس نیاز خواهد کرد.»
او در ادامه می‌گوید: «اسنپ تلاش دارد روش‌های پرداخت مورد علاقه کاربر را در خود داشته باشد. این شرکت نیز تاکنون روش‌های پرداخت مختلفی را مانند USSD نیز تجربه کرده است و اکنون درگاه پرداخت اینترنتی را در خود دارد. عوامل متعددی در انتخاب متنوع کردن روش‌های پرداخت تأثیرگذار است. مسافران امکان دارد کد تخفیف داشته باشند و مدیریت و یکپارچه‌سازی این مسئله تا اندازه‌ای دشوار است. از طرفی اگر پلت‌فرم ثالث و بیرونی بخواهد بخشی از پرداخت را به عهده بگیرد، نیاز به همکاری دارد و باید زیرساخت پرداخت اسنپ را در خود داشته باشد. یکپارچگی پرداخت‌ها برای ما در اولویت است و هر روز جز روزهای تعطیل به رانندگان پرداخت داریم. بنابراین برای این شرکت اهمیت دارد که اگر روی بخواهد با کسب‌وکار دیگری در زمینه پرداخت همکاری داشته باشد، منعطف با همین شرایط باشد.»
او درباره پیامی که در کانال اسنپ تهران منتشر شده بود، گفت: «ما محتواهای مختلف آموزشی را روزانه در این کانال برای رانندگان خود قرار می‌دهیم و چنین پیامی نیز بنا به درخواست رانندگان و مسافران و آنچه مرکز تماس ما دریافت می‌کند، منتشر شده است.»
برای کسب‌وکارهای بزرگ، انحصار تهدیدی دائم محسوب می‌شود. انحصار به منزله مرگ کیفیت یک کسب‌وکار می‌تواند بازار را به رخوت بکشاند. استارت‌آپ‌ها دقیقا برای پاسخ به همین رخوت به وجود آمدند و توانستند شرایطی پویا به وجود بیاورند. بنابراین آنها، نخستین افرادی هستند که می‌دانند مقاومت جلوی انحصار تا چه اندازه ضروری است.
