پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ماهنامه پیوست / شرکت داتین به‌عنوان یکی از شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ فناپ سعی کرده است طی سال‌های گذشته راهکارهای نوین بانکی را به شبکه بانکی کشور ارائه دهد، از همین رو این شرکت سعی کرده سیستم یکپارچه بانکی خود را که برای اولین بار در بانک پاسارگاد پیاده‌سازی شد توسعه دهد و با عنوان ترنج به سایر مشتریان و متقاضیان بانکی واگذار کند. با علی دانشگر، مدیرعامل شرکت داتین، در مورد چرایی سامانه یکپارچه بانکی با پیوست به گفت‌وگو نشسته است:
تعریف شما از سامانه یکپارچه بانکی چیست؟
اگر سامانه یکپارچه بانکی را در اینترنت هم جست‌وجو کنید تعاریفی برایش مشخص می‌شود، اما آنچه مشخص است اینکه عملیات بانکداری بتواند به‌صورت متمرکز و بلادرنگ (real time) و آنلاین و یکپارچه در تمامی شعب بانکی انجام شود. در اصل این آرزوی بانکدارهای نسل قبل بوده است و به‌محض اینکه امکان ایجاد چنین نرم‌افزاری فراهم شد، تولیدکنندگان برای تولید چنین سامانه‌ای اقدام کردند. یکی از مباحث مهم در سامانه یکپارچه موضوع GL یا حسابداری است، مدیران بانکی برای گرفتن تصمیم نیاز دارند که بتوانند از تمامی تبادلات مالی بانک به‌صورت یکپارچه و متمرکز مطلع شوند. بخش دیگری از این چرخه نوع سرویس‌دهی به مشتریان است. شما هم به یاد دارید در گذشته برای گرفتن هر نوع سرویسی باید هر مشتری به شعبه خودش مراجعه می‌کرد و اگر قرار بود چکی نقد شود و آن چک شهرستان بود، مسئله کمی پیچیده‌تر می‌شد، اما در شرایط فعلی این‌گونه نیست. البته در این میان چالش‌هایی نیز وجود دارد. در چنین شرایطی باید سامانه‌ای تعریف شود که قابل اتکا باشد و قطعی در این میان اتفاق نیفتد، چرا که دیگر شبکه یکپارچه است.
شما این سامانه یکپارچه بانکی را به چه زیربخش‌ها یا مؤلفه‌هایی تقسیم می‌کنید؟
یکی از بخش‌های خیلی مهم سامانه یکپارچه بانکی مشتریان است. بانک باید به‌صورت متمرکز به اطلاعات مشتریان دسترسی داشته باشد. تمام محصولات و خدمات بانکی که بانک‌ها به مشتریان ارائه می‌دهند باید به این مؤلفه مشتریان وصل باشد. انگار مشتری در قلب سیستم قرار دارد و تمام این محصولات بانکی دور آن قرار می‌گیرند و هرلحظه که هر مشتری را نگاه کنید متوجه می‌شوید با این مشتری چه تعاملاتی داشته‌اید. یک موضوع دیگر موضوع حسابداری است. بانک یک نهاد مالی است. در گذشته چون سیستم‌های کامپیوتری نبود و گزارش‌گیری خیلی سخت بود تقریباً همه چیز را در دفاتر حسابداری در بانک‌ها ثبت می‌کردند؛ مثلاً تعداد فیزیکی کلید شعبه را هم در دفتر حسابداری ثبت می‌کردند. پس از این دو مؤلفه مابقی آن‌ها می‌شود انواع و اقسام محصولات و خدماتی که بانک‌ها به مشتریان ارائه می‌دهند. محصولات پایه را همه می‌شناسند، مثل سپرده. انواع سپرده‌ها باید در سامانه یکپارچه وجود داشته باشد تا بتواند آن تنوعی را که بانک مد نظرش است پوشش دهد. پس از آن تسهیلات است. اگر بخواهم ادامه دهم باید اعتبارات را به آن اضافه کنم یا بحث بین‌الملل که خودش دو بخش دارد: بخش ارز بازرگانی و بخش ارز غیر بازرگانی. ارز بازرگانی آن چیزی است که برایش اعتبار اسنادی باز می‌کنند و این چیزی است که به‌صورت طبیعی جزو سرویس‌های بانک به شمار می‌رود و موضوع دیگر ارز معمول است. یا اوراق بهادار مختلفی که وجود دارد باید در سیستم مدیریت شود، این‌ها چهار عمل اصلی بانکداری است.
امکان دارد بانکی بعضی از این مؤلفه‌ها را داشته باشد و برخی را نداشته باشد.
بله امکانش هست. مثلاً بانکی قرض‌الحسنه است و به تمام این مؤلفه‌ها نیازی ندارد. بسته به این است که بانک خودش را چگونه تعریف کرده باشد و در اساسنامه‌اش چه مواردی قید شده باشد. سامانه یکپارچه بانکی یک موجودی صلب و ثابت نیست، شاید قدیمی‌ترها کر را یک سیستم متمرکز، بدون وقفه (real time) و یکپارچه که در آن چند ماژول مشخص وجود داشته باشد تعریف می‌کردند، اما الآن کر این‌گونه نیست. کارش این است که مجموع عملیات بانکداری را به‌صورت متمرکز و یکپارچه و برخط برای بانک انجام دهد. فایده وجود چنین سیستمی این است که شما بتوانید انواع و اقسام گزارش‌ها را برای لایه‌های مختلف مدیریت سازمان و برای مشتریان بانک و نهادهای ناظر تهیه کنید. در طول زمان بانکداری تغییر کرده و خدمات جدیدتری به مجموع خدمات اضافه شده است. موضوع‌های دیگری از قبیل موضوعات مدیریتی و نظارتی نیز به مجموعه عملیات بانکداری افزوده شده است. البته در شرایط فعلی در این بخش همگان با دنیا حرکت نکرده‌ایم و اکنون‌که ارتباطی با دنیا برقرار شده است از ما ایراداتی می‌گیرند. در حال حاضر در مورد اینکه این موضوعات هم داخل سامانه یکپارچه شود یا نه بحث می‌کنند. سیستم مدیریت ریسک، سیستم کشف تقلب یا مبارزه با پول‌شویی از جمله این سیستم‌ها هستند.
در این صورت تعریف چندان مشخصی برای سامانه یکپارچه بانکی وجود ندارد.
مهم کاربرد است و چگونگی بهره‌برداری. باید ببینیم در کاربرد برخی نرم‌افزارهای زیرساختی بانک مزایایی که برای کر گفتیم وجود دارد یا خیر؛ یعنی سیستمی دارید که به‌عنوان سیستم برخط بلادرنگ کار کند؟ می‌توانید گزارش‌های جامع را بگیرید یا خیر؟ اگر این سیستم کامل وجود دارد، چه اشکالی دارد اگر در یک محصول با عنوان کر خلاصه نشود؟ پس کر بیشتر یک مفهوم است تا یک نرم‌افزار. به کلمات نباید گیر داد. نباید بگوییم اگر این نیست پس کر نیست. اگر سیستم‌ها به‌صورت یکپارچه کار می‌کنند یعنی کر هست.
پس شما می‌گویید کر یک مفهوم است تا اینکه برویم و یک پکیج نرم‌افزاری بخریم.
الآن بیشتر به این سمت پیش می‌رود؛ اما در نظر داشته باشید که یکپارچه کردن نرم‌افزارها کار چندان ساده‌ای نیست. این‌طور نیست که شما بگویید یکسری از بانک‌ها چون کر ندارند پس قابلیت کر را ندارند. شاید برخی نرم‌افزار یکپارچه از یک جا نخریده باشند اما ممکن است نرم‌افزارهایی به کار گرفته باشند که تمام نیازهایشان را به‌صورت مناسب پوشش دهد، البته برخی هستند که آن را هم ندارند.
آیا بانکی می‌تواند یک سامانه کامل نخرد، بلکه هر چه را نیاز دارد بخرد و به یکدیگر متصل کند؟
بله به لحاظ تئوری شدنی است. در معماری نرم‌افزار ارتباط بین دو سیستم جدا از هم شدنی است، اما مهم کیفیت اتصال است. مهم این است که اگر اتصال ایجاد شد سرویس‌های مورد نظر را می‌توانید با همان کیفیتی که یک سیستم یکپارچه از ابتدا سرویس می‌دهد بگیرید یا خیر. این بستگی دارد به اینکه نرم‌افزار شماره یک شما با نرم‌افزار شماره دو شما روی چه معماری‌ای باشد و چه شرایطی داشته باشد؛ خود تیم‌هایی که این نرم‌افزارها را نگهداری می‌کنند و توسعه می‌دهند چقدر می‌توانند با یکدیگر ارتباط داشته باشند.
اگر استاندارد واحدی وجود داشته باشد و همه طبق یک اصول کلی دست به تولید محصول زده باشند، نباید یکپارچگی کار سختی باشد.
در گذشته که حتماً این‌طور نبوده است؛ یعنی استانداردی نبوده. البته الآن هم استانداردهای عمومی توسعه نرم‌افزار وجود دارد، می‌شود کاری کرد که نرم‌افزار قابلیت خوانش نرم‌افزار دیگر را داشته باشد؛ اما به غیر از خصوصیات کارکردی (functinal) خصوصیات غیرکارکردی کر بسیار حائز اهمیت است. خصوصیاتی مانند پرفورمنس و قابلیت اتکا و همچنین امنیت سامانه خصوصیاتی از قبیل در دسترس بودن. اگر تعداد تراکنش‌ها بالا رود و حجم دیتا افزایش یابد، این موارد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌شوند. اگر نرم‌افزاری همه این ویژگی‌ها را به ما داد چه کسی می‌تواند بگوید این کر نیست.
الآن وضعیت بانک‌ها چگونه است، آیا مشخصات اصلی یک کر در آن‌ها وجود دارد؟
همه نه اما می‌توانم قاطعانه بگویم آن‌هایی که مشتری ما و توسن هستند چهار عمل اصلی را دارند. البته هر کدام در چیزی قوی‌تر و در چیزی ضعیف‌تر هستند.
اما در برخی از بانک‌ها هم که کر شما یا توسن استفاده شده است ممکن است برای برخی از ماژول‌ها از نرم‌افزارهای شرکت‌های دیگر استفاده کرده باشند.
بله الآن هم مثلاً بانک رفاه از ما فقط ماژول تسهیلات را گرفته است. کرهای معروف دنیا هم به همین صورت و ماژول تعریف شده‌اند. به غیر از بخشی که هسته اصلی نرم‌افزار به شمار می‌آید و همه نرم‌افزارها دارند، سایر بخش‌های سامانه را می‌توان به‌صورت مؤلفه‌های جدا از هم تهیه کرد. البته بخش‌های اصلی را که به نظر ما بخش حسابداری و مشتریان است نیز می‌توان به‌صورت مجزا تهیه کرد؛ مثلاً بانکی بگوید من یک دیتابیس مشتریان دارم و تمام نرم‌افزارهای من از آن سیستم متمرکز مشتریانم استفاده می‌کنند و سرویس می‌گیرند. ممکن است یکی هم بگوید من یک نرم‌افزار متمرکز حسابداری دارم، هر نرم‌افزار دیگری باید روی آن سند بزند؛ اما اینکه آن سازمان چقدر به دردسر می‌افتد یا هزینه‌اش چقدر می‌شود بسته به تصمیم بانک است.
در مورد وضعیت بانک‌ها صحبت می‌کردیم؟
معمولاً بانک‌هایی از سامانه‌های متفاوت استفاده می‌کنند که یا خیلی بزرگ هستند یا نمی‌خواهند ریسک مهاجرت ناگهانی را بپذیرند؛ اما اگر از من سؤال کنید که آیا بانک رفاه همان لذت را از سرویسش می‌گیرد یا همان آسودگی برایش فراهم شده که اگر از سامانه ما به‌صورت یکپارچه بهره گرفته بود می‌برد، جواب من نمی‌دانم است. من خودم به‌عنوان یک کارشناس ترجیح می‌دهم کر با این چهار عمل اصلی در یک سیستم باشد، البته اگر سیستم مناسب و خوب باشد.
چرا موضوع کر در بانک‌ها به اتمام نرسیده است؟
دو سه بانک هستند که از سیستم‌های پراکنده و چندتکه استفاده می‌کنند، این‌ها از جاهای مختلفی سرویس گرفته‌اند. مثلاً داده‌پردازی؛ این شرکت به‌صورت مشخص کر ندارد، اما برخی بانک‌ها یکسری از سرویس‌های بانکی را از او می‌گیرند، شرکت پویا نیز چنین وضعیتی دارد. این‌ها ادعای داشتن یک کربانکینگ کامل را ندارند؛ آن‌ها اعلام می‌کنند ما سرویس خوب داریم بانک‌ها هم استفاده می‌کنند. بانک‌های تجارت، مسکن، سپه و رفاه از این مدل استفاده می‌کنند. یک ماژول را بانک می‌نویسد، یک تکه را از یک شرکت می‌گیرند. کشاورزی از کر خارجی استفاده می‌کند. چند تا با شرکت خدمات کار می‌کنند. من هنوز نمی‌دانم بانک ایرانی که شرکت خدمات دارد و از گذشته داشته آیا قابلیت کر را دارد یا خیر. البته تا خودت درون بانک نروی نمی‌توانی بگویی دارد یا ندارد. اگر همه ذی‌نفعان سرویس مطلوب را می‌گیرند نمی‌توان گفت کر ندارند. البته برخی از بانک‌ها ۱۵ سال است در مرحله انتخاب‌اند.