پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
دکتر سعید فلاح تفتی؛ فارغ‌التحصیل مدیریت استراتژیک / امروزه صنعت بانکداری کشور با چالش‌های مختلفی مواجه است؛ وجود انحصار در شبکه بانکی، دارا نبودن استراتژی منحصربه‌فرد هر یک از بانک‌ها، عدم توجه به سایر بازیگران اکوسیستم بانکی و تمرکز ویژه روی سپرده‌گذاران، عدم وجود تناسب در ساختار سپرده‌های بانکی و سنگینی کفه ترازو به سمت سپرده‌های گران‌قیمت، شروع بازی پانزی از سوی مؤسسات غیرمجاز و بالا رفتن قیمت تمام‌شده پول به‌تبع آن، کمبود نقدینگی و اضافه برداشت از بانک مرکزی از سوی بسیاری از بانک‌ها، تخصیص غیر بهینه منابع و به‌تبع آن حجم فزاینده مطالبات معوق، بالا بودن نرخ تسهیلات و عدم توجیه دریافت تسهیلات برای بسیاری از کسب‌وکارها، عدم تناسب بین نرخ بهره، نرخ تورم و نرخ تسهیلات، عدم تناسب بین درآمدهای مشاع و غیر مشاع و سهم اندک کارمزدها در درآمدهای بانک‌ها، وجود دارایی‌های سمی (املاک تملیکی و…) و عدم توان بانک‌ها در نقد کردن آن‌ها به دلیل رکود بازار مسکن و برخی دلایل دیگر، محدودیت و تحریم‌های بین‌المللی ازجمله مهم‌ترین این چالش‌ها به شمار می‌روند. در این نوشتار سعی خواهد شد هر بار به یکی از این چالش‌ها اشاره و راهکار برون‌رفت از آن ارائه شود.
در دنیای امروز، رقابت شدیدی بین کسب‌وکارهای هر صنعتی در شاخص‌هایی نظیر سهم بازار، فروش، حاشیه سود و… وجود دارد. این رقابت در صنعت بانکداری کشور نیز بین بیش از ۳۵ بانک و موسسه مورد تأیید بانک مرکزی (و تعداد زیادی موسسه غیرمجاز) وجود دارد.
درحالی‌که معمولاً در فضای رقابتی، داشتن استراتژی منحصربه‌فرد و خلق مزیت رقابتی (Competitive Advantage) موفقیت سازمان‌ها را تعیین می‌کند، سؤال اساسی این است که چرا بانک‌های کشور آن‌چنان علاقه‌ای به تدوین استراتژی و خلق مزیت رقابتی منحصربه‌فرد برای رقابت در بازار از خود نشان نمی‌دهند؟ چرا نوآوری در صنعت بانکداری ما کمرنگ و در عوض رقابت بر سر جذب منابع (به هر قیمتی) بسیار شدید است؟
امروزه شاهد هستیم اکثر بانک‌های کشور در جذب منابع یک شرکت، سازمان، واحد تولیدی، صنعتی و خدماتی با یکدیگر به رقابت می‌پردازند که متأسفانه در برخی موارد این رقابت رنگ و بوی مخرب نیز به خود می‌گیرد.
در شرایطی که رقابت بین بانک‌ها صرفاً در جذب منابع و نه در ارائه محصولات و خدمات منحصربه‌فرد باشد، خود بانک‌ها بیشترین ضرر را خواهند برد؛ به این صورت که مشتری در چنین شرایطی منابع مالی خود را بین چند بانک به مزایده گذاشته و در بانکی که بالاترین نرخ بهره پیشنهاد را بدهد، سپرده‌گذاری می‌کند.
این امر خصوصاً در دو سه سال اخیر، بعد از بازی پانزی که متأسفانه مؤسسات غیرمجاز شروع‌کننده آن بودند، شدت گرفت و نرخ بهره سپرده‌های بانکی را به‌شدت افزایش داد تا جایی که موجب بالا رفتن شدید قیمت تمام‌شده پول بانک‌ها شده است؛ به‌طوری‌که شاهد هستیم قیمت تمام‌شده پول در بسیاری از بانک‌ها از نرخ بهره تسهیلات فراتر رفته و درنتیجه عملیات بانکی را از حالت سوددهی خارج کرده و شاهد هستیم که در سال‌های اخیر صنعت بانکداری به یکی از کم بازده‌ترین صنایع کشور در بین صنایع بورسی تبدیل شده است.
یکی از دلایل اصلی ایجاد چنین چالش بزرگی در نظام بانکی کشور را می‌توان در انحصار موجود در جذب منابع جست‌وجو کرد. بسیاری از سازمان‌ها، نهادها، وزارتخانه‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌های دولتی، مراکز نظامی و انتظامی، دانشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و… مکلفند منابع خود را تنها در حساب‌های جاری (که جزو منابع ارزان‌قیمت محسوب می‌شود) یک یا چند بانک دولتی نگهداری کنند.
این امر موجب شده چنین بانک‌هایی بدون زحمت و تنها به دلیل ضعف در قوانین، منابع زیادی را جذب کرده و سایر بانک‌ها مجبور به رقابت فشرده و سنگین با یکدیگر بر سر جذب منابع سایر بخش‌های نیمه‌دولتی و خصوصی شوند. درنتیجه شرکت‌ها و سازمان‌ها به‌طور روزانه با پیشنهادهای بانک‌های مختلف مواجه بوده و در چنین فضایی، پول خود را در بانکی که بالاترین نرخ بهره را پیشنهاد می‌دهد سپرده‌گذاری می‌کنند، نه لزوماً در بانکی که خدمات بهتری ارائه می‌دهد.
راهکار پیشنهادی
درصورتی‌که هر سازمان و موسسه و نهاد دولتی و غیردولتی مختار باشد پول خود را در هر بانکی که تمایل دارد، سپرده‌گذاری کند (انحصار شکسته شود)، رقابت کامل بین بانک‌ها ایجاد خواهد شد و در این صورت شاهد آثار مثبت بسیاری در نظام بانکی و فضای اقتصادی کشور خواهیم بود.
مهم‌ترین آثار ایجاد فضای کاملاً رقابتی در بانک‌ها عبارتند از: ایجاد فضای کاملاً رقابتی زمینه‌ساز ایجاد انواع نوآوری در محصولات و خدمات و شیوه ارائه آن‌ها به مشتریان خواهد شد؛ به‌عبارت‌دیگر، نوآوری در صنعت بانکداری باعث تغییر مدل کسب‌وکار بانک‌ها از سپرده محوری به محصول‌خیز خواهد شد. این امر باعث افزایش درآمدهای کارمزدی (غیر مشاع) بانک‌ها شده و منجر به کاهش قیمت تمام‌شده پول می‌شود.
بانک‌ها در عوض تمرکز بر سپرده محوری و ارائه پیشنهادهای مبتنی بر بیشترین نرخ بهره به مشتری، سعی خواهند کرد با ارائه محصولات و خدمات بیشتر، باکیفیت‌تر و نوآورانه به جذب و نگهداری مشتریان بپردازند.
بانک‌ها بر اساس تجزیه‌وتحلیل نقاط قوت و ضعف خود و به‌منظور تحقق چشم‌انداز و استراتژی‌های خود به بخش‌بندی بازار (Market Segmentation) و تعیین بازار هدف (Target Market) مختص به خود پرداخته و به‌جای رقابت بر سر منابع محدود، روی خلق و توسعه خدمات و افزایش کیفیت محصولات برای بازار هدف منحصربه‌فرد خود، متمرکز خواهند شد.
در حال حاضر مدل کسب‌وکار بانک‌های کشور بسیار مشابه هم بوده و اکثر بانک‌ها محصولات و خدمات یکسانی را ارائه می‌کنند. رقابت کامل در این صنعت منجر به تخصصی‌تر شدن بانک‌ها و تنوع در مدل کسب‌وکارهای بانک‌های مختلف، از طریق خلق مزیت رقابتی منحصربه‌فرد برای هر یک از بانک‌ها خواهد شد.
منبع: دنیای اقتصاد