پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
هومن رضوی؛ مدیر تحقیق و توسعه شرکت نبض افزار / شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت شاپرک (شاپرک) به‌عنوان نهاد ناظر و مجری پرداخت الکترونیک در کشور مدتی است گزارش‌های اقتصادی (بولتن اقتصادی) خود را مبتنی بر آمار تراکنش‌های ثبت شده منتشر می‌کند. به بهانه یک‌ساله شدن این گزارش به بررسی دقیق‌تر آن می‌پردازیم. این گزارش به‌طورکلی از نقطه دید سوییچ شرکت شاپرک تهیه شده است و شامل اطلاعات همه شرکت‌های پرداخت به تفکیک استان، مبلغ، کد پاسخ، ابزار تراکنش و همچنین نوع تراکنش است. این مجله اقتصادی در دو سری منتشر شده است. سری اول از تیرماه 94 تا خردادماه 95 با عنوان «بولتن اقتصادی» و سری دوم در تیرماه 95 با عنوان «گزارش اقتصادی» منتشر شده که هم ازلحاظ ظاهری و هم ازلحاظ شاخص‌ها و محتوا با تغییراتی همراه بوده است. با بررسی این گزارش مواردی به چشم می‌خورد که پیشنهاد می‌شود از سوی شاپرک اصلاح شود.
عدم تناسب عنوان با محتوا: گزارشی که تحت عنوان گزارش اقتصادی منتشر شده‌است حاوی تحلیل‌های عملکردی مانند تعداد تراکنش و شاخص‌های کیفی نظیر دسترس‌پذیری و درصد خطا است. لذا به نظر می‌رسد این گزارش تنها یک گزارش اقتصادی نیست و حتی با بررسی بخشی تحت عنوان «جایگاه شاپرک در اقتصاد ملی» که اساساً خیلی مرتبط با عملکرد شاپرک نیست مشخص می‌شود که بخش تحلیل‌های اقتصادی این گزارش خام و ناکارآمد است. ضمن اینکه در این گزارش جای خالی تحلیل‌هایی از جنس کسب‌وکار، محاسبه کارمزد و توزیع تراکنش بر حسب جغرافیا و صنف حس می‌شود که در صورت افزودن این بخش‌ها، عنوان و محتوای این گزارش بیش از پیش به هم نزدیک می‌شوند.
مشخص بودن هیئت تحریریه: این مجله در وبگاه شرکت شاپرک منتشر و در دسترس عموم قرار داده شده است و این به آن معنی است که این مجله برای شفاف‌سازی جزییات تراکنش‌های شاپرک در اختیار عموم قرار گرفته است ولی به‌طور مشخص سردبیر علمی و ادبی و هیئت تحریریه و همچنین مسئول تهیه آمار و ارقام مشخص نشده‌اند.
تعریف شاخص‌های گنگ و مبهم: به‌طور کلی شاخص‌هایی که در گزارشات آماری ارائه می‌شوند، یا مبتنی بر تکامل شکل می‌گیرند و یا با شناسایی سیستم به دست می‌آیند. از این رو در یک گزارش علمی باید از شاخص‌های شناخته شده جهانی به‌گونه‌ای صحیح استفاده کرد. برای ارزیابی و نشان دادن وضعیت یک سامانه می‌توان با تعدادی کمی شاخص که مدهای اساسی سیستم را نشان می‌دهند وضعیت را نشان داد.
در گزارش اقتصادی شاپرک در مورد نحوه محاسبه برخی شاخص‌ها اشکالات یا ابهاماتی دیده می‌شود که باید به‌طور شفاف به آن پاسخ داده شود. به‌عنوان‌مثال خطای پذیرندگی با فرض این که پیام 200 ارسال شده است محاسبه شده و در صورت خارج از سرویس بودن سوییچ پذیرنده هیچ خطایی محاسبه نمی‌شود. با روش‌های تخمین روی الگوی فعالیت کسب‌وکار می‌توان میزان خطای واقعی را تخمین زد. به عبارتی چنانچه سوییچ یکی از شرکت‌های پرداخت با قطعی کامل همراه باشد هم، خطای پذیرندگی آن سوییچ صفر خواهد بود. بنابراین شاخص خطا که هرماه برای شرکت‌های پرداخت ارائه می‌شود شاخص صحیحی نیست و نیاز به اصلاح دارد به گونه‌ای که خطای حس شده از سمت کاربر دارنده کارت ارزیابی و اعلام شود. شاخص نسبت مبلغ تراکنش‌های شاپرکی به میزان نقدینگی نیز شاخص صحیحی به نظر نمی‌رسد زیرا ابعاد صورت و مخرج این کسر با هم یکسان نیستند و بسیاری از تراکنش‌هایی که در این شبکه ثبت می‌شوند تراکنش‌های غیرواقعی بوده و ارتباطی به تولید ناخالص ملی ندارند لذا نمی‌توان نتیجه مفیدی از این شاخص حاصل کرد.
همچنین نسبت تراکنش‌های شاپرک به اسکناس و مسکوکات نمی‌تواند شاخص صحیح و مفیدی باشد. در نظر داشته باشید که در این گزارش نسبت مجموع مبلغ تراکنش‌های شاپرک به حجم نقدینگی کشور با نسبت حجم اسکناس و مسکوکات به حجم نقدینگی کشور مقایسه شده است که این مقایسه در کل غلط است زیرا اگر بنا باشد شاپرک را با ابزار سنتی پرداخت یعنی پول نقد مقایسه کنیم می‌بایست مجموع تراکنش‌ها و مبادلاتی که با پول نقد انجام می‌شود و نسبت آن به حجم کل نقدینگی را محاسبه کنیم که این کار انجام نشده است.
در سال‌های اخیر به دلیل تضعیف پول نقد از سوی بانک مرکزی و عدم اخذ کارمزد از مشتری، شاپرک تا حدود زیادی جای پول نقد را گرفته و به ابزاری خرد تبدیل شده‌است (شکل 1) که این مسئله ضررهای اقتصادی برای کشور به همراه دارد درصورتی‌که در مقدمه این گزارش رشد تراکنش‌های شاپرکی و کاهش نسبت حجم پول نقد به‌کل نقدینگی به صورتی نشان داده شده‌است که مثبت به نظر می‌رسد. بسیاری از شاخص‌هایی که در این گزارش دیده می‌شود غیرضروری و غیرصحیح بوده و نیاز به تجدیدنظر دارند و همچنین برای شاخص‌هایی که مورد اندازه‌گیری و نظارت قرار می‌گیرند باید استدلال ارائه شود که چرا این شاخص‌ها وجود دارد.
ارائه نامناسب آمارها: بسیاری از نمودارها مشابه با هم است و اکثراً از نمودارهای دایره‌ای و میله‌ای استفاده شده‌است. بهره گرفتن از توزیع‌های پارتو و لاگ-نرمال و نمودارهای متنوع نظیر نمودار راداری برای نشان دادن وضعیت کلی هرماه نسبت به ماه قبل از آن بجای استفاده از جداول شلوغ می‌تواند خوانایی مجله را برای خواننده چند برابر کند. برای نمایش میزان دسترس‌پذیری شبکه از اعداد نزدیک به 100 استفاده شده‌است که نمی‌توان حس درستی از وضعیت سیستم به کاربر منعکس کند. به‌عنوان‌مثال ازنظر خواننده ممکن است دسترس‌پذیری 99/8 و 99/6تنها به‌اندازه 0/2 تفاوت دارد ولی در عمل این اعداد به ترتیب معادل قطعی 86 و 172 دقیقه‌ای است که در این حالت تفاوت بین این دو عملکرد آشکار می‌شود. در مورد شاخص درصد خطا نیز ممکن است از دید خواننده بین 1 و 1/5 درصد تفاوت چندانی نباشد درحالی‌که خطای 1 درصد به معنای سطح بلوغ 100 (به ازای هر 100 تراکنش یک خطا) و خطای 1/5 درصد به معنای سطح بلوغ 66 تراکنش یک خطاست؛ بنابراین استفاده از شاخص‌های مناسب برای مقایسه خواننده می‌تواند به اثرگذاری این گزارش بیفزاید.
توجه زیاد به میانگین: در گزارشات و تحلیل‌های آماری برای نشان دادن هر شاخص باید از آمارگان مناسب استفاده شود. در مجله اقتصادی شاپرک در اکثر شاخص‌ها از آمارگان میانگین استفاده شده‌است درحالی‌که باید به‌صورت علمی و دقیق از آمارگان میانه، مد و واریانس استفاده شود. به‌عنوان‌مثال «متوسط درصد خطای ماهانه» که حتی در صفحه خلاصه کلمه متوسط هم حذف شده است. میانگین درصد خطا به‌تنهایی نمی‌تواند تصویر دقیقی ارائه کند لذا گزارش واریانس خطا که تابعی درجه دو است می‌تواند باعث ایجاد کنترلی درجه دو روی این شاخص اساسی شود.
شاخص‌هایی که ارائه نشده است: با توجه به اطلاعاتی که در اختیار شرکت شاپرک قرار دارد این شرکت می‌تواند اطلاعات جذاب‌تری نظیر توزیع تعداد و مبالغ تراکنش‌های شاپرک برحسب ابزار، استان و اصناف مختلف ارائه دهد. همچنین با توجه به در اختیار بودن اطلاعات تسویه، جای خالی آمار تعداد تسویه در هر سیکل و تعداد تراکنش‌های مغایرت نیز در این گزارش حس می‌شود. تحلیل کارمزدی نیز بخش مهم دیگری است که در این گزارش می‌تواند ارائه شود. با توجه به در اختیار بودن مبلغ هر تراکنش این امکان برای شاپرک وجود دارد که به‌صورت دقیق میزان کارمزد دریافتی / پرداختی هر یک از بازیگران اعم از صادرکننده، پذیرنده، شرکت‌های پرداخت، شتاب و شاپرک را محاسبه و در گزارش خود منتشر کند. حجم بالای کارمزد (حدود 7 هزار میلیارد تومان در سال) باعث شده تا مکانیسم کارمزد به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین چالش‌های نهادهای قانون‌گذار و بانک‌ها تبدیل کرده است و مدتی است که فعالان صنعت پرداخت با محاسبات و تخمین به دنبال پیدا کردن سهم هریک از بازیگران این حوزه از این منابع عظیم و همچنین تأثیر آن بر شاخص‌های اقتصاد کلان نظیر نرخ بهره و تورم هستند. لذا مناسب است تا شرکت شاپرک در گزارش اقتصادی خود این بخش مهم را نیز پوشش دهد.
درنهایت با توجه به بررسی‌های صورت گرفته به نظر می‌رسد گزارش فعلی که توسط شاپرک ارائه می‌شود هنوز تا مرز پختگی فاصله دارد و باید با استفاده از بازخوردهایی که در فضای پرداخت داشته و بهره‌گیری ازنظر و به‌کارگیری خبرگان این حوزه بیش از پیش و با سرعتی بیشتر به سمت تکامل گام بردارد. در حال حاضر گزارشی که داریم از شاپرک می‌بینیم بسیار شلوغ و پر از شاخص است که برای خواننده گیج‌کننده است و تصویر دقیقی منعکس نمی‌کند. این گزارش باید در راستای شفاف‌سازی وضعیت موجود و همچنین ترسیم وضعیت هدف و مقایسه وضعیت موجود با هدف تعیین شده باشد و همچنین انتظار می‌رود با تأخیر حداکثر یک‌ماهه منتشر شود تا بازخورد منظمی را برای ذینفعان و مخاطبان به وجود آورد. فرکانس ماهانه، شش‌ماهه و سالانه برای این گزارش مناسب‌تر است و چنانچه گزارش شش‌ماهه و مخصوصاً سالانه نیز ارائه شود، می‌تواند مسائل کلان‌تری را دیدگاه سالانه مطرح کند.
