پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مینا والی / کارت‌های پرداخت به‌طورکلی ابزاری برای انتقال وجه الکترونیکی و بدون نیاز به پول نقد هستند. در دنیا تاکنون انواع مختلفی از این کارت‌ها معرفی‌شده‌اند که شناخته‌شده‌ترین آن‌ها، کارت اعتباری و کارت نقدی است؛ البته انواع دیگری مانند کارت‌های هدیه، کارت‌های پیش‌پرداخت و کارت شارژ نیز وجود دارند که کاربرد کمتری نسبت به آن دو نوع دارند.
هرکدام از انواع کارت‌های پرداخت برای کاربرد خاصی تعریف‌شده‌اند. کارت نقدی شبیه به پول نقد است و زمان پرداخت با آن از مقدار نقدینگی صاحب کارت کم می‌شود؛ درحالی‌که در پرداخت با کارت اعتباری این اتفاق نمی‌افتد. کاربران هم ترجیح می‌دهند هرکدام از این کارت‌ها را در موقعیت خاصی استفاده کنند. مثلاً یک بررسی در سال 2014 نشان داد که مردم در رستوران‌های فست‌فود و کافی‌شاپ‌ها ترجیح می‌دهند از پول نقد استفاده کنند.
هرکدام از روش‌ها نیز مزایا و معایب خود را دارد. مثلاً برخی کاربران به خاطر کارمزد پرداخت با کارت اعتباری، ترجیح می‌دهند از کارت نقدی که کارمزد کمتر و یا صفر دارد استفاده کنند. ازنظر روانی کارت اعتباری ممکن است باعث ولخرجی شود که افراد حسابگر به خاطر همین فشار روانی ترجیح می‌دهند کمتر کارت اعتباری خود را روی کارت‌خوان بکشند. از طرف دیگر استفاده از کارت اعتباری هم می‌تواند باعث بالا رفتن اعتبار فرد درنتیجه سابقه پرداخت درخشان شود و ازنظر امنیتی نیز در صورت گم یا دزدیده شدن مسئولیت کمتری متوجه دارنده کارت است.
.
کارت اعتباری چگونه کار می‌کند؟
کارت اعتباری همان‌طور که از نامش پیدا است بر اساس یک خط اعتباری کار می‌کند؛ زمان خرید، پولی از حساب کاربر کم نمی‌شود؛ بلکه بانک صادرکننده کارت باید این پول را به فروشنده بپردازد تا در موعد مقرر که معمولاً یک ماه است، خریدار پول را به بانک برگرداند. اگر نتوانست در آن موعد تسویه کند می‌تواند درخواست تقسیط دهد که باید بهره‌ای را بپردازد، اگر این کار را هم نکرد بهره دیرکرد باید بدهد که بیشتر از بهره تقسیط است.
.
تجربه ایرانی
دیگر همه می‌دانیم که کارت اعتباری سابقه درخشانی در ایران ندارد و تلاش‌های بانک مرکزی برای راه‌اندازی آن، یکی پس از دیگری شکست‌خورده‌اند. آخرین تلاش مربوط می‌شود به «کارت خرید کالای ایرانی» که خود دولتمردان اعتراف به شکست آن کردند. این روزها بانک مرکزی طرح جدید کارت اعتباری تا سقف 50 میلیون تومان را معرفی کرده است. طرحی که به نظر ما شبیه همان کارت خرید کالای ایرانی باشد اما گفته می‌شود خیلی با آن قبلی فرق دارد؛ فرقش این است که در قبلی فقط کالاهای ایرانی را می‌شد خرید؛ ولی در طرح جدید کارت اعتباری امکان خرید کالاها و خدمات دیگر هم وجود دارد. بانک مرکزی می‌گوید در طرح قبلی حمایت از تولیدکنندگان داخلی اولویت بود اما در طرح جدید تشویق متقاضیان و خریداران در دستور کار قرارگرفته است.
اسم کارت جدید را «کارت اعتباری چندمنظوره خرید کالا و خدمات» گذاشته‌اند که تسهیلات آن بین 10 تا 50 میلیون تومان است، طرحی که از اول مهرماه کلید می‌خورد. این کارت اعتباری چندمنظوره در سطوح مختلف طلایی (تا سقف 50 میلیون)، نقره‌ای (تا سقف 30 میلیون) و برنزی (تا سقف 10 میلیون) تومان صادر می‌شوند. این کارت‌ها نیز مانند طرح قبلی در صورت عدم تسویه در موعد مقرر تبدیل به وامی با نرخ سود 18 درصد می‌شود.
اگر نگاهی به نمودار بیندازیم سهم یک‌درصدی کارت اعتباری در میان انواع کارت‌های بانکی صادرشده در کشور تاکنون، نشان از ضعف نظام بانکی ما در استفاده از این ابزار دارد، ابزاری که تأثیر آن در تحریک تقاضا در بازار در کشورهای توسعه‌یافته ثابت‌شده است. کارت اعتباری در بازار مانند جاروبرقی، خلأ ایجاد می‌کند که باعث به جریان افتادن نقدینگی می‌شود. وجود پول به‌صورت نقد هم البته می‌تواند بازار را تحریک کند، اما کارت اعتباری این جریان را تسریع می‌کند و از طرف دیگر پول محدودیتی دارد که اعتبار این محدودیت را ندارد.
چه کسی در این میان منتفع می‌شود؟ مصرف‌کننده و تولیدکننده. مصرف‌کننده زودتر به کالا یا خدمتی که تقاضایش را داشته می‌رسد، تولیدکننده هم زودتر به مشتری می‌رسد و انبارش خالی می‌شود. اینجا دیگر پول اهمیت ندارد، یعنی شما اگر امروز پول نقد دستتان نباشد از چیزی که می‌خواهی محروم نمی‌شوید بلکه به اعتباری که دارید و طی سال‌ها به دست آورده‌اید به جنس یا خدمت موردنظرتان می‌رسید.
.
اعتباری که نداریم
چه عامل یا عواملی باعث شکست کارت اعتباری در ایران شده‌اند؟ ما اعتبارسنجی نداریم؟ مردم ما اعتبار ندارند؟ مشکل شرعی دارد؟ برای بانک‌ها سود ندارد؟
در حال حاضر چندین موسسه اعتبارسنجی در ایران داریم که می‌توانند این بار را از دوش بانک‌ها بردارند. در مورد اینکه مردم ما اعتباردارند یا نه باید کار جامعه‌شناسی انجام شود. اعتبار مفهوم شناخته‌شده‌ای در میان کاسبان و بازاری‌های ایران از قدیم بوده است، اصطلاحاتی مانند سبیل گرو گذاشتن اشاره به همین موضوع دارد؛ برات و سفته نیز ابزارهایی برای ایجاد اعتبار بودند؛ اما نگاهی به آمار چک‌های برگشتی و تعداد زندانیان بدهکار مالی نشان می‌دهد که در طی سال‌ها اعتبار مردم کم شده است. در کل کشور 7 هزار بدهکار مالی داریم که اگر 4 هزارنفری که درمجموع به دلیل عدم پرداخت مهریه و یا دیه در زندان‌اند را کنار بگذاریم اغلب 3 هزار نفر باقی‌مانده کسانی هستند که چک بلامحل کشیده‌اند؛ البته این آمار جدا از آمار چک‌های برگشتی کشور است. طبق آمار بانک مرکزی طی مدت 10 ماهه دی‌ماه 93 تا مهرماه 94 حدود هشت میلیون چک برگشتی در کل کشور داشتیم؛ یعنی حدود سه درصد چک‌های کشیده شده در این مدت برگشت‌خورده‌اند. البته مشکل اعتماد در کشورهای دیگر هم کم‌وبیش وجود دارد اما این مسئله در برخی کشورهای توسعه‌یافته یا درحال‌توسعه در طول این سال‌ها رفع شده است مثلاً در ترکیه که 7.7 درصد چک‌ها در سال 2009 برگشت خوردند این آمار در سال 2015 به 3.3 درصد رسید. امارات نیز توانست در طی این مدت درصد چک‌های برگشتی را از 6.1 به 4.1 برساند.
.
شرع و کارت اعتباری
مشکل دیگری که پیاده‌سازی کارت اعتباری در ایران با آن مواجه است نبود مقررات شفاف مطابق با بانکداری اسلامی است. دهه 80 شمسی تعدادی کارت اعتباری بر مبنای عقود فروش اقساطی و جعاله ثانویه که به بانکداری اسلامی مرتبط می‌شدند صادر شد تا اینکه در دهه 90 شمسی، عقد مرابحه برای اسلامی شدن کارت اعتباری معرفی شد. در جریان بیست و هفتمین همایش بانکداری اسلامی، که چند هفته پیش برگزار شد، سید عباس موسویان، پژوهشگر اقتصاد اسلامی در سخنرانی خود یکی از راه‌حل‌های استفاده از کارت‌های اعتباری در بانکداری بدون ربا را طراحی کارت اعتباری بر اساس بیع نسیه و خرید دین اعلام کرد.
تا آن مرحله از کارت اعتباری که کاربر در موعد مقرر تسویه را انجام می‌دهد شرع مشکلی ندارد اما مشکل از جایی شروع می‌شود که کاربر در موعد تسویه را انجام ندهد، دریافت بهره تسهیلات در این مرحله مصداق بانکداری ربا است؛ اقتصاددانان اسلامی در پی راه‌حلی برای رفع این مشکل شرعی هستند.
.
مقاومت بانک‌ها
بانک‌ها بی‌شک مهم‌ترین بازیگر در عرصه کارت اعتباری هستند. در دنیا خدمت کارت اعتباری برای بانک‌ها سود خوبی دارد؛ در ایران اما به نظر می‌رسد بانک‌ها چندان تمایلی به دادن اعتبار به مشتریانشان ندارند. فعلاً بانک‌های ما از سود حاصل از رسوب پول در حساب‌ها و بهره دریافتی از تسهیلات سرخوش هستند. توجه کنید به رقابت بانک‌ها بر سر جذب مشتری جدید و جذب تراکنش بر ابزارهای الکترونیکی؛ بازی باخت باخت بانک‌ها بر سر دریافت کارمزد خدمات الکترونیکی. تصویر رقابت بانک‌های ما شبیه به افرادی است که بر سر گرفتن تکه‌ای از کیک در تکاپو هستند این در حالی است که پیاده‌سازی کارت اعتباری کیک را بزرگ‌تر می‌کند چون همان‌طور که گفتیم پول محدود است ولی اعتبار محدودیتی ندارد.
همه جای دنیا این بانک‌ها هستند که برای کارت اعتباری آستین بالا می‌زنند، اینجا بانک مرکزی دست‌به‌کار می‌شود، استدلالشان هم به گردش درآوردن نقدینگی است. می‌گویند این کارت باعث تحریک تقاضا و رونق اقتصادی می‌شود؛ اما مخالفان معتقدند که این حجم نقدینگی نیست که اهمیت دارد بلکه سرعت گردش آن است که می‌تواند کارساز باشد. طرح‌های کارت اعتباری بانک مرکزی درنهایت قرار است به تسهیلات تبدیل شود؛ بنابراین درواقع اینجا پولی ردوبدل نمی‌شود بلکه به متقاضیان وام داده می‌شود، ولی آیا وام راهکار مناسبی برای رونق تولید است؟ با این وام که نقدینگی گردش پیدا نمی‌کند هرچند شاید قدرت خرید متقاضیان افزایش می‌یابد ولی چیز زیادی دستگیر تولیدکننده‌ها نمی‌شود.
محمدرضا جمالی، کارشناس بانکداری الکترونیکی می‌گوید: «دوباره همان اشتباهات قبلی و وام این بار در قالب کارت. مشکل حجم نیست، مشکل سرعتِ گردش نقدینگی است و نقدینگی مثل آب مرداب قفل‌شده، حالا شما همین‌طور این حجم آب مرداب را زیاد کنید. کسب‌وکارهای متوسط بااعتبار ماهانه در حد حقوق تعیین‌شده توسط وزارت کار و یا پایه حقوق هر کارمند یا کارگر گره‌گشاتر است. کارت اعتباری فشار لازم برای جریان نقدینگی را با ایجاد خلأ ایجاد می‌کند نه با فشار ایجادشده در اثر تزریق نقدینگی. تنفس یک‌ماهه سمت پذیرنده بیفتد مثل همه دنیا هیچ فشاری هم به بانک‌ها نمی‌آید و پذیرندگان کسب‌وکارهای متوسط استقبال می‌کنند.»
منبع: هفته‌نامه عصرارتباط