پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مدیرعامل صندوق نوآفرین در گفت‌وگو با راه پرداخت: بیش از ۲ هزار میلیارد تومان ضمانت‌نامه و ۱۵ سرمایه‌گذاری موفق
هاجر حکیمی، مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری نوآفرین، در گفت‌وگو با راه پرداخت از دستاوردها و برنامه‌های این صندوق در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات سخن گفت. او با اشاره به صدور بیش از ۲ هزار میلیارد تومان ضمانت‌نامه با نرخ نکول صفر و ۱۵ سرمایه‌گذاری موفق، نقش این صندوق را در تقویت اکوسیستم نوآوری کشور برجسته کرد.
مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری نوآفرین چابکی، رویکرد نوآورانه و سرمایه‌گذاری روی تیم‌های قوی را از نقاط قوت نوآفرین دانست و از برنامه‌های آینده برای توسعه ابزارهای تأمین مالی، از جمله صندوق جسورانه بورسی و تمرکز بر هوش مصنوعی، خبر داد.
در ادامه مشروح مصاحبه هاجر حکیمی با راه پرداخت را در ارتباط با اهداف صندوق، چالش‌های توسعه نوآوری و توصیه‌هایی به استارتاپ‌ها می‌خوانید.
به عنوان سوال اول و ورود به بحث خودتان و مجموعه صندوق پژوهش و فناوری نوآفرین را معرفی کنید؟
من هاجر حکیمی هستم و در حال حاضر حدود ۵ ماه است که مدیرعامل شرکت نوآفرین شده‌ام و ۱۵ سال سابقه کاری دارم که عمدتاً در صنعت مالی و بانکی فعالیت کرده‌ام. با توجه به سابقه فعالیتم در حوزه فین‌تک اکنون به نوآفرین آمده‌ام تا بتوانیم فعالیت‌های نوآورانه‌تری را دنبال کنیم، چرا که ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های زیادی در صنعت بانکی کشور وجود دارد که به دلیل محدودیت‌های قانونی موجود، امکان تحقق برخی اتفاقات در داخل بانک‌ها نیست. صندوق‌های پژوهشی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC)و CVCها می‌توانند به‌عنوان ابزارهای در اختیار نظام بانکی کشور، بسیار مؤثر باشند تا کارهای نوآورانه‌تری انجام گیرد.
من معتقدم وقتی درباره یک حوزه نو و استارتاپی صحبت می‌کنیم، باید تمامی ابزارهای مرتبط با آن نیز نوآوری را در درون خود داشته باشند؛ چه ابزارهای مالی باشند، چه ابزارهای قانون‌گذاری. در واقع رویکرد ما باید کاملاً نوآورانه باشد. از سوی دیگر، سطح سواد افراد در حوزه نوآوری نیز باید افزایش یابد. در سیستم‌های بسیار بزرگ، به دلیل قوانین متعدد، اجرای نوآوری سخت‌تر باشد. اما در اینجا ما تیمی ۱۰ نفره هستیم که اگر امروز تصمیمی گرفته شود، فردا اجرایی می‌گردد. این میزان چابکی و نبود پیچیدگی بروکراتیک، به نظر من از نقاط مثبت ماست.
البته نقاط منفی هم داریم؛ منابع مالی ما محدود است. ما مانند بانک‌ها نیستیم که بتوانیم مبالغ بسیار بزرگی را در اختیار بخش‌های مختلف قرار دهیم، اما می‌توانیم از ابزارهای آنها برای پیشبرد امور استفاده کنیم.
صندوق نوآفرین با چه هدفی تأسیس شده و چه جایگاهی در اکوسیستم نوآوری و سرمایه‌گذاری کشور دارد؟
ذیل ماده ۱۰۰ قانون برنامه سوم توسعه، موضوع صندوق‌های پژوهش و فناوری مطرح شده است. این صندوق‌ها با این رویکرد تأسیس شدند که با مشارکت بخش دولتی و خصوصی، سرمایه‌گذاری در حوزه‌های پژوهشی انجام شود تا نوآوری در کشور توسعه یابد. صندوق پژوهش و فناوری نوآفرین در سال ۱۳۹۹ مجوز فعالیت خود را دریافت کرد. این صندوق، ذیل صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری فعالیت می‌کند و دارای پنج سهام‌دار اصلی است. ۴۰ درصد سهام این صندوق متعلق به سازمان فناوری اطلاعات و شرکت ارتباطات زیرساخت (وابسته به وزارت ارتباطات)، ۲۰ درصد متعلق به شرکت ایرانسل (از طریق شرکت ویستا)، ۲۰ درصد متعلق به گروه کارآفرینی بهمن، و۲۰بیست درصد دیگر متعلق به بانک ملت (از طریق شرکت مهندسی صنایع یاس ارغوانی) است.
این صندوق با هدف فعالیت در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات تأسیس شد و در زمان تأسیس، با سرمایه اولیه ۱۰۰ میلیاردتومانی که توسط سهام‌داران تأدیه شد، بزرگ‌ترین صندوق پژوهش و فناوری در زمان خود بود. هم‌اکنون نیز بزرگ‌ترین صندوق تخصصی در حوزه ICT محسوب می‌شود. هدف اصلی این صندوق، سرمایه‌گذاری خطرپذیر در شرکت‌های فعال در این حوزه است. در حال حاضر، سبد سرمایه‌گذاری صندوق شامل ۱۵ شرکت در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات است و تاکنون یک مورد خروج موفق از سرمایه‌گذاری (Exit) انجام شده است.
بر اساس برآوردها، در شرکت‌های تحت سرمایه‌گذاری این صندوق، ۵۱۳ نفر مشغول به کار هستند که عمدتاً نیروهای تخصصی‌اند، زیرا شرکت‌های مذکور در حوزه ICT فعالیت می‌کنند. برخی از این شرکت‌ها، مانند پلتفرم‌های هوش مصنوعی، از نظر کارکردی بسیار پیشرفته هستند و برخی حتی بازارهای بین‌المللی را هدف قرار داده‌اند. ارزش سبد سرمایه‌گذاری صندوق از زمان آغاز فعالیت، حدود هفت‌برابر رشد کرده است، اگرچه ارزش‌گذاری کامل برخی شرکت‌ها هنوز انجام نشده است. از جمله شرکت‌های برجسته در این سبد می‌توان به «دیدار» (رهبر بازار در حوزه CRM SME)، «مدریک» (بزرگ‌ترین استودیوی بازی‌سازی کشور)، «باینو»، «همراه مکانیک»، «سنجاق» (فعال در حوزه خدمات کارفرمایی آنلاین)، «یوآیدی» (در حوزه احراز هویت) و «میاره» اشاره کرد که در از زمان سرمایه‌گذاری تاکنون رشد فزاینده‌ای را تجربه کرده‌اند.
از سال ۱۴۰۲، صندوق نوآفرین در حوزه صدور ضمانت‌نامه ورود کرد. این اختیار طی مصوبه هیئت وزیران به صندوق‌های پژوهش و فناوری کشور داده شده است که جهت تسهیل امور کسب‌وکارها، ضمانت‌نامه صادر نمایند. به دلیل برخی محدودیت‌ها در سیستم بانکی کشور دریافت ضمانت‌نامه برای شرکت‌های نوپا و فناور دشوار است. به همین دلیل، به صندوق‌های پژوهش و فناوری اجازه داده شده تا ضمانت‌نامه‌هایی تا سقف ۱۲ برابر سرمایه ثبتی خود صادر کنند. با سرمایه ۱۱۰ میلیاردتومانی صندوق نوآفرین، این صندوق قادر به صدور ضمانت‌نامه‌هایی به ارزش بیش از ۱۳۰۰ میلیارد تومان است. از سال ۱۴۰۲، صدور ضمانت‌نامه‌ها آغاز شد و در سال گذشته، حجم صدور ضمانت‌نامه‌ها به دو هزار میلیارد تومان رسید که نرخ نکول آن صفر درصد است. باتوجه‌به گزارشی که انجمن VC منتشر کرده است و رتبه صندوق‌های پژوهش و فناوری را بر حسب ضمانت‌نامه‌های صادره اعلام می‌کند؛ رقم ۲ همت که ما صادر کرده‌ایم در مقایسه با سایر صندوق‌های پژوهش و فناوری که بیش از ۱۵ سال سابقه فعالیت دارند، قابل‌توجه است.
برای تسریع و تسهیل فرایند صدور ضمانت‌نامه، صندوق نوآفرین فرایندی مکانیزه و نظام‌مند طراحی کرده که وابستگی به نیروی انسانی را به حداقل رسانده است. این فرایند امکان ارزیابی و صدور ضمانت‌نامه را در حداکثر یک هفته فراهم می‌کند و در صورت همکاری مناسب طرف مقابل؛ صدور ضمانت‌نامه هم در همان روز یا ظرف ۲۴ ساعت قابل‌انجام است. این ضمانت‌نامه‌ها عمدتاً برای شرکت‌های دانش‌بنیان و در حوزه ICT صادر می‌شوند تا امور کارفرمایی آنها تسهیل شود. همچنین، ضمانت‌نامه‌های تعهد پرداخت برای طرح‌های مرتبط با حوزه فعالیت صندوق ارائه شده است.
فعالیت‌های آتی صندوق بر توسعه ابزارهای تأمین مالی متمرکز است. ضمانت‌نامه و سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) به‌عنوان ابزارهای تأمین مالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. صندوق قصد دارد فعالیت‌هایی مانند ارائه تسهیلات و تأمین مالی جمعی را گسترش دهد. در این راستا، مذاکراتی با معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و وزارت ارتباطات برای دریافت منابع مالی در قالب وجوه اداره‌شده انجام شده است تا تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور ارائه شود.
همچنین، صندوق موافقت اصولی برای تأمین مالی جمعی دریافت کرده و در حال پیگیری مجوزهای لازم است. علاوه بر این، برنامه‌ای برای تأسیس صندوق جسورانه بورسی (VC Fund) در نظر گرفته شده تا منابع سرگردان بازار جذب و در حوزه‌های مرتبط سرمایه‌گذاری شود. این امر می‌تواند اهرم مالی قابل‌توجهی برای سهام‌داران ایجاد کند و فضای سرمایه‌گذاری را نیز گسترش دهد. محدودیت منابع مالی فعلی صندوق، مانع از سرمایه‌گذاری‌های جدید شده و ما صرفاً سرمایه‌گذاری‌های گذشته را دنبال و تأمین مالی می‌کنیم.
در خصوص مجوز تأسیس صندوق جسورانه بورسی با چه مشکلاتی روبرو شدید و تصمیم دارید تا چه حد سرمایه جذب کنید؟
بر اساس مصوبه هیئت وزیران، صندوق‌های پژوهش و فناوری، می‌توانند به‌عنوان رکن مدیر صندوق‌های جسورانه بورسی فعالیت کنند. ما براین‌اساس با جذب سرمایه ۲۰۰ میلیاردتومانی و ارسال امیدنامه این فرایند را آغاز کردیم؛ اما به دلیل عدم شفافیت در اساس‌نامه صندوق در مورد واژه‌های «مدیریت» و «جسورانه» (به‌جای «خطرپذیر»)، فرایند دریافت مجوز با موانعی مواجه شده است. اشکال در اینجاست که «تصدی رکن مدیر صندوق جسورانه بورسی» به این شکل در اساس‌نامه ما نوشته نشده است. با توجه به این موضوع و اعلام سازمان بورس در خصوص ضرورت تغییر اساس‌نامه تاکنون امکان دریافت موافقت اصولی پذیره‌نویسی فراهم نشده است؛ زیرا اساس‌نامه صندوق‌های پژوهش و نوآوری با نظر مجمع قابل‌تغییر نیست؛ و نیاز به اخذ مصوبه هیئت وزیران است. ما تأییدیه معاونت علمی و کارگروه تخصصی صندوق‌ها به بورس فرستادیم؛ اما بورس فقط تغییر در اساس‌نامه رو می‌پذیرد که در کوتاه‌مدت عملی نیست.
در برنامه هفتم توسعه ۱۵ درصد اقتصاد باید از طریق اقتصاد دیجیتال باشد. این ۱۵ درصد نیازمند زیرساخت است. این چالش‌ها نشان‌دهنده مشکل بزرگ‌تر در اکوسیستم است که به‌جای مقررات‌زدایی، شاهد مقررات‌زایی هستیم. این امر مانع توسعه ابزارهای مالی نوین می‌شود و توانایی جذب سرمایه را محدود می‌کند. برای مثال، صندوق نوآفرین دو سال پیش برای تأسیس یک صندوق ۲۰۰ میلیاردتومانی اقدام کرد، اما به دلیل تأخیرهای بروکراتیک، ارزش واقعی این سرمایه کاهش یافته و فرصت‌های سرمایه‌گذاری نیز از دست رفته است.
برای آینده تمرکز خاصی برای سرمایه‌گذاری در نظر دارید؟
صندوق نوآفرین قصد دارد به‌صورت تخصصی در حوزه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کند. صندوق در حال تعامل با وزارت علوم و وزارت ارتباطات برای برگزاری رویدادهایی در این حوزه است. هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری فراگیر (Mainstream) شناخته می‌شود که می‌تواند ابعاد مختلف کسب‌وکارها را تحت‌تأثیر قرار دهد. علاوه بر این، صندوق به دنبال توسعه زیرساخت‌های مرتبط با هوش مصنوعی، مانند خدمات ابری و GPU Cloud، است تا هزینه‌های سرمایه‌گذاری برای کسب‌وکارها کاهش یابد. اگر ابزارهای متخلف تأمین مالی را داشته باشیم به‌راحتی می‌توان به این حوزه‌ها ورود کرد.
آیا برای سرمایه‌گذاری مشترک اهدافی دارید؟
در زمینه همکاری با سایر صندوق‌ها، صندوق نوآفرین رویکردی باز دارد و تاکنون با سرمایه‌گذاری‌های مشترکی صورت پذیرفته است. این همکاری‌ها در آینده نیز ادامه خواهد یافت، زیرا توسعه اکوسیستم نوآوری نیازمند مشارکت جمعی است. این روند باید ادامه پیدا کند تا بتوانیم اکوسیستم را رشد دهیم.
به نظر شما برای رشد اکوسیستم سیاست‌گذار باید چه تغییری در رویکرد خود داشته باشد؟
از نظر سیاست‌گذاری، قانون‌گذاری باید به‌گونه‌ای باشد که هم ارائه‌دهندگان خدمات و هم مصرف‌کنندگان بتوانند در چارچوبی مشخص راحت‌تر فعالیت کنند. همان‌طور که امنیت هم به این معنا نیست که محدودیت کامل ایجاد کنیم؛ بلکه باید امنیت در سطحی تأمین کنید که کسب‌وکار بتواند فعالیت خود را ادامه دهد. در حال حاضر، قانون‌گذاری در ایران اغلب به‌جای تسهیل، مانع ایجاد می‌کند. استثنا پیدا می‌شود و تبدیل به قانون می‌شود و به‌جای تمرکز بر توسعه، قوانین و بخش‌نامه‌ها گاهی به دلیل استثناها یا تخلفات موردی تدوین می‌شوند که کل اکوسیستم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
تعداد بخش‌نامه و قانون نباید شاخص کلیدی عملکرد (KPI) قانون‌گذار باشد. پیشنهاد می‌شود شاخص‌های عملکردی برای نهادهای نظارتی بر اساس توسعه تعریف شود. کسب‌وکارهای حوزه فناوری اطلاعات مخصوصاً در حوزه فین‌تک به‌شدت تحت‌تأثیر قانون‌گذار است و ریسک بالایی از این سمت به کسب‌وکارها تحمیل می‌شود که باعث می‌شود سرمایه‌گذاری در این حوزه هم محتاطانه و کم باشد؛ مخصوصاً نهادهایی مثل ما که به دولت وابسته است و قوانین خاصی برای سرمایه‌گذاری داریم.
پس از نظر من اول اینکه باید شاخص عملکرد، شاخص توسعه‌ای باشد که بر اساس برنامه هفتم توسعه سنجیده شوند. مثلاً بورس و صندوق‌های پژوهش و فناوری بر اساس حجم سرمایه‌گذاری سنجیده شوند؛ زیرا باعث می‌شود تا تغییر رویکرد ایجاد شود. برای سرمایه‌گذاری باید ریسک کرد. اگر رویکرد همین‌طور باقی بماند اتفاق خاصی هم رخ نخواهد داد. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری بر اساس روابط است و مهم است که از متخصصان استفاده کنیم. در لایه قانون‌گذاری هم به همین شکل است و باید از متخصصان پرس‌وجو کرد. تا تجربیات جهانی با تطبیق بر قوانین داخلی به بهبود قانون‌گذاری کمک کند.
شاخص‌های شما برای سرمایه‌گذاری در یک کسب‌وکار چیست؟
صندوق نوآفرین بر شرکت‌هایی تمرکز دارد که در مرحله رشد و توسعه هستند، محصول اولیه (MVP) آنها اجرایی شده، درآمدی مستمر دارند و پایگاه کاربری مشخصی دارند.
با بررسی تیم‌ها تا به امروز، چه عواملی موجب شکست یک تیم شده است؟
تجربه نشان داده که موفقیت یا شکست این شرکت‌ها عمدتاً به تیم آنها و سرمایه انسانی آن بستگی دارد. تیم که شکست بخورد پروژه شکست خواهد خورد؛ زیرا موارد فنی و غیره قابل‌تغییر است. عواملی مانند فرهنگ‌سازمانی ضعیف، کمبود تخصص، ناتوانی در همکاری تیمی یا از دست دادن امید از دلایل اصلی شکست هستند. در مقابل، تیم‌هایی که تاب‌آوری، دانش کافی، و همکاری مؤثر دارند، می‌توانند چالش‌های محصول و بازار را برطرف کنند. بازار نوآوری سال‌های سختی را پشت سر می‌گذارد و امسال، سال تاب‌آوری است. تیمی بوده است که با درآمد ۱۹۰ میلیونی ماهیانه به درآمد ۳ میلیاردی ماهیانه رسیده است؛ اما هنوز هم مشکلات زیادی دارد؛ زیرا هزینه‌ها نیز به همان اندازه افزایش یافته است. از طرفی بازار ایران ظرفیت بالایی برای پذیرش فناوری دارد، اما موفقیت به توانایی تیم در حفظ انگیزه و همکاری وابسته است.
در صندوق پژوهش و فناوری نوآفرین علاوه بر سرمایه‌گذاری آیا بحث آموزش و مشاوره هم مطرح است؟
به شرکت‌ها در قانون تجارت به طور مستمر کمک می‌کنیم و در بعضی شرکت‌ها عضو هیئت‌مدیره داریم که با توجه نقش تعیین شده به تیم‌ها کمک می‌کند. صندوق نوآفرین علاوه بر سرمایه‌گذاری، خدماتی مانند مشاوره حقوقی، صدور ضمانت‌نامه، و پشتیبانی از تیم‌ها ارائه می‌دهد. این خدمات بر اساس نیاز هر شرکت و به‌صورت موردی ارائه می‌شوند.
توصیه شما به استارتاپ‌ها چیست؟
اول اینکه خداقوت می‌گویم؛ زیرا کسی که در فضای ایران دست به کارآفرینی می‌زند واقعاً مشتاق است. دو اینکه ناامید نشوید. توصیه کلیدی به استارتاپ‌ها و بنیان‌گذاران این است که شبکه ارتباطی قوی ایجاد کنند و در مورد محصول خود با خودتان و سرمایه‌گذاران صادق باشند و از تعصب بی‌جا نسبت به محصول خود پرهیز کنند. انعطاف‌پذیری در اعمال تغییرات و تمرکز بر تیم‌سازی می‌تواند به موفقیت بیشتر منجر شود. ما نمی‌خواهیم در کسب‌وکارها دخالت کنیم؛ زیرا قسمت مهمی از سرمایه‌گذاری ما روی محصول نیست، بلکه روی تیم‌ها است. ما روی انسان‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنیم. محصول را هرکسی می‌تواند تولید کند؛ اما اینکه این آدم‌ها در این بازار این محصول را تولید می‌کنند مهم است.
صندوق نوآفرین قصد دارد به هاب تأمین مالی برای کسب‌وکارهای حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات تبدیل شود. این هدف از طریق توسعه ابزارهای مالی نوین، مانند صدور اوراق کوتاه‌مدت، خرید دین و عرضه سهام شرکت‌های غیربورسی در پلتفرم‌های تأمین مالی جمعی پیگیری می‌شود.نوآفرین این آمادگی را دارد که با بهره‌مندی از ظرفیت‌های خود خدمات مالی متناسب به کسب‌وکارها ارائه دهد.