هنر تطبیق‌پذیری ایرانیان از دیروز تا امروز

میثم سلیمانی، مدیر اجرایی راه‌کار / در شرایطی که پس از تجاوز رژیم اسرائیل به ایران بسیاری صحبت از تاب‌آوری می‌کنند؛ اما یک نکته بسیار مهم و فراتر از آن تطبیق‌پذیری با شرایط است که ایرانیان در طول تاریخ آن را به‌خوبی نمایش داده‌اند. اگر به عقب برگردیم یکی از دلایل ماندگاری ایرانیان و وجود کشوری به نام ایران و از بین نرفتن آن علاوه بر تاب‌آوری هنر تطبیق‌پذیری بوده است. این هنر را می‌توان از زمان حمله اعراب به ایران به‌خوبی مشاهده کرد. زمانی که در بسیاری از کشورهایی که اعراب به آن ورود کردند زبان رسمی و جغرافیای آن تغییر کرد؛ اما ایرانیان توانستند با شرایط آن زمان، خود را تطبیق دهند، زبان خود را حفظ و درنهایت بقای خود را تضمین کنند.

اگر به جلوتر بیاییم در زمان حمله مغول به ایران نیز شرایط مشابه شکل گرفت. علی‌رغم تمام سختی‌هایی که ایرانیان در این دوره کشیدند؛ اما این فرهنگ ایرانی بود که باعث شد دانشمندان بنام ایرانی در این دوره شکوفا شوند. در دوره‌های مختلف از جمله حمله ترکان به ایران شاهد همین شرایط بودیم. حمله افغان‌ها به ایران، اشغال ایران در جنگ‌های اول و دوم جهانی و… همگی باعث نشد که ماهیت ایران از بین برود. ایران و ایرانی‌ها در دوره‌های مختلف از این بزنگاه‌های سخت باتکیه‌بر فرهنگ والای خود عبور کرده‌اند.

اگر نگاهی به شاهنامه فردوسی در دوره سلطان محمود غزنوی داشته باشیم شاهد همین شرایط هستیم. فردوسی اگرچه در شاهنامه در بخش‌هایی از آن به مدح سلطان محمود پرداخته اما توانست بزرگ‌ترین کتاب حماسی تاریخ ایران را به نظم در بیاورد. این هنر ایرانیان در زمان مولانا، سعدی، حافظ هم بر ایران حاکم بوده است.

اگر در یک نگاه ابتدایی در همان دوره این شاعران می‌زیستیم شاید تنها افرادی می‌دیدم که در دربار پادشاهان به مدح و سنا برای امرار معاش می‌پرداختند؛ ولی تاریخ در طول سالیان به نحو دیگری این شعرا را قضاوت کرده و آثار آنها در تاریخ ماندگار شده است. هدفی والا که اجازه نداده ایران از بین برود و بزرگ‌ترین دانشمندان و شعرا در سخت‌ترین دوران این کشور شکل گرفته است.

در جنگ جهانی اول هم اگرچه ایران از جنوب تحت اشغال بریتانیا و از شمال تحت اشغال روسیه قرار گرفت و تنها دولت ایران در مرکز کشور اعمال حاکمیت می‌کرد؛ اما همان زمان هم تاب‌آوری و تطبیق‌پذیری ایرانی‌ها با شرایط موجود تبدیل به تحولی جدی و شگرف پس از اشغال شد و شاید بخشی از توسعه ایران پس از آن دوران شکل گرفت.

این در حالی بود که در همان دوران امپراتوری عثمانی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های تاریخ جهان طبق قرارداد فینکن – اشتاین به چندین کشور تجزیه شد و حتی کشورهایی مثل سوریه و لبنان از دل همین توافق خارج شدند. اما در همان دوران ایران علی‌رغم اشغال تجزیه پیدا نکرد. چرا که در همان دوران افرادی این هنر را داشتند که در چندین بخش بتوانند با ارائه راهکارهای مشخص برای ایران راهی بسازند تا باقی بماند. علی‌رغم اینکه شاید تاریخ نقدهای فراوانی به اقدام آن‌ها داشت؛ ولی در نهایت اجازه تجزیه ایران داده نشد.

این اتفاق در جنگ جهانی دوم پس از اشغال ایران نیز رخ داد. در همان دوران شوروی به‌عنوان یکی از کشورهایی که شمال ایران را اشغال کرد حتی پس از جنگ نیز تمایلی برای خروج از ایران نداشت. اما در نهایت قوام در مذاکرات فشرده‌ای که داشت اجازه تجزیه ایران را نداد و در نهایت جلوی هرگونه تجزیه ایران گرفته شد و حتی مردم ایران خودشان در برابر هرگونه فعالیت جدایی‌طلبانه ایستادند و اجازه به ثمر رسیدن هرگونه فعالیت جدایی‌طلبانه داده نشد.

در جنگ تحمیلی هشت ساله کشورمان نیز این تطبیق‌پذیری با شرایط بیش از هر زمانی خود را نمایان کرد. حتی در این دوره شاهد آن بودیم شرکت‌های بزرگی شکل گرفت و توانستند شروع کار خود را از همان زمان آغاز کنند و به شرکت‌های بزرگی تبدیل شدند که امروز شاهد آن هستیم. از طرفی مردم در همان زمان هم تلاش کردند تا زندگی کنند، هرچند که سبک زندگی‌ها در آن دوران بسیار متفاوت بود. هرچند ما نسلی هستیم که پس از جنگ به دنیا آمدیم؛ ولی روایت‌هایی از جنگ را شنیدیم و اثرات آن را در زندگی خود دیدیم. زمانی که پس از جنگ به مدرسه رفتیم با پناهگاه‌هایی مواجه بودیم که اگرچه تبدیل به محلی برای انباری یا زباله‌دانی مدرسه شده بود؛ اما بسیاری تعریف می‌کردند که در شرایط جنگی به همین پناهگاه‌ها می‌رفتند تا از موشک‌باران تهران در امان باشند.

اگر تعارف را نیز کنار بگذاریم زادوولد دهه ۶۰ نشان از زندگی مردمی بود که سعی کردند در این دوره به زندگی عادی بازگردند و شاید بتوان فرزندآوری در آن دوران را راهی برای تطبیق‌پذیری افراد دانست.

روایت عروسی‌هایی که در دوران جنگ شکل گرفت؛ زمانی که پدرم تعریف می‌کرد خواهرزاده خود را در بی برقی سال‌های آغازین جنگ به اهواز برده تا به خانواده داماد برساند. شاید بگوییم سبک زندگی آن دوران با شرایط امروز متفاوت است. اما واقعیت آن است روایت‌های آن دوران نشان می‌دهد که مردم به زندگی ادامه دادند. ازدواج کردند، بچه‌دار شدند و زندگی عادی را در شرایط جنگی ادامه دادند. هرچند عبارت «عادی» با نگاه امروز بسیار سخت به نظر می‌رسد؛ ولی واقعیت آن است تمام این موقعیت‌ها بخشی از زندگی عادی بوده که در آن دوران شکل گرفته است و حالا بچه‌های آن دوران نیروی کار امروز و فرزندان امروز کشورمان را شکل داده‌اند. دهه ۶۰ هرچند یک دهه سخت برای کشور بود؛ اما جوان‌ترین جمعیت تاریخ کشور را شکل داد و هرچند این نسل گلایه‌های فراوان داشته؛ اما آنها نیز به مانند پیشینیان خود سعی کردند تطبیق‌پذیری را بیاموزند و آن را در زندگی و شرایط امروز ادامه دهند.

اگر به شرایط امروز نگاه کنیم و کمی به عقب‌تر برگردیم جنس بحران کرونا در ایران و جهان تا حدودی متفاوت بود. چرا که مردم ایران هنر تطبیق‌پذیری را بیش از سایر کشورها آموزش دیده بودند. حتی بحران تصاویری که از فروشگاه‌های دنیا در آن دوران منتشر شد در ایران شاهد آن نبودیم. حتی در شرایطی که روزهای سخت کرونا بیش از سایر کشورهای دنیا در ایران طول کشید؛ ولی واقعیت آن است هنر تطبیق شرایط را برای ایرانیان تغییر داد و حتی در این دوره نیز بخشی از کسب‌وکارها که توانستند خود را با شرایط تطبیق دهند رشدهای چشمگیری را برای خود رقم زدند.

اگر به شرایط امروز برگردیم پس از تجاوز رژیم اسرائیل به خاک کشور عزیزمان اتفاقی رخ داد که شاید هیچ یک از کسب‌وکارها و مردم این تصور را نداشتند در این بازه زمانی چنین اتفاقی رخ دهد. در قدم اول همه کسب‌وکارها در شوک قرار گرفتند و در قدم اول برخی تصمیم به دورکاری گرفتند، برخی تصمیم گرفتند که از تهران به نقاطی امن بروند تا به نحوی از این برهه زمانی عبور کنند.

در طول یک هفته گذشته در گفت‌وگوهایی که راه پرداخت با صاحبان کسب‌وکارهای حوزه اقتصاد نوآوری انجام داد این نگاه وجود داشت بعد از عبور از شوک اولیه تلاش کردند خود را با شرایط به نحوی تطبیق دهند. برخی سرویس‌های خود را رایگان کردند و برخی دیگر سعی کردند پایداری سرویس خود را حفظ کنند.

حتی دراین‌بین اگرچه یک موج اولیه برای خروج از شهرها و بخصوص تهران شکل گرفت؛ اما در نهایت با طولانی شدن شرایط قطعاً مردم ایران خود را با شرایط تطبیق می‌دهند تا زندگی ادامه پیدا کند.

مردم ایران این هنر را دارند که در شرایط سخت ادامه دهند و همین‌طور کسب‌وکارها اگرچه با شرایط سختی با ادامه راه مواجه هستند؛ اما با نگاه به مدل کسب‌وکاری و تغییراتی که در این مدل انجام خواهند داد می‌توانند به حیات خود ادامه دهند.

واقعیت آن است در این روزهای سخت و حساسی که در پیش رویمان وجود دارد بیش از هنر تاب‌آوری به هنر تطبیق‌پذیری نیاز داریم و همین موضوع باعث شده است تا به مدلی که در طول قرن‌ها یاد گرفته‌ایم با آن پیش برویم.