پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
این روزها داغ‌ترین موضوع موردبحث جمع‌های تخصصی هر صنعت، تأثیر رفع تحریم‌ها بر جنبه‌های مختلف آن صنعت است که از آن به‌عنوان «موج پساتحریم» یاد می‌کنند. در حوزه فناوری اطلاعات بانکی و پرداخت هم موضوعات مختلفی مطرح شده که یکی از داغ‌ترین‌های آن‌ها حضور شرکت‌های معروفی همچون ویزا و مستر در ایران است که در حوزه کارت اعتباری و صنعت پرداخت در دنیا فعالیت می‌کنند. با داغ شدن بحث در خصوص حضور این برندهای مطرح بین‌المللی در ایران، یک بار دیگر بحث کارت اعتباری در کشور و اینکه چگونه کارت اعتباری می‌تواند در ایران به‌جای کارت نقدی رونق یابد، جان تازه‌ای گرفته است. پیشنهاد می‌کنم گزارش «آیا کارت اعتباری حال ناخوش سیستم بانکی و پرداخت ایران را خوب می‌کند؟» را در راه پرداخت ببینید.
رونق کارت اعتباری به‌جای کارت نقدی بین مردم می‌تواند باعث به حرکت درآمدن بسیاری از چرخ‌های زنگ‌زده اقتصاد ملی شود که این روزها به لطف حضور برندهای خارجی، رمقی برای روغن‌کاری آن‌ها وجود ندارد. کارت اعتباری با توجه به مدل کسب‌وکاری که دارد باعث افزایش قدرت خرید در مردم می‌شود که در پی آن بازار تولید کالا و ارائه خدمات نیز رونق می‌یابد و اگر بتوان این رونق بازار را به شکلی هوشمندانه به سمت تولیدات داخلی هدایت کرد، می‌توان انتظار داشت که بخشی از چرخ‌های اقتصاد دوباره به حرکت دربیایند.
البته، نمی‌شود گفت که تاکنون بانک‌ها در حوزه کارت اعتباری کاری نکرده‌اند ولی کارهایی که تاکنون شده خیلی چشمگیر نیست و تأثیر زیادی بر گسترش کارت‌های اعتباری نداشته است و این را می‌توان از نسبت تقریباً ناچیز تعداد کارت‌های اعتباری کشور در مقایسه با تعداد کارت‌های نقدی فهمید.
با وجود تمام این موارد، به‌تازگی حرکتی از سوی بانک انصار انجام شده است که هرچند هنوز ابتدای راه است ولی شاید بتوان امیدوار بود که جرقه‌ای برای روشن شدن موتور کارت اعتباری در کشور باشد؛ مانند هر طرح دیگری که در ابتدای راه قرار دارد، چالش‌های جدی‌ای نیز پیش روی بانک انصار برای عملیاتی‌سازی این طرح وجود دارد که اگر به آن‌ها بی‌توجهی شود، این طرح هم مانند هزاران طرح دیگر، به یک خاطره تلخ تبدیل می‌شود.
برای روشن شدن کارهای جدید بانک انصار در این عرصه، به سراغ حسین مجاهدی معاون اعتبارات بانک انصار رفتیم تا ببینیم داستان این کارت که از آن به نام حاتم کارت یاد می‌کنند، چیست؟
.
چرا حاتم کارت انصار خلق شد؟
مجاهدی قبل از اینکه به‌طور مستقیم به معرفی حاتم کارت انصار بپردازد، فلسفه وجودی آن را شرح می‌دهد و می‌گوید: «در طول چندسال اخیر مقام معظم رهبری به بحث تولید داخلی و حمایت از آن توجه زیادی داشته‌اند که مخاطب اجرای آن عمدتاً بانک‌ها هستند. ما در بانک انصار از دو سه سال قبل برای حمایت از تولیدات داخلی، اعتبارات کلانی را به تولیدکنندگان داخلی پرداخت کرده‌ایم؛ اما قیمت تمام‌شده پول با توجه به نرخ سود سپرده‌ها بالاست، بنابراین تسهیلاتی که به تولیدکنندگان می‌دهیم، تسهیلات گران‌قیمتی است و با توجه به وضعیت اقتصادی کشور، طبعاً در سررسید این تسهیلات، بسیاری از شرکت‌ها نمی‌توانند بدهی خود را پرداخت کنند و براثر این اتفاق، مشکلات بسیاری به وجود می‌آید. همچنین، می‌دانید که دایره سود در تولید حدود 10درصد است؛ پس گرفتن چنین تسهیلات گران‌قیمتی باعث می‌شود که قیمت تمام‌شده آن‌ها افزایش یابد.
از طرف دیگر، این اواخر مقام معظم رهبری بحث تسهیل ازدواج جوانان را مطرح کردند و ما به این فکر افتادیم که هم در خصوص حمایت از تولید داخلی و هم تسهیل ازدواج جوانان طرحی را تهیه کنیم که امکان ارائه خدمات بهتری داشته باشد. نتیجه بررسی و بحث‌های ما این بود که به‌جای پرداخت تسهیلات کلان به سازمان‌های تولیدی، زمینه‌ای را فراهم کنیم تا سمت تقاضا تقویت شود و تولیدکنندگان به‌جای اینکه از ما تسهیلات کلان بگیرند، با فروش بیشتر، نقدینگی‌شان را تأمین کنند. این کار باعث می‌شود که قیمت تمام‌شده برای تولید کالا پایین بیاید.»
.
تغییر رویکرد از وام‌های کلان به وام‌های خُرد
او در ادامه می‌گوید: «در رویکرد جدید به‌جای واگذاری اعتبار کلان به تولیدکنندگان که ریسک بالایی برای عدم بازپرداخت اقساط و معوق شدن مطالبات دارد، این اعتبار را با شرایط خاصی در اختیار خریداران قرار می‌دهیم و شرایطی ایجاد می‌کنیم تا متقاضیان این کالاها بتوانند با نرخ 15% تسهیلات بگیرند و کالای ایرانی تهیه کنند. طرح حاتم که مخفف «حمایت از تولید ملی» است حاوی پرداخت اعتبار به استفاده‌کننده، مشروط به تهیه کالاهای تولید داخل است. در این طرح، برای اطمینان از اینکه مشتری حتماً کالای تولید داخل را خریداری کند و وام دریافتی را جای دیگری هزینه نکند و با ارائه فاکتورهای صوری، مانع تحقق هدف طرح نشود، راهکارهایی را در نظر گرفته‌ایم. یک راهکار این است که با همکاری تولیدکنندگان داخلی کارت‌خوان‌های خاصی را در نمایندگی‌های مدنظر تولیدکنندگان، نصب کنیم و کارتی را در اختیار متقاضی قرار دهیم که فقط روی همان کارت‌خوان‌ها قابل‌استفاده باشد و از همه مهم‌تر اینکه وقتی خرید جنس انجام شد، پول به‌طور مستقیم به‌حساب تولیدکننده یا همان کارخانه واریز شود. این رویه باعث می‌شود تا مشتری این اعتبار را دقیقاً صرف خرید کالای داخلی کند و از تبانی احتمالی برخی از نمایندگی‌ها با مشتری در فروش برندهای خارجی نیز جلوگیری شود.»
مجاهدی در ادامه می‌گوید: «از آنجا که بر اساس ضوابط بانک مرکزی می‌بایست سقف تسهیلات اعطایی برای خرید کالا را رعایت کرد، لذا، تصمیم گرفتیم مبلغ اعتبار هر کارت 5 میلیون تومان با نرخ 15 درصد و مدت‌زمان بازپرداخت آن 30 ماهه باشد.»
.
حاتم کارت انصار فعلاً فقط برای زوج‌های 94
مجاهدی درباره اینکه چرا جامعه هدف این کارت اعتباری محدود است گفت: «پیش‌بینی ما این بود که اعلام رسمی موضوع، ممکن است به مراجعات گسترده و پرتعداد بینجامد و این امر مغایر با منابع و توانمندی‌های محدود ما بوده و باعث شکل گرفتن ذهنیت منفی در مردم شود که بانک انصار وعده توخالی داده است. لذا تصمیم گرفتیم که دایره مشمولین طرح را محدود کنیم. به همین خاطر، طبق فرمایش مقام معظم رهبری در خصوص تشویق امر ازدواج، قرار بر این شد که در مرحله اول، این امتیاز برای کسانی که در سال 1394 ازدواج کنند، باشد و اگر زمینه وجود داشت، مزدوجین سال‌های قبل را نیز مشمول طرح کنیم و آن را در صورت ممکن، به دیگر گروه‌های جامعه نیز تعمیم دهیم.»
.
فرآیند دریافت حاتم کارت انصار
کمی بحث را اجرایی‌تر می‌کنیم تا ببینیم فرآیند دریافت کارت اعتباری حاتم چیست؟ او دراین‌باره می‌گوید: «برای این کار، سایتی به نام طرح حاتم طراحی کرده‌ایم که به‌زودی فعالیت رسمی‌اش را آغاز می‌کند. مشمولین طرح می‌توانند به سایت مراجعه کرده و اطلاعات موردنیاز شبیه ثبت وام ازدواج در سایت بانک مرکزی را در این سایت وارد کنند. هر یک از زوجین می‌توانند جداگانه ثبت‌نام کنند و به‌این‌ترتیب هر زوج می‌تواند دو کارت 5 میلیون تومانی داشته باشد، یعنی جمعاً 10 میلیون تومان.
برای اینکه اطلاع‌رسانی کامل از کالاها و قیمت‌ها انجام شود تمام مشخصات کالاها با قیمتشان در این سایت قرار داده شده است و همچنین این موضوع که هر کالایی در کدام نمایندگی‌ها موجود است. فرد وقتی به‌اندازه 5 میلیون تومان کالای خود را در سایت انتخاب کرد، نزدیک‌ترین شعبه بانک را هم انتخاب می‌کند. وقتی ثبت‌نام انجام شد، اطلاعات شخص وارد شعبه می‌شود و بعد از 10 یا 15 روز فرصت دارد مدارک خود را ارائه دهد تا درنهایت یک کارت در اختیار هر متقاضی قرار بگیرد. البته بعد از دریافت کارت، هیچ الزامی وجود ندارد که همان کالاهای انتخابی را بخرد؛ بلکه مشتری می‌تواند به تمام نمایندگی‌هایی که در سایت معرفی شده است، مراجعه و کالای دیگری را که در لیست کالاهای تحت پوشش این طرح قرار دارد، تهیه کند. هیچ‌گونه الزامی هم نیست که همه اعتبار را در یک نمایندگی صرف کند. می‌تواند فرضاً یخچال را از یک نمایندگی و تلویزیون را از نمایندگی دیگر بخرد. این را هم بگویم که در ابتدا این امتیاز فقط برای خرید کالاهای خانگی بوده، اما داریم سعی می‌کنیم کل بسته جهیزیه را شامل شود. همچنین برای اینکه بتوانیم کنترلی بر روی وضعیت اعتبارات خود داشته باشیم، برای انجام این خرید یک فرصت یک‌ماهه گذاشتیم تا اگر فرد طی یک ماه خرید خود را انجام نداد، این اعتبار را در اختیار شخص دیگری قرار دهیم.»
.
سرمایه‌گذاری هزار میلیاردی بانک انصار
معاون اعتبارات بانک انصار در خصوص سرمایه‌گذاری‌ای که بانک انصار روی این طرح کرده است، می‌گوید: «ما حدود هزار میلیارد تومان برای این طرح، اعتبار گذاشته‌ایم. شرکت‌ها می‌توانند با تبلیغات مناسب درصدی از این اعتبار را به خود اختصاص دهند؛ مثلاً اگر یک تولیدکننده بتواند حداقل 10 درصد از این اعتبار را جذب کند یعنی 100میلیارد تومان تأمین منابع با نرخ صفر درصد را به‌جای تسهیلات در اختیار گرفته است. هیچ اصراری هم نداریم که با یک شرکت خاص کار کنیم و آمادگی داریم با هر شرکتی که تولیدات داخلی و محصولش برای مردم جاذبه دارد، همکاری کنیم.»
.
چالش‌های پیش روی حاتم کارت انصار
از مجاهدی می‌خواهیم کمی هم درباره چالش‌های اجرایی این طرح بگوید و اینکه بازار نسبت به این طرح چه واکنشی نشان خواهد داد. او می‌گوید: «ویژگی این طرح، این است که دستگاه کارت‌خوان مخصوص دارد و اعتبار کسرشده مستقیماً به‌حساب کارخانه منتقل می‌شود، بنابراین ممکن است کسانی را که خواهان فروش جنس خارجی به‌جای محصول داخلی به مشتری هستند، ناراحت کند. همچنین، این امکان وجود دارد که یک نمایندگی به پول نقد نیاز داشته باشد و بخواهد اجناس خود را زیر قیمت بفروشد تا به پول نقد برسد و در ذهن مشتری این شائبه را ایجاد کند که او به علت استفاده از کارت اعتباری به‌جای پول نقد، جنس را گران‌تر می‌خرد؛ اما واقعیت این است که مشتری جنس را به همان قیمت واقعی بازار خریداری می‌کند».
.
تولیدکنندگان داخلی هم باید کیفیت را افزایش دهند
با توجه به ناموفق بودن تلاش‌های قبلی در کشور در حوزه کارت اعتباری، ضمانتی وجود ندارد که این طرح به موفقیت برسد؛ اما در صورت موفقیت، اولین تجربه کشور در حوزه کارت اعتباری خواهد بود که با این حجم از اعتبار پیش رفته است. مجاهدی در همین خصوص می‌گوید: «همه طرح‌ها، مشکلات و ضعف‌های اجرایی دارند. ما قصد داریم تا حد ممکن این‌ها را شناسایی و برطرف کرده و اجرای طرح را به‌صورت رسمی آغاز کنیم. پیش‌بینی ما این است که این طرح به خاطر ابهامات احتمالی برای مردم و عدم اعتمادی که به کالاهای ایرانی دارند، در وهله اول مورد استقبال قرار نگیرد؛ اما این دیگر وظیفه تولیدکنندگان است که با ارائه اجناس باکیفیت و تبلیغات مناسب مشتری جذب کنند. ما به‌واسطه مسئولیت‌های اجتماعی و اجرای فرمان‌های مقام معظم رهبری به وظیفه خود عمل کرده‌ایم».
.
حاتم کارت بر پایه عقد مرابحه است
یکی از بزرگ‌ترین موانع توسعه کارت اعتباری در ایران، عدم امکان پیاده‌سازی مدل غربی آن است که دارای مشکل شرعی بوده و باید این مسئله به شکلی حل می‌شد. خوشبختانه چند سالی است که عقد مرابحه توانسته است ازلحاظ شرعی، علاوه بر کارایی در اعطای تسهیلات منطبق با موازین شرعی، مسئله کارت اعتباری را حل کند. معاون اعتبارات بانک انصار درباره عقد اسلامی به کار گرفته شده در حاتم کارت می‌گوید: «یکی از خصوصیات این طرح این است که برمبنای عقد مرابحه طراحی و ساماندهی شده است. این عقد دارای مزیتی است که مشکلات شرعی را حل می‌کند و می‌توان در آن به فرد وکالت داد».
او در ادامه می‌گوید: «فرق عقد فروش اقساطی با عقد مرابحه در این است که در عقد فروش اقساطی شما به فرد وکالت می‌دهید تا کالای اساسی و بادوامی را که مشخص کرده است، از طرف بانک بخرد و لذا شخص خودش، به وکالت از بانک خرید می‌کند و به وکالت از بانک، کالا را به خودش می‌فروشد. در این حین ممکن است فرد کالای مدنظر خود را تغییر دهد یا به‌جای خرید مرتکب عملیات صوری شود که این‌ها شرایط عقد را برهم میزند؛ اما با استفاده از عقد مرابحه علاوه بر تأمین انواع کالا جهت تهیه خدمات نیز قابل‌استفاده است که ما آن را به خاطر کمک به تولید ملی و توسعه اشتغال جوانان کشور عزیزمان، محدود به خرید کالا کردیم؛ لذا تسهیلات گیرنده می‌بایست از فروشگاه تعیین‌شده خرید خود را انجام دهد و در انتخاب نوع کالا، مشروط به تولید داخلی بودن، آزاد است».
.
آیا دیگر بانک‌ها به این طرح می‌پیوندند؟
از مجاهدی می‌پرسیم که اگر بانک‌های دیگر بخواهند در این طرح ورود کنند آیا استقبال می‌کند، او می‌گوید: «صد در صد. ما این کار را انجام دادیم تا آن‌ها هم وارد این مقوله شوند. چراکه ما نمی‌توانیم به‌طور کامل پاسخ گوی نیاز همه مردم باشیم. هم‌اکنون تسهیلات خرید کالا به شکل‌های مختلف در دیگر بانک‌ها هم ارائه می‌شود و یکی از اهداف طرح ما توسعه عقد مرابحه است. ناگفته نماند که فرهنگ استفاده از کارت‌های اعتباری هم باید در بین مردم جا بیفتد.»
حاتم‌کارت باوجود تمام مزایایی که دارد، با چالش‌هایی روبه‌روست و اگر بانک انصار بتواند از پس آن‌ها بربیاید، گام بزرگی را در حوزه کارت اعتباری کشور برداشته است و می‌تواند نامش را برای همیشه در تاریخچه توسعه کارت اعتباری در ایران ثبت کند؛ اما واقعیت این است که داوری نسبت به طرحی که اجرایش به عوامل زیادی بستگی دارد، هنوز زود است.