پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
رشد شبکه‌های اجتماعی طی سال‌های گذشته مدل تجارت الکترونیکی نوپا در ایران را تغییر داده است به گونه‌ای که شرکت‌های کوچک یا حتی افراد به تنهایی رقیب شرکت‌های بزرگ و فروشگاه‌های بزرگ اینترنتی شده‌اند.
با وجود اینکه هنوز بازار فروشگاه‌های اینترنتی در ایران چندان داغ نشده است و سرمایه‌گذاران در این بازار سعی می‌کنند بتوانند مشتریان بازارهای سنتی را به سمت این‌گونه فروشگاه‌ها سوق دهند، افراد به تنهایی به صورت خیلی آرام به معرفی محصولات خود در شبکه‌های اجتماعی می‌پردازند.
شبکه‌های اجتماعی که روزی تنها کارکرد آنها پیدا کردن دوستان و گپ و گفت دوستانه بود امروز به محفلی برای تجارت و خرید و فروش تبدیل شده‌اند. افراد محصولات تولیدی خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی در معرض دید افراد می‌گذارند و از این طریق فضایی برای معرفی محصولات خود به دست می‌آورند.
اگر فروشگاه‌های اینترنتی برای فراهم کردن بستر و زیرساخت خود هزینه کرده‌اند، این افراد از بستری استفاده می‌کنند که دیگران در اختیار آنان قرار می‌دهند و از این طریق به جذب مشتریان می‌پردازند.
روزی فروشگاه‌های اینترنتی رقیب فروشگاه‌های سنتی شدند و اعتراض تاجران کهنه‌کار را بلند کردند که فروشگاه‌داران جوان بدون پرداخت مالیات و هزینه‌های میلیونی برای راه‌اندازی یک کسب و کار کوچک به سادگی اقدام به راه‌اندازی یک فروشگاه می‌کنند، حال به نظر می‌رسد در فاصله زمانی خیلی کمتر اعتراض فروشگاه‌داران اینترنتی نیز بلند شود که فروشگاه‌های تازه شکل‌گرفته بازار ما را بر هم می‌زنند و نظم بازار را از بین می‌برند.
اما همان طور که فروشگاه‌های سنتی و تاجران آن نتوانستند در مقابل تغییر مقاومت کنند و مانع رشد فروشگاه‌های اینترنتی شوند، بدون شک فروشگاه‌های اینترنتی نیز نمی‌توانند مانع فعالیت فروشگاه‌های فعال بر بستر شبکه‌های اجتماعی شوند.
طبق گفته مدیران مرکز توسعه تجارت الکترونیکی تقریباً ۹ هزار فروشگاه اینترنتی در انتظار دریافت نماد اعتماد هستند که از این تعداد حدوداً پنج هزار فروشگاه فعال هستند. اما هنوز از تعداد فروشگاه‌های مجازی که بر بستر شبکه‌های مجازی فعالیت می‌کنند، آماری در دست نیست.
صفحه‌هایی برای عرضه انواع ساخته‌های دست؛ از عروسک گرفته تا طراحی‌هایی خاص برای انگشتر و گردنبند. فروشگاه‌هایی که برای راه‌اندازی نیاز به هیچ هزینه‌ای ندارند. آنها فقط تصاویر کار خود را روی صفحه شبکه اجتماعی‌شان می‌گذارند و در نهایت یک شماره تماس از طریق شبکه اجتماعی دیگر مانند وایبر و واتس‌اپ؛ یک نمونه تمام‌عیار از کسب و کار خانگی.
طی سال‌های گذشته دولت برای سر و سامان دادن به کسب و کار خانگی اقدامات فراوانی انجام داده؛ وام‌هایی برای این افراد تصویب و برخی را به گرفتن وام تشویق کرده است، هر چند آماری از اینکه این وام‌ها به چه افرادی پرداخت شده و آیا این افراد این مبالغ را برای گسترش کسب و کار خود هزینه کرده‌اند یا خیر، در دست نیست.
دولت به این منظور در سال ۸۹ قانونی تصویب کرده است تحت عنوان قانون ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی. در این قانون ۱۲ ماده‌ای هر کدام از وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها مانند وزارت کار و شهرداری به تناسب وظایف‌شان موظف شده‌اند اقدامات و زیرساخت‌هایی برای فعالان مشاغل خانگی فراهم کنند. وزارت کار مسئولیت آموزش، شهرداری مسئولیت ایجاد فضاها برای ارائه کالا و از سویی صدا و سیما نیز مسئولیت معرفی این مشاغل را بر عهده گرفتند.
در دستورالعمل اجرایی که برای این قانون تدوین شده بود، کار خانگی تعریف شده بود و قرار بود کار خانگی بیشتر از توان اجرایی هر خانواده نباشد. به نظر می‌رسد در قانون و آیین‌نامه‌ای که تقریباً پنج سال پیش برای مشاغل خانگی تدوین و تصویب شد، به مواردی اشاره شده است که شاید لزومی به آوردن آن در متن قانون نباشد چرا که متقاضیان این‌گونه فعالیت تمامی این موارد را در نظر می‌گیرند.
دولت برای حمایت بیشتر از مشاغل خانگی حتی لیست مشاغل خانگی را نیز مشخص، و هفت رشته شغل را جزو مشاغل خانگی انتخاب کرده است. اما نقش فضای مجازی در توسعه این مشاغل نادیده گرفته شده است. فعالان این حوزه و کسانی که کالایی برای عرضه داشتند، بدون توجه به این آیین‌نامه یا سامانه‌ای که برای معرفی مشاغل خانگی جهت استفاده از امکانات دولتی در نظر گرفته شده است، از بستر در اختیارشان بهره بردند و بسیار سریع در این بستر رشد کردند.
از همین روست که مرکز توسعه تجارت الکترونیکی تصمیم گرفته است پس از ساماندهی فروشگاه‌های اینترنتی به ساماندهی فروشگاه‌های موبایلی و فروشگاه‌هایی که بر بستر شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند، بپردازد و تصمیم دارد در سال‌های آتی برای آنان نیز نماد اعتماد صادر کند. اما چگونگی امکان‌پذیر بودن یا نبودن آن هنوز مشخص نیست.
فروشگاه‌هایی که در شرایط فعلی بر بستر شبکه‌های اجتماعی ایجاد شده‌اند، به نظر می‌رسد تمامی تئوری‌های فعالیت در فضای مجازی را کنار گذاشته‌اند. طبق گفته کارشناسان برای ایجاد ارتباط و توسعه تجارت، اعتماد زیرساخت اساسی است. در اصل اعتماد یک فاکتور ضروری در ایجاد انگیزه برای خرید در فضای واقعی و مجازی به شمار می‌آید. بسیاری از کارشناسان حوزه تجارت الکترونیکی معتقد بودند تا زمانی که مردم به اینترنت اعتماد نکنند، از طریق فروشگاه‌های مجازی خرید نمی‌کنند و فروشگاه‌ها قدرتمند نمی‌شوند. در اصل اعتماد چهره به چهره در محیط سنتی باید به گونه‌ای در محیط مجازی نیز ایجاد شود.
تئوری‌پردازان این فضا معتقدند اعتماد واقعی از طریق رفتار عملی شرکت با مشتریان و سرویس‌گیرندگان حاصل می‌شود. مردم با توجه به رفتارهای دیگران به آنها اعتماد می‌کنند. در حقیقت ما به صورت شناختی انتخاب می‌کنیم به چه افرادی در چه زمینه‌هایی و در چه شرایطی اعتماد کنیم و این انتخاب را بر اساس شواهدی بر قابلیت اعتماد انجام می‌دهیم.
در اصل اعتماد به یک ساختار در ارتباطات و تئوری‌های بازاریابی تبدیل شده است. در واقع اعتماد یک سرمایه با ارزش برای هر تجارتی به شمار می‌رود و علاوه بر آن موجب کاهش ریسک، دستیابی به رضایت‌مندی، ایجاد تعهد و زمینه‌ساز ارتباطات طولانی‌مدت در مشتریان خواهد شد.
در ابتدای شکل‌گیری فعالیت بر بستر تلفن همراه یا تجارت سیار کارشناسان معتقد بودند با وجود سرمایه‌گذاری‌های کلانی که در این زمینه صورت گرفته است، استفاده از آن به راحتی مورد استقبال کارشناسان قرار نمی‌گیرد و یکی از دلایل آن را احساس عدم اعتماد کاربران به آن می‌دانستند. اما این اعتماد بدون دخالت هیچ ارگان یا بخشی به وجود آمد. تولیدکنندگان فروشگاه‌های مبتنی بر شبکه‌های مجازی، مشتریان خود را یافتند، از آنان سفارش گرفتند و کالایشان را به آنها عرضه کردند.
در اصل می‌توان گفت این فروشگاه‌ها زودتر از فروشگاه‌های اینترنتی اعتماد مشتریان را جذب کردند. البته شاید دلیل آن نیز گسترش فروشگاه‌های اینترنتی طی سال‌های گذشته نیز هست. توسعه این فروشگاه‌ها موجب شد تا مردم به خرید اینترنتی عادت کنند و حال با آمدن نسل جدیدی از این فروشگاه‌ها مردم به سیاق سابق به آنان نیز اعتماد کردند.
بسیاری معتقدند که تعداد این فروشگاه‌ها به‌صورت چشمگیری در حال افزایش است و میزان خرید و فروش آن نیز قابل توجه است، شاید این گفته اشتباه نباشد اما در زمان فقدان سازوکار دقیق اندازه‌گیری نمی‌توان به صورت دقیق در این خصوص صحبت کرد.
به نظر می‌رسد فعالان این حوزه در شرایط فعلی تجارت سنتی و تجارت الکترونیکی را با یکدیگر آمیخته‌اند و از این طریق توانسته‌اند تا حدودی در این بستر رشد کنند. در اصل با کمی اعتماد به یکدیگر کالا را از طریق مکالمه سفارش می‌دهند و پس از آماده شدن آن وجه کالا پرداخت و کالا ارسال می‌شود.
از سویی برخی دیگر این نوع خرید و فروش کالا را تجارت الکترونیکی به مفهوم واقعی آن نمی‌دانند. طبق تعاریف کلی، کل فرآیند خرید و فروش باید در محیط مجازی و بر بستر اینترنت باشد. اما در این شرایط فقط عرضه کالا اینترنتی است. عرضه کنندگان این کالاها به صورت مستقیم کالای خود را از طریق این شبکه‌ها عرضه می‌کنند و باقی فرآیند به همان شیوه‌های سنتی انجام می‌شود. این افراد از شبکه‌های اجتماعی به عنوان یک ویترین مجازی استفاده می‌کنند. همان کارکردی را که شبکه‌های تلویزیونی برای تبلیغ کالایشان دارد این شبکه‌ها نیز همان نقش را برعهده گرفته‌اند. عرضه کننده کالا کالایش را به نمایش می‌گذارد و مصرف کننده نیز از طریق شماره تلفنی که ارائه شده است سفارش خود را ثبت می‌کند و پس از آن نیز فرآیند عادی کار صورت می‌گیرد.
در اصل فرآیندهای سنتی با توجه به تغییر فناوری و ایجاد ابزارهای جدید لباسی جدید به تن کرده‌اند.
شاید مهم‌ترین کارکردی که این شبکه‌ها می‌توانند برعهده گیرند، گسترش کسب و کارهای خانگی است. در گذشته دولت برای گسترش کسب و کارهای خانگی سعی می‌کرد فضاهای خاصی را با قیمت مناسب ، مانند بازارچه‌های شهری، در اختیار تولید کنندگان کالا قرار دهد و آنان به صورت مستقیم محصولات خود را از طریق آن بازارچه‌ها عرضه کنند اما در شرایط فعلی صاحبان کسب و کار خانگی می‌توانند از طریق شبکه‌های مجازی تقریباً به همان میزان مشتری دست یابند.
اما باید دید آیا دولت‌ها اجازه گسترش این نوع فعالیت‌ها را خواهند داد؟ رویه دولت‌ها به‌گونه‌ای است که اجازه نمی‌دهد کسب و کار به هر روشی در کشور انجام شود. معمولاً سعی می‌کند کسب و کارها را تحت پوشش خود قرار دهد تا بتواند آنان را هدایت کند یا مانع قاچاق شود و از تولید داخل حمایت کند. با این وجود سیاستگذاران زمانی خود را درگیر شکل‌دهی بازار خواهند کرد که این نوع تجارت سهم بسزایی از کسب و کار را به خود اختصاص دهد.
هنوز برای پیش‌بینی آینده این بازار زود است اما می‌توان مطمئن بود در آینده‌ای نه‌چندان دور فروشگاه‌های فعال در شبکه‌های اجتماعی به صورت جدی توسعه خواهند یافت
عباس غلامی
منبع: ماهنامه پیوست
