پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
پنج هزار پذیرنده و ۵۰ هزار تراکنش ریال دیجیتال در طرح آزمایشی کیش
حسین یعقوبی، مدیر واحد بلاکچین شرکت خدمات انفورماتیک، در گفت‌وگو با رسانه «رمزارز» درباره ابعاد مختلف پروژه ریال دیجیتال صحبت کرد
مدتی است که بسیاری از بانک‌های مرکزی جهان به فکر راه‌اندازی ارز دیجیتال بانک مرکزی یا CBDC افتاده‌اند. این ارز که به‌منظور ارائه یک شکل امن، قابل دسترس و کارآمد پول برای کسب‌وکارها و افراد طراحی شده، برخلاف رمزارزها ماهیتی متمرکز دارد.
کشور ما نیز از سال ۱۴۰۰ مطالعات اولیه اجرای ریال دیجیتال را آغاز کرد و پس از آن، در ابتدای سال ۱۴۰۱ به دوره پیش‌آزمایشی رسید. تیرماه امسال، پس از بررسی‌ها و ایجاد زیرساخت‌های لازم، پروژه ریال دیجیتال به‌صورت آزمایشی در کیش به اجرا درآمد و تجهیزات و خدمات لازم را بانک‌های ملت و تجارت فراهم کردند.
به‌منظور بررسی وضعیت پروژه ریال دیجیتال، از دوره آزمایشی در کیش گرفته تا آینده آن، با حسین یعقوبی، مدیر واحد بلاکچین شرکت خدمات انفورماتیک، گفت‌و‌گویی انجام شده که در ادامه گزارشی از آن می‌خوانید.
آمار دوره پایلوت کیش
یعقوبی درباره داده‌های مربوط به پذیرش ریال دیجیتال در کیش گفت: «آمار دقیق را بانک مرکزی باید منتشر کند، اما ما بیش از پنج هزار پذیرنده، متشکل از ناوگان تاکسیرانی و فروشگاه‌های بزرگ کیش داشتیم که دو بانک ملت و تجارت مجهز کردند. ناوگان تاکسیرانی را بانک تجارت و فروشگاه‌ها را بانک ملت آماده کرد.»
او در ادامه خاطرنشان کرد: «طبق آماری که من دارم، این تعداد پذیرنده‌ها یک‌پنجم از کل پذیرنده‌های بالقوه کیش را پوشش می‌دهند. درباره آمار تراکنش‌ها هم باید بگویم ما انتظار استقبال زیاد را از کاربران نهایی نداشتیم، زیرا مسافران و اهالی کیش، ابزار دیگری ازجمله کارت بانکی را برای پرداخت در اختیار دارند. با توجه به اینکه تغییر فرهنگ و احساس نیاز مردم برای رفتن به سمت یک ابزار پرداخت جدید زمان‌بر است، ما انتظار استقبال زیادی نداشتیم.»
مدیر واحد بلاکچین شرکت خدمات انفورماتیک با اشاره به اینکه طبق انتظارات ما، تعداد تراکنش‌ها با ریال دیجیتال در کیش ناچیز بوده، بیان کرد: «طی این مدت که ریال دیجیتال به‌صورت آزمایشی در کیش اجرا شده، زیر ۵۰ هزار تراکنش داشتیم. با این حال، واقعیت ماجرا این است که هدف پایلوت هم این نبوده که بخش عمده‌ای از تراکنش‌های کیش را با ریال دیجیتال جایگزین کند.»
یعقوبی درباره هدف بانک مرکزی از مرحله آزمایشی ریال دیجیتال توضیح داد: «یکی از اهداف جانبی این بود که یک ابزار پرداخت مکمل را در اختیار مشتریان قرار دهد، سبد محصولات را غنی کند و هر فردی که تمایل به یک تجربه جدید دارد، با اپلیکیشن موبایلی پرداختش را انجام دهد. با این حال، هدف مهم‌تری که بانک مرکزی از پایلوت کیش دنبال می‌کرد، بحث کارکرد فنی و کل چرخه عمر ریال دیجیتال نزد کاربر نهایی، ازجمله کارمزد، انتقال، بحث Proof Of Concept فناورانه، خرید کردن با آن بود که مشتری نهایی در فضای واقعی امتحان کند. همچنین یکی از اهدافمان این بود که این کار، تمرین کوچکی برای بانک‌ها باشد تا بدانند سؤالات و ابهاماتی که از نظر کاربران نهایی به وجود می‌آید چیست و خود را برای یک محدوده بزرگ‌تر ازجمله کلان‌شهرها و سرتاسر کشور تا نوروز ۱۴۰۴ آماده کنند.»
او در ادامه بیان کرد: «به همین دلیل بانک مرکزی برنامه‌ریزی کرده تا انتهای سال هم تعداد بانک‌های عملیاتی را به‌صورت چشمگیری افزایش دهد و این عملیات به بانک ملت و تجارت و احتمالاً ملی محدود نباشد (بیش از ۱۰ بانک عملیاتی ریال دیجیتال وجود داشته باشد) و هم حوزه کاربرد صرف تاکسی و فروشگاه‌های حضوری نباشد و به پرداخت‌های غیرحضوری کاملاً دیجیتال هم برسد. همچنین محدوده جغرافیایی را گسترش دهد.»
مدیر واحد بلاکچین شرکت خدمات انفورماتیک بر این باور است که تعداد تراکنش‌ها در کیش مهم نبود. او اظهار کرد: «نیاز بود همه ذی‌نفعان و ارکان پروژه یک دوره کوتاه تمرین کنند و به همین دلیل کیش برای این کار انتخاب شد. در مجموع، هدف ما افزایش تراکنش‌های ریال دیجیتال در کیش نبود و به این دلیل، تعداد تراکنش‌ها را شاخص موفقیت یا استقبال در نظر نمی‌گیریم.»
بنرهای ریال دیجیتال در تهران
یعقوبی درباره راه‌اندازی پروژه ریال دیجیتال در تهران به‌صورت بی‌سروصدا گفت: «من این روند را مثبت می‌بینم، زیرا بهتر است مقداری از فضای هیجان‌زدگی فناورانه دور باشد. اگر قرار باشد کار درست و بنیادی انجام شود و نگاه این باشد که طی چند سال به‌صورت تدریجی یک فناوری نو در کشور کاربردپذیر شود، دلیلی نمی‌بینیم که در برهه‌های کوتاه‌مدت، بانک‌ها این موضوع را در بوق‌وکرنا کنند و سروصدای زیادی درباره آن ایجاد شود.»
مدیر واحد بلاکچین شرکت خدمات انفورماتیک در ادامه اذعان داشت: «به هر حال به‌صورت عمومی ریسک‌هایی متوجه پول‌های دیجیتال بانک مرکزی است که فقط مختص ریال دیجیتال هم نیست. در چین یوان دیجیتال، در اروپا یوروی دیجیتال و مشابه آن، ریسک‌هایی به‌صورت عمومی متوجه آنهاست و این ریسک‌ها و تهدیدها، مجریان پولی را ملزم می‌کند که اگر قصد ورود به این حوزه را دارند، بی‌گدار به آب نزنند و با تدبیر و در نظر گرفتن تمام جوانب حرکت کنند.»
او درباره روند بانک ملت در تبلیغ ریال دیجیتال تأکید کرد: «از این نظر، من حرکت بانک ملت را قابل قبول می‌دانم و اگر قرار باشد قبل از اینکه تمام لایه‌ها آمادگی لازم را کسب کرده باشند، به یکباره جوی راه بیفتد، مشکل ایجاد می‌شود. برای مثال، اگر مرکز تماس بانک‌ها قبل از ایجاد آمادگی برای پاسخ به مشتریان با هجوم انبوهی از درخواست‌ها روبه‌رو شود، ممکن است مشکل ایجاد شود.»
یعقوبی در پاسخ به این سؤال که آیا اکنون تهرانی‌ها هم می‌توانند از ریال دیجیتال استفاده کنند یا خیر بیان کرد: «با توجه به آماری که از سیستم عملیاتی به‌دست می‌آید، تعداد پذیرنده‌هایی که بانک ملت در تهران اضافه کرده، در حد بیش از ۱۰ هزار خواهد بود و هر روز افزایش می‌یابد، اما بهتر است آمار دقیق را خود بانک ملت بیان کند.»
رویکرد بانک‌ها به ریال دیجیتال
بسیاری از فعالان بانکی رویکرد مثبتی به ریال دیجیتال ندارند، زیرا تا حدی میزان نقدینگی و اختیارات بانک‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یعقوبی درباره این مسئله خاطرنشان کرد: «اگر بانکی بخواهد با عینک تجدید منابع خود به قضیه نگاه کند، ریال دیجیتال در وهله اول ممکن است برای بانک‌ها خروج منابع به حساب بیاید. اما من مطمئنم و براساس تجربه مشاهده می‌کنم برخی از بانک‌هایی که افق دیدشان بلندمدت‌تر است و دانش فنی و جرئت مدیریتی در آنها بالاتر است، متوجه شده‌اند که چه تغییر پارادایمی در حال رخ دادن است و نه‌تنها با این موضوع موافق‌اند، مشتاقانه هم به پروژه ورود کرده‌اند. اکنون هم طرح‌های نوآورانه‌ای را روی ریال دیجیتال با قراردادهای هوشمند به کمک بانک‌ها توسعه می‌دهیم.»
او در ادامه گفت: «در مجموع، در وهله اول ریال دیجیتال خیلی مورد پسند بانک‌ها نیست، زیرا خروج منابع را به همراه دارد؛ اما به دلیل بستر نوآوری که فراهم می‌کند و امکانات و ابزارهایی که در اختیار بانک‌ها به‌واسطه قابل برنامه‌ریزی بودن این نوع پول قرار می‌دهد، جذابیت‌هایی ایجاد می‌کند که در یک افق پنج‌ساله تا ۱۰ساله لاجرم بانک‌ها باید به سمت آن حرکت کنند.»
مدیر واحد بلاکچین شرکت خدمات انفورماتیک با اشاره به اینکه اگر این سیستم هم نشود، یک سیستم مشابه خواهد بود، اظهار کرد: «من تأکید و تعصب روی سامانه‌ای که تیم من توسعه داده ندارم و فقط درباره مفهوم ماجرا صحبت می‌کنم. از نظر مفهومی، گمان می‌کنم بانک‌ها متوجه این قضیه شده‌اند که پنج تا ۱۰ سال آینده متعلق به پول‌های دیجیتال بانک‌های مرکزی است.»
ریال دیجیتال توکن‌سازی است یا چاپ ریال؟
به گفته یعقوبی، طبق فرایندهایی که مصوب شورای پول و اعتبار است، انتشار ریال دیجیتال همچون انتشار اسکناس است؛ بنابراین همان پشتوانه‌هایی که برای انتشار اسکناس در نظر گرفته می‌شود، که طبق قانون ممکن است ارز، طلا یا امحای اسکناس‌های فرسوده باشد، اینجا هم همان اتفاق می‌افتد. به همین دلیل، به پشتوانه یکی از این مواردی که ذکر شد، انتشار ریال دیجیتال انجام می‌شود. در مجموع ما اسکناسی را توکن‌سازی نمی‌کنیم، بلکه بخشی از اسکناسی را که قرار است بانک مرکزی تولید کند، به‌صورت دیجیتال تولید می‌کنیم.
زیرساخت‌های ریال دیجیتال
مدیر واحد بلاکچین شرکت خدمات انفورماتیک با اشاره به این نکته زیرساخت ریال دیجیتال حتماً جای کار دارد، تشریح کرد: «نه به این دلیل که درباره ایران صحبت می‌کنم، بلکه اگر به مستندات پول‌های دیجیتال بانک مرکزی کشورهای مختلف نگاه کنیم، همه تأکید دارند که اگر ما سراغ آزمایش کردن می‌رویم، یکی از فاکتورها، آزمایش کردن قابلیت‌های فناورانه است؛ از این رو نه فقط در ایران، بلکه در چین، اروپا، آمریکا و غیره هم بحث فنی مطرح است. چون فناوری این حوزه نابالغ است، دغدغه‌هایی برایش وجود دارد.»
او در ادامه خاطرنشان کرد: «با این حال، من این اطمینان را می‌دهم زیرساختی که برای این موضوع فراهم شده، ابزارها و پروتکل‌های امنیتی که برای آن در نظر گرفته شده و معماری‌ای که برای آن چیده شده، طبق به‌روزترین استانداردهای دنیاست که البته چالش‌هایی هم دارد. در سیستم‌های توزیع‌شده با یک مثلث روبه‌روییم که سه ضلع امنیت، توزیع‌شدگی و مقیاس‌‌پذیری را دارد و اثبات می‌شود که شما در آن واحد از این سه، دو تا را می‌توانید داشته باشید و یکی را باید فدای آن دو کنید؛ بنابراین، این پذیرفته شده که در یک سیستم توزیع‌شده DLT لزوماً تعداد تراکنش‌هایی که می‌تواند پردازش کند، با یک سیستم مرکزی مثل پرداخت کارتی در کشور قابل رقابت نباشد و به همین دلیل، غیرواقع‌بینانه است که از ریال دیجیتال انتظار داشته باشیم بتواند تمام تراکنش‌های شاپرک را به سمت خود بکشاند.»
به گفته یعقوبی بهترین زیرساخت‌ها برای پروژه ریال دیجیتال فراهم شده است. او بیان کرد: «اگر معیار این باشد که در یک دوره آزمایشی که بسیاری از فاکتورهای کسب‌وکاری، اقتصادی و فنی را آزمایش می‌کنیم، زیرساختی که فراهم شده این قابلیت‌ها را فراهم می‌کند یا نه، این اطمینان خاطر را می‌دهم که بهترین ابزارها استفاده شده و بهترین متخصصان را به کار گرفته‌ایم و تاکنون هم به نظر می‌رسد هیچ مشکل خاصی وجود ندارد.»
او در پایان در پاسخ به این سؤال که آیا پروژه ریال دیجیتال موفقیت‌آمیز خواهد بود یا خیر اظهار کرد: «باید ببینیم که موفقیت‌آمیز بودن را چگونه تعریف می‌کنیم. اگر منظور این باشد که بخش عمده‌ای از پرداخت‌های خرد را به سمت خود بکشاند، فکر نمی‌کنم این موضوع در یک تا دو سال آینده اتفاق بیفتد، مگر اینکه مزیت رقابتی ازجمله کارمزد به شکلی طراحی شود که این جذابیت را برای آن ایجاد کند، اما ممکن است نتایج دوره آزمایشی، دوستان سیاست‌گذار در بانک مرکزی را مجاب کند که تغییراتی در اصول کلی، حوزه کاربرد آن یا چنین موضوعاتی اعمال کنند.»
