راه پرداخت
رسانه فناوری‌های مالی ایران

آموزه‌هایی از اولریش بک برای صنعت بیمه / جامعه ریسکی؛ برآمده از کنش جمعی

وحید صیامی، کارشناس ریسک / در اواخر آوریل ۱۹۸۶، درست زمانی که گسترانده شدن تشعشعات فاجعه چرنوبیل، بخش­‌های زیادی از اروپا را به تعطیلی و نگرانی و اضطراب شدید کشانده بود، در آلمان کتابی در پیشخوان­ کتابفروشی‌­ها قرار گرفت. کتاب «جامعه ریسکی»، از اولریش بک، جامعه­‌شناس آلمانی لهستانی‌­الاصل که برای او شهرتی فراوان به بار آورد.

در حادثه چرنوبیل، حزب کمونیست شوروی در دو سه روز نخست، تلاشی ناموفق برای پنهان‌کاری داشت. حتی در ساعات نخست، در شهر مجاور نیروگاه، حاضر نشدند که دبستان­‌ها را تعطیل کنند. وقتی که اشعه­‌سنج­‌های یک مرکز اتمی در سوئد میزان بالای اشعه رادیواکتیویته را در هوا نشان داد دیگر امکان پنهانکاری نبود و لذا ناچار به بیان واقعیت شدند، ولی ابعاد فاجعه را بسیار کمتر از واقعیت اعلام کردند.  

افرادی که بطور مستقیم و در روز نخست آسیب دیدند، حدود ۱۳۰ نفر بودند؛ اما از رآکتور چرنوبیل فقط تشعشعات رادیواکتیو مرگبار بیرون نیامد، بلکه از آن خطرناک‌­تر دروغی بود که مقامات سابق شوروی آن را اعلام کردند.

مقامات شوروی برای تسریع در بسیج نیروهای هرچه بیشتر برای پاکسازی، میزان استاندارد تشعشعات اتمی که یک انسان می‌تواند تحمل کند در عدد پنج ضرب و اعلام کردند. از پانصد هزار نفری که برای مبارزه با حادثه چرنوبیل بسیج شده بودند، بیست هزار نفر مردند و دویست هزار نفر هم ازکارافتاده شدند. بسیاری نیز به بیماری‌ها و سرطان­‌های مرتبط با تشعشعات اتمی مبتلا شدند.

اولریش بک در کتاب خود که زمان تحریر آن قبل از فاجعه چرنوبیل بود، خبر از فرا رسیدن روزگاری داده بود که نمود عینی آن در فاجعه چرنوبیل مشاهده می‌شد. او در کتاب خود نوشته بود که وارد دورانی شده­‌ایم که ریسک اصلی که متوجه انسان‌هاست، نه ناشی از خشم طبیعت که ناشی از رفتار دیگران است.

اولریش بک دهه هفتاد را زمان گذار می‌­دانست. او توضیح داده بود که پیش از دوران مدرن، خطرات اصلی که انسان را تهدید می‌کرده از نوع Hazard بوده‌­اند و بعد با شروع مدرنیته، روندی شکل گرفت که انسان هرچه بیشتر بر مخاطرات محیطی کنترل بیشتری یافت ولی در ادامه­ توسعه و پیشرفت‌­های جامعه بشری، دورانی جدید سر بر آورده که در آن با روند فزاینده­‌ای از ریسک­‌های جدیدی مواجه هستیم که سرچشمه در دیگر انسان­ها دارند.

واژه Hazard را من ترجیح می‌دهم که به بلیّه (جمع آن: بلایا) ترجمه کنم و فرهنگستان زبان پارسی آن‌را به «خطر» ترجمه کرده است. این واژه در خود، مفاهیمی سنتی همچون خشم طبیعت، قهر خداوند و اقداماتی که ریشه در نیروهای ناشناخته دارند، حمل می­‌کند. جالب آنکه ریشه این کلمه به زبان فارسی برمی­‌گردد و کلمه مشابهی که اکنون در زبان فارسی بجا مانده است، کلمه «زار» است. (مردم جنوب ایران، تحت تاثیر فرهنگ آفریقایی، اعتقاد به مبتلا شدن برخی از افراد به مرض زار دارند که طی آن یک روح شیطانی روح فرد بیمار را تسخیر می‌کند.)

امروز کلمه Hazard را هم­چنان درباره­ بلایای طبیعی، خصوصا زلزله بکار می‌­برند، ولی وضعیت حال حاضر طوری است که با رعایت اصول مهندسی ساختمان، خانه­‌هایی که ساخته می­‌شوند، در برابر زلزله بسیار مقاوم هستند و اگر در زلزله­‌ای، ساختمانی آسیب می‌­بیند، بیشتر به خاطر قانون­‌شکنی سازنده، دانش پایین مهندس مسئول ساخت و یا دریافت رشوه مسئولی در شهرداری است تا قدرت زلزله که این دقیقا همان مفهوم مدنظر اولریش بک هست که مخاطرات دنیای امروز را از جانب انسان­‌های دیگر می‌­بیند تا خشم طبیعت. ضمن اینکه بک از تغییر نسبی صحبت می‌‎کند و نه تغییر کامل و مطلق.

اساسی­‌ترین مسئله جامعه‌­شناسی نسبت میان «من» (انسان دارای اراده­ آزاد و خودمختار) و «نهاد» است که آن‌ را با اصطلاح مسئله عاملیت و ساختار نیز می­‌شناسند. اولریش بک معتقد است که در دوران پیشامدرن، شکل غالب زندگی افراد، نادیده گرفتن من و حل شدن حداکثری در نهادهای کوچک و محلی بود یعنی مردم ترجیح می‌دادند که به عنوان اهل فلان روستا، بچه­ فلان محل یا عضو فلان هیئت و مسجد/کلیسا خود را تعریف کنند.

در دوران مدرن کلاسیک یعنی از آغاز قرن نوزدهم تا دهه هفتاد میلادی، نهادهای قدیمی فروریخت و افراد این بار خود را در درون نهادهای جدید بازتعریف کردند، یعنی عضو فلان حزب و یا نیروی فلان گروه. در دوران جدید، اما فردیت­‌گرایی اهمیت بسیار یافته است و خصوصا اینکه ابزارها و فناوری‌های جدیدی نظیر شبکه‌­های اجتماعی ظهور یافته‌­اند که باعث شده‌­اند با وجود فردیت­‌گرایی، بتوانند منشاء اثر باشند.

موضوع دیگری که مورد توجه بک بوده است، استانداردزدایی از کار است. در دوران پیشامدرن مشاغل به ارث می‌­رسیدند. در دوران مدرن کلاسیک، انتظار افراد از یک موقعیت شغلی، استخدام دائم، محل سکونت سازمانی و بازنشستگی درست بعد از سی سال کار بود اما در دوران جدید این وضعیت متفاوت شده است. کافی است نگاهی به ساختارهای شغلی و انتظارات افراد جوان از موقعیت کاری بیاندازیم. آنها به دنبال کار از راه دور، شراکت در درآمد با کارفرما از محل ارزش افزوده­‌ای هستند که می‌توانند خلق کنند و البته تغییر دائم محل کار.

اولریش بک معتقد است که در دوران مدرن کلاسیک، ، چالش­‌ها و رقابت­‌ها بر سر دستیابی به ثروت و منابع بود ولی در دوران کنونی، چالش اصلی توزیع و انتقال ریسک است.

از دیگر موضوعات مورد توجه اولریش بک، موضوع جهل بود؛ حاصل تلاش­های عالمان جامعه­‌شناسی و بررسی­‌های آنها. این کلمه همانند گذشته دارای بار منفی نیست و اتفاقا ضرورت دارد که دامنه و چارچوب آن‌ را شناسایی کرد و به آن معترف بود.

توصیفاتی که اولریش بک از جامعه ریسکی (جامعه مخاطره‌­آمیز) ارائه کرده است، به نظرم بیان دقیقی از وضعیت فعلی ماست. او از اندیشمندان بسیار تاثیرگذار زمانه­ ماست و تا روز نخست سال ۲۰۱۵ که چشم از جهان فروبست، در شهرت و کانون توجه جهانیان زندگی کرد.

مطالعه بیشتر آثار او، بینش عمیق‌­تری را نسبت به جوانان جویای نامی که ترجیح می‌دهند ورود خود را به دنیای کار، در قالب شرکت‌های استارت­اپی صورت دهند، در اختیار ما قرار می‌دهد. به علاوه مطالعه­ آرای اولریش بک سابقه­ اندیشه‌­ای را که منجر به شکل­‌گیری پارادایم کنونی حاکم بر بازارهای مالی شده است، برای ما آشکار می‌سازد و بیان می‌کند که چرا این‌قدر همه چیز از منظر ریسک سنجیده و فهمیده می‌شود.

به‌­عنوان نمونه، اکنون نسبت به گذشته، کمبود منابع برای وام‌­دهی مسئله اصلی نیست، بلکه سنجش ریسک اعتباری افراد موضوع اساسی است.

در ارتباط با بیمه نیز اندیشه­‌های بک کارگشا است. در کسب­‌وکار بیمه، به‌صورت پیش­فرض تنها ریسک­‌ها تحت پوشش بیمه قرار می­‌گیرند و در مورد نااطمینانی (عدم قطعیت) شاهد آن هستیم که شرکت‌های بیمه طی قرارداد بیمه، با تعیین سقف پوشش، فرانشیز و …. عدم قطعیت را تبدیل به ریسک می­‌کنند.

همان‌طور که در شکل زیر ملاحظه می­‌کنید، دو حالت ابهام و جهل نیز وجود دارد که صنعت بیمه ایران با آن آشنایی کافی ندارد و آن را تحت پوشش قرار نمی‌­دهد؛ در حالی‌که با توسعه و تعمیق حضور افراد و کسب­‌وکارها در فضای سایبری، نیاز به حفاظت و حمایت از کسب­‌وکارها در این فضا هر روز بیشتر از قبل احساس می‌شود. حاصل کارهای بک و دیگران، روش‌هایی جهت تبدیل آنها به وضعیت ریسک و سپس پوشش بیمه­‌ای آنها ایجاد شده است.

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.