پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
برت کینگ دیگر در ایران نام شناخته‌شده‌ای است. او این روزها مدام در کنفرانس‌ها و برنامه‌های مختلف شرکت می‌کند. اخیراً کتاب بانک 3.0 او در ایران منتشرشده و کتاب جدیدش هم تازه در دنیا منتشرشده است. او از مدافعان سرسخت تغییر در فضای بانکی است. در این مقاله او این مفهوم را بررسی کرده است که چرا اسکناس از بین می‌رود.
برای خیلی‌ها تصور دنیای بدون پول نقد سخت است. در حقیقت، اسکناس به‌قدری در جامعه ریشه دوانیده که امروزه در سراسر دنیا صدها اصطلاح عامیانه برای توصیف آن وجود دارد. در آمریکا ممکن است عبارت‌های «بنیامین» (Benjamins)، «رئیس‌جمهور مرده» (Dead Presidents)، یا «پشت‌سبزها» (Greenbacks) را بشنوید. می‌توانید حدس بزنید وقتی صحبت از اسکناس می‌شود چه کشورهایی پدیدآورنده این عبارت‌اند؟ Bucks (به معنای قوچ؛ در اصطلاح عامیانه یعنی دلار)، Clams (حلزون، در اصطلاح عامیانه یعنی دلار)، Loon (نوعی پرنده؛ در اصطلاح عامیانه یعنی جیب‌بر) و Dough (خمیر؛ در اصطلاح عامیانه یعنی اسکناس).
در دوران رکود بزرگ‌ِ سال 1930، عبارت Clams (حلزون) توسط تجار کالیفرنیا به معنای «مقاومت در برابر فروپاشی اقتصادی» استفاده می‌شد.
اسکناس در جامعه مهم است؛ اگرچه مهم‌ترین مسئله در تجارت نباشد، اما زمانی که این مفهوم تداعی شود که اسکناس در حال محو شدن است یا استفاده از اسکناس فیزیکی در حال رکود است، پاسخ‌های منفی از طیف وسیعی از شهروندان خواهید گرفت که حتی بافکر چنین مسئله‌ای مخالفت می‌کنند. وقتی ارز رمزنگاری‌شده جدیدی مانند بیت‌کوین ظهور می‌کند، افرادی را خواهید یافت که مشتاقانه بر این باورند که بیت‌کوین جایگزین تمام ارزهای اسکناسی بر روی کره زمین خواهد شد و نیاز به سیستم بانکی سنتی را کاملاً از بین می‌برد. افرادی نیز خلاف این نظر رادارند و می‌گویند بیت‌کوین صرفاً یک ابزار برای کلاه‌برداران است که باعث ناشناس ماندن آن‌ها برای انجام تراکنش‌های برون‌مرزی خود خواهد شد. با تمام این‌ها، حقیقتی که ممکن است در این میان آن را فراموش کنیم این است که اسکناس فیزیکی مفهومی نسبتاً جدید در دنیای مدرن است.
.
تاریخ اخیر اسکناس‌ها
اسکناسی که بیشترین تعداد صفر را در دنیا دارد، اسکناس 100 تریلیون دلاری زیمبابوه است (100،000،000،000،000) که در سال 2009 چاپ و منتشر شد. این اسکناس 14 صفر دارد که در پشت و روی آن چاپ‌شده است.
در سال 1861 دولت آمریکا تصمیم به چاپ اولین اسکناس دولتی خود گرفت؛ این بعد از انتشار ارز خصوصی توسط «بانک اول ایالات‌متحده» در سال 1791 بود. قبل از آمریکا و در سال 1696، بانک اسکاتلند اولین اسکناس برای بریتانیای کبیر را منتشر کرد و ملکه الیزابت دوم رکورد بیشترین تعداد ارز در بین کشورها را دارد که عکس او یا شبیه به او بر روی اسکناس‌ها یا انواع دیگر ارز است. در آن دوران برای جوامع کوچک امری عادی بود که بانک مخصوص به خود را داشته باشند و ارز مخصوص خود را چاپ کنند – اگر از من بپرسید می‌گویم به طرز مشکوکی مانند بیت‌کوین است. با گذشت زمان، تمرکز ارزها برای تجارت و بازرگانی مؤثرتر شد و امروزه شاهد ظهور «بانک‌های مرکزی» هستید که می‌توانند ارزهایی را منتشر کنند که در جوامع اجتماعی مختلف موردقبول است.
قبل از اسکناس‌ها، یقیناً سکه وجود داشته است. قبل از سکه نیز تبادل کالابه‌کالا مکانیسم اصلی در تجارت بوده، اما هزاران سال پیش انواع دیگری از ارز نیز وجود داشته که می‌توانست جایگزین خوبی برای اسکناس‌های امروزی در کیف اسکناس ما باشد. اولین مدرک مربوط به این نوع ارز برمی‌گردد به 3000 سال قبل از میلاد مسیح که شِکِل (Shekel) نام داشت که هم مقیاسی برای اندازه‌گیری وزن بود و هم نوعی بدوی از ارز. خیلی از ملت‌ها در آمریکا، آسیا و اقیانوسیه از صدف استفاده می‌کردند. البته یونانی‌ها اولین افرادی بودند که در سال 650 تا 600 قبل از میلاد سکه‌های واقعی را ضرب کردند و در قرن یکم میلادی این نوع سکه‌ها معمول‌ترین واحد اسکناسی برای مبادلات در سطح جهانی بود.
.
اسکناسی کارآمدتر؟
چین در سال 120 قبل از میلاد مسیح با استفاده از پوست گوزن سفید یا پوست قوچ شروع به تولید اسکناس کرد؛ ازاین‌رو در زبان انگلیسی عامیانه به دلار Bucks (قوچ) نیز می‌گویند.
اولین ساکنان در غرب ایالات‌متحده نیز برای مبادلات خود بین بومی‌های این منطقه از پوست قوچ استفاده می‌کردند.
امروزه بیت‌کوین به‌عنوان نوعی از ارز نسل بعدی در حال ظهور است و اگرچه طبقه‌بندی بیت‌کوین به‌عنوان یک ارز، منطقی‌ترین توصیف برای عموم مردم است؛ اما در حقیقت بیت‌کوین برای این طراحی‌شده که چیزی کارآمدتر از ارز معمول باشد؛ و گاهی نماد طلا را از منظر مکانیسم و ارزش خود تداعی می‌کند. امروزه مشکلی که اسکناس با آن مواجه است این است که برای انواع تجارت‌هایی که در دنیای امروز در حال ظهور هستند کارآمد نیست.
جدا از چند کشور انگشت‌شمار مانند ژاپن، تایلند و بنگلادش، تجارت الکترونیک واقعاً هرگز بر پایه پول نقد کارنکرده است. درحالی‌که ژاپن بیشترین نفوذ پرداخت موبایلی در جهان را دارد، این کشور در سال‌های اخیر شاهد افزایش در استفاده از اسکناس فیزیکی بوده که این به دلیل کسب‌وکارهای الکترونیکی محبوب تحویل نقدی (پرداخت در هنگام تحویل کالا) بوده که در این کشور رشد کرده است. اگرچه در مورد بیشتر اقتصادهای دنیا، کسب‌وکارها و تأمین‌کنندگان ترجیح می‌دهند قبل از ارسال کالا به شما، اسکناس را دریافت کنند؛ اما نمی‌توان تصور کرد که آمازون کالای شما را درب منزلتان بفرستد به این امید که پس از تحویل، اسکناس آن را پرداخت کنید. مشکل کار اینجا است؛ پرداخت نقدی با موبایل یا اینترنت در این مورد شدنی نیست – پول نقد قابل‌لمس است اما خیلی قابل‌انتقال نیست؛ مخصوصاً به‌صورت اسکناس.
درنتیجه استفاده از کارت‌های نقدی پلاستیکی، پرداخت‌های موبایلی و همانند آن، استفاده از وجه نقد در کشورهایی مانند استرالیا، آمریکا و انگلستان در دهه گذشته کاهش پیدا کرد. امروزه وجه نقد تنها 34 درصد از ارزش کل پرداخت‌های مصرف‌کنندگان را در سطح جهان به خود اختصاص می‌دهد؛ و با توجه به اینکه پرداخت‌های غیر نقدی در کشورهای توسعه‌یافته بیشترین آمار را دارد، با ظهور پرداخت‌های موبایلی و حساب‌های بانکی موبایلی، استفاده از ارز فیزیکی با سرعت بیشتری کاهش پیدا خواهد کرد.
در این نقطه زمانی ممکن است فکر کنید که «پول نقد هرگز حذف نخواهد شد» و بااینکه حذف کامل پول نقد نیز تا پایان سال 2025 غیرمحتمل است، با نگاهی به سال 2050 نیز قطعیتی در این مورد وجود ندارد. اینجا چیزی هست که باید به خاطر داشته باشید؛ اگر می‌خواهید بدون اسکناس فیزیکی در این جهان زندگی کنید.
استفاده از اسکناس کاغذی مسئله‌ای نسبتاً جدید در جامعه است که برای کارآمدتر کردن تجارت و استاندارسازی سامانه‌های مالی در کشورها و جوامعی که اسکناس در آن وجود داشت، گسترش پیدا کرد. دنیای امروزی به‌عنوان یک جامعه جهانی معرفی می‌شود؛ جایی که تجارت در آن به‌گونه‌ای انجام می‌شود که یونانی‌ها، چینی‌ها و بانکداران اولیه هرگز تصورش را نمی‌توانستند داشته باشند؛ تراکنش اینترنتی.
.
اینترنت پولی یا پول اینترنتی؟
ظهور اینترنت اولین میخ در کالبد تابوت پول نقد بود، زیرا باعث ایجاد تقاضا برای سامانه‌های پرداخت الکترونیک شد که این امکان را به شما می‌داد بدون نیاز به حضور در مکان فیزیکی که فروشنده در آن قرار دارد، پرداخت را انجام دهید. کارت‌های پلاستیکی به‌عنوان سریع‌ترین روش پرداخت خرد در اینترنت و فضاهای درون فروشگاهی ظهور کرد، اما برای تراکنش و تجارت‌های بزرگ‌تر، کارت‌های نقدی نیاز به انعطاف‌پذیری و تراکنش را برطرف نکرد. در حقیقت، تبادلات مالی بانک به بانک که با تولد اینترنت باید بسیار راحت‌تر صورت می‌گرفت، به دلیل ملاحظات پول‌شویی و بعداً به خاطر کنترل تأمین مالی تروریست‌ها، شدیداً محدود شد. مشکل اینجاست که زمانی که تجارت و مبادلات به دنبال راهی برای مکانیسم‌های کارآمدتری برای پرداخت بودند، دولت‌ها به دنبال این بودند که این مکانیسم‌ها را بیشتر قابل‌پیگیری کنند و برای این کار مبادرت به اعمال اصطکاک در محیط دادوستد کردند. در سامانه‌ای که به دنبال کارآمدی است، بازگرداندن اصطکاک به پرداخت‌ها و احراز پرداخت‌ها منجر به تضاد و تقابل می‌شود. نگرانی‌ها در مورد پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم باعث پرزحمت‌تر شدن انتقال وجه بین‌مرزی شده است.
بیت‌کوین به‌عنوان روشی کمابیش بدون اصطکاک برای تبادل بین‌المللی ظهور کرده است. اگرچه هنوز در اقتصاد و بازار فروش بیت‌کوین برای تبدیل اسکناس به بیت‌کوین و بالعکس اصطکاک وجود دارد، بیت‌کوین دقیقاً به همان دلیل که اسکناس کاغذی در قرن‌های 17 و 18 میلادی به وجود آمد، پدیدار شده است؛ برای استاندارد کردن روشی برای دادوستد و تسهیل تجارت با کارآمدی بیشتر.
با توجه به کاهش موانع جغرافیایی تجارت خرد و تمایل کسب‌وکارها به ورود به عرصه‌های بیشتر، راه‌های جدید و کارآمدتری از پرداخت برای کالا و سرویس‌ها – علاوه بر لایه تجارت IP (اینترنتی) – در حال ظهور است. با جایگزین شدن تلفن همراه با کارت‌های پلاستیکی ما، تفاوت نمونه دیجیتالی دلار آمریکا و بیت‌کوین مشخص می‌شود. تنها سؤالی که پیش می‌آید این است که بیت‌کوین چه مزیتی برای کاربران خود در مقایسه با دلار آمریکا و یا یورو خواهد داشت؟ بی‌ثباتی بیت‌کوین و مشکلات تجارت این ارز رمزنگاری‌شده به دلیل کمبود قوانین و نظارت‌های حاکم بر آن، هنوز باعث محدود کردن پذیرش گسترده‌تر آن شده؛ اما این مانعی است که هزاران نفر در دنیا در تلاش برای برطرف کردن آن هستند. برخی بیت‌کوین را «اینترنت پولی» نامیده‌اند، اما احتمالاً طبقه‌بندی صحیح‌تر آن «پول زاده شده از اینترنت» است.
درحالی‌که کارت‌های پلاستیکی دسترسی شما به حساب بانکی را تقریباً در تمام دادوستدها امکان‌پذیر می‌کند، محدودیت‌های پیرامون ایجاد حسابی بانکی تهیه این قطعه پلاستیکی به‌طور فزاینده‌ای ناصحیح و غلط است و باعث انزوای بیشتر مالی خواهد شد. محدودیت‌های بر تراکنش‌های بزرگ‌تر به دلیل قوانین بانکی و مقررات دولتی همچنین به این معنی است که اصطکاک، بازارها را وادار به پیدا کردن روش‌های با کارآمدتری کرده است. درحالی‌که استفاده از وجه نقد برای درصد کمی از تراکنش‌های رودررو اتفاق می‌افتد، در قالب یک نوع از مبادله اسکناسی مشکلات کمتری خواهد داشت.
ضرورت پرداخت‌های الکترونیک شدیداً بالاست؛ همان‌طور که نیاز مصرف‌کننده و فروشنده‌ها برای مشاهده آنی تغییرات حساب بانکی خود در زمانی که مبادله‌ای انجام می‌شود زیاد است. این دنیایی است که امکان ظهور مکانیسم تبادل مالی توافق شده‌ای در آن وجود دارد که عمیقاً برتر از پول نقد است – به‌جای آن، دنیای جدید تجارت ممکن است ارزی جهانی را پیدا کند که اصطکاک حرکتی خیلی کمی داشته باشد.
اسکناس کاغذی اختراع نسبتاً جدیدی است که برای استاندارد کردن مبادلات مالی در جوامع و کارآمدتر کردن خریدوفروش‌ها به وجود آمد. همین الزامات، نیاز به شکل‌های جدیدی از پرداخت و ارزهای مرتبط را امروزه ایجاد کرده است. همان‌طور که اگر این محرک‌ها نبود اسکناس کاغذی در قرن 17 ایجاد نمی‌شد، بیت‌کوین نیز هرگز پدید نمی‌آمد. امروزه اسکناس کاغذی هنوز می‌تواند رقابت کند، اما در دنیای دیجیتال روبه رشد امروز، ممکن است توسط راه‌های جدید و کارآمدتر پرداخت در قالب پرداخت موبایلی، ابزار انتقال با اصطکاک کمتر و ارزهای مبادله‌ای بیشتر مانند بیت‌کوین، از عرصه رقابت کنار برود.
کیف چرمی یا «رئیس‌جمهور مرده» خود را هنوز به دور نیندازید، اکنون زمان مناسبی برای پیدا کردن راهی برای پرداخت با تلفن در کافی‌شاپ محل شما است.
ترجمه: احسان روحی
منبع: ویژه‌نامه بانکداری الکترونیکی عصر ارتباط، شماره 13