پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
گزارش اول راه پرداخت از پرونده KYC با نگاهی به احراز هویت در ایران و جهان / کمبود تعداد شرکت‌های KYC در مقایسه با نیاز بازار
KYC از سرویس‌های نوظهور در ایران است که هم‌راستا با گسترش خدمات الکترونیکی فراگیر شده است. در این گزارش با مروری بر تجربه جهانی، وضعیت نفوذ و ارائه‌دهندگان KYC در ایران و دنیا را بررسی و فهرستی از شرکت‌های فعال این حوزه در کشور را معرفی کرده‌ایم. «راه پرداخت» قرار است در سلسله‌گزارش‌هایی ابعاد گوناگون KYC را به بحث بگذارد و این اولین گزارش از این پرونده است.
به دنبال تحول دیجیتال در جهان و غیرحضوری شدن فرایندهای مالی و اداری مفهوم احراز هویت غیرحضوری مهم شد و در همین مسیر مفهومی به نام KYC برای تحقق این موضوع ایجاد شد. KYC شرکت واسط میان کاربر و خدمت‌دهنده است که با استفاده از اطلاعات هویتی و ثبتی افراد و چهره آنها، صحت ادعاهایشان را سنجش و بررسی می‌کند که آیا این اطلاعات توسط خود فرد وارد شده است یا دیگری.
فرایند فنی احراز هویت دیجیتال بر اساس استانداردها به این صورت است که با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی چهره فرد شناسایی شده و سپس تصویر چهره با تصویر مرجع (مانند تصویر کارت ملی در ثبت احوال) مطابقت داده می‌شود.
وضعیت KYC در جهان
کشورهای جهان در حال حاضر در لایه‌های گوناگون از KYC برای تأیید اطلاعات کاربران‌شان در بخش‌های دولتی و خصوصی استفاده می‌کنند. کانادا یکی از آن کشورهایی است که ضریب نفوذ بالایی در زمینه افتتاح حساب بانکی دارد و عمده شهروندان این کشور حساب‌های بانکی خود را بدون مراجعه به شعبه ایجاد می‌کنند. فرایند در بورس آمریکا هم به همین صورت است. در انگلیس هم شرکت‌های فعال مرتبط با حمل‌ونقل برای احراز هویت از روش KYC استفاده می‌کنند. در آلمان هم تشخیص چهره برای بررسی گذرنامه‌ها و شناسه‌های ملی استفاده می‌شود و کاملاً دیجیتالی است. البته در تمام کشورها در هر بخشی هنوز امکان احراز هویت فیزیکی وجود دارد.
Shufti Pro، Ondato Trulioo، Fractal ID ، SEON، Sumsub KYC-Chain و ComplyAdvantage نمونه‌ای از شرکت‌های ارائه‌دهنده KYC در جهان هستند که در سال ۲۰۲۳ به‌عنوان شرکت‌های موفق معرفی شدند. ویژگی مشترک این شرکت‌ها استفاده آنها از هوش مصنوعی برای تطبیق و تأیید اطلاعات است. همچنین این شرکت‌ها در فرایندهای خود تأکیدی جدی بر امنیت دارند. برای نمونه Trulioo دارای طیف کاملی از سیستم‌های امنیتی است که به‌وسیله یک شبکه هویت دیجیتال امن، با تأیید آدرس، اسناد و حساب‌های کاربر را بررسی می‌کند.
SumSub هم یک راه‌حل واحد برای همه کارهای مربوط به کاربر راه دور برای تأیید امنیت و انطباق فناوری مبتنی بر هوش مصنوعی برای محافظت در برابر تقلب، تأیید هویت و اسناد به صورت خودکار است و KYC، بررسی‌های KYT، غربالگری AML و ذخیره‌سازی داده‌های مشتری را برای رعایت امنیت و مقررات ارائه می‌کند.
نکته مشترک دیگر میان شرکت‌های مذکور، تمرکز جدی آنها بر جلوگیری از پول‌شویی است؛ Refinitiv یک ارائه‌دهنده داده‌ها و زیرساخت‌های بازار مالی جهانی است که طیف وسیعی از راه‌حل‌های KYC را به مشاغل ارائه می‌دهد. محصول World-Check آن یک پایگاه داده اطلاعاتی ریسک است که به شرکت‌ها کمک می‌کند تا از مقررات ضد پول‌شویی (AML) و مبارزه با تأمین مالی تروریسم (CTF) پیروی کنند.
ComplyAdvantage هم سرویسی است که ابزارهای KYB و KYC و AML را برای مقابله با جرائم مالی ارائه می‌کند. هدف این شرکت خنثی‌کردن خطر پول‌شویی حاصل از جرم، تأمین مالی تروریسم، فساد و سایر جرائم مالی است.
خدمات دولتی؛ سرآغاز KYC در ایران
شرکت‌های KYC در ایران با وقفه‌ای همیشگی نسبت به جهان ایجاد شدند. مسیر احراز هویت با روش KYC در ایران با بخش دولتی آغاز شد. قوه قضائیه ایران و بانک‌های کشور دو نهاد پیشرویی بودند که با KYCهای فعال کشور همکاری کردند تا مراجعان و مشتریان آنها به‌صورت دیجیتالی احراز هویت شوند.
در آن برهه قوه قضائیه سامانه ثنا را راه‌اندازی کرد. پیش از آن، مردم برای دریافت خدمات مربوطه باید در دفاتر پیشخوان منتظر می‌ماندند و در ساعاتی مشخص به مراکز مراجعه می‌کردند.
افتتاح حساب و خدمات بانکی هم فقط با مراجعه به شعبه و با ارائه شناسنامه و کارت ملی ممکن بود و مردم ساعات زیادی در صف طولانی بانک‌ها نگه داشته می‌شدند، اما با روی آوردن بانک‌ها به ارائه خدمات دیجیتالی و الکترونیک احراز هویت مشتریان آنلاین شد و امروز علاوه بر افتتاح حساب، سایر خدمات بانکی مانند دریافت وام و پرداخت و… هم با KYC انجام می‌شود.
همان‌طور که اشاره شد خدمات دولتی سرآغاز KYC در ایران بود. به‌کارگیری KYC از قوه قضائیه و سامانه ثنا شروع شد و به شبکه بانکی و سازمان بورس؛ یعنی همان سامانه «سجام» رسید و در مراتب بعدی برخی وزارتخانه‌ها و ارگان‌ها به این جمع اضافه شدند. در کنار بخش دولتی، بخش خصوصی که رویکردی نوآورانه‌تر هم دارد، به‌تبع ماهیت‌شان همکاری خود را با شرکت‌های KYC آغاز کردند.
کاربردهای KYC در ایران
در حال حاضر سازمان ثبت احوال کشور، قوه قضائیه، بانک‌های سنتی، سازمان بورس، وزارتخانه‌ها و ارگان‌های مرتبط با مردم مانند وزارت کار و سازمان بازنشستگی کشور، تأمین اجتماعی و سازمان امور مالیاتی از بخش دولتی و نئوبانک‌ها و صرافی‌های ارز دیجیتال از بخش خصوصی برای احراز هویت کاربران‌شان از KYC استفاده می‌کنند.
با این حال KYC کاربردهایی فراتر از احراز هویت برای دریافت خدمات دارد. یکی از کاربردهای آن، برگزاری الکترونیکی انتخابات است. آنچه در رأی‌گیری آنلاین مهم است، مسئله احراز هویت و جعلی نبودن هویت رأی‌دهنده است.
به گفته مدیرعامل یوآیدی، همان‌طور که بانک‌ها، صرافی‌ها و سیستم‌های خدمات الکترونیک دولت به سیستم‌های احراز هویت مجهز شده‌اند (مانند احراز هویت ثنا، احراز هویت سجام و احراز هویت صرافی‌های رمزارز)، امکان مجهز کردن سیستم رأی‌گیری به احراز هویت آنلاین نیز وجود دارد و می‌توان در شرایط ایمن، رأی‌گیری را به‌صورت الکترونیکی انجام داد.
این موضوع خردادماه ۱۴۰۲ در مجلس شورای اسلامی نیز مطرح شد و پس از بررسی و تصویب این موضوع منتظر رأی شورای نگهبان مانده، اما از سرانجام آن اطلاعاتی در دست نیست.
شرکت‌های فعال
ضریب استفاده از احراز هویت دیجیتال نشان می‌دهد تعداد مجموعه‌هایی که از KYC استفاده می‌کنند کم نیست، اما به نظر می‌رسد شرکت‌های KYC به اندازه خدمات گسترده نیستند. یوآیدی، آی‌تی‌ساز، شاکیلید، فنار، فراشناسا، ونیفای، آرتین از توسن‌تکنو، توسن و جیبیت شرکت‌های فعال در حوزه KYC با جامعه مخاطبان متفاوت هستند.
البته دلیل این موضوع می‌تواند تمایل نهادها به داشتن بخشی مجزا از درون سازمان باشد. به گفته فعالان حوزه، بستر احراز هویت غیرحضوری از سال ۱۳۹۷ وجود داشته، اما هر کدام از این نهادها و مصوبات متعلق به آنها معتقد بودند که خودشان باید احراز هویت را انجام دهند. دو سال بعد با وقوع کرونا نظرها به ارائه این نوع سرویس برگشت و حتی سامانه‌های همان نهادها در دوران کرونا به ارائه خدمات غیرحضوری متمایل شدند.
یوآیدی:
یوآیدی یکی از شرکت‌های KYC در ایران است که اعلام کرده ۹۷ درصد از فرایند را از طریق هوش مصنوعی انجام می‌دهد و سه درصد دخالت انسانی دارد.
آی‌تی‌ساز:
آی‌تی‌ساز یک شرکت دانش‌بنیان KYC است که مدعی است خدماتش در بیش از ۷۰۰۰ دفتر پیشخوان دولت، دفاتر ICT روستایی و دفاتر کاریابی منشعب شده است.
جیبیت:
جیبیت یکی دیگر از ارائه‌دهندگان سرویس احراز هویت است که اعلام کرده میانگین زمان پاسخگویی به درخواست‌ها ۵۰۰ میلی‌ثانیه است.
فنار:
شرکت فناوران اعتماد راهبر با نام تجاری فنار از شرکت‌های زیرمجموعه هلدینگ خدمات انفورماتیک راهبر است که در حوزه صدور گواهی امضای الکترونیکی (CA) و احراز الکترونیکی فعالیت می‌کند.
فراشناسا:
فراشناسا یکی از ارائه‌دهندگان سرویس احراز هویت دیجیتالی است که سرویس را بر حسب نیاز کاربر شخصی‌سازی می‌کند.
ونیفای:
ونیفای ارائه‌دهنده سرویس‌های هوشمند مالی و بانکی است که خدمات استعلام چک صیادی را هم در دسته خدمات خود دارد.
آرتین:
کسب‌وکار هوش مصنوعی آرتین متعلق به شرکت توسن‌تکنو، یک KYC بومی است که با زنده‌سنجی و تبدیل گفتار به متن، کاربران را احراز هویت می‌کند.
faceet
Faceet سرویس احراز هویت یا همان KYC شرکت توسن (توسعه سامانه‌های نرم افزاری نگین) است که امکان صدور گواهی پس از احراز هویت را دارد.
امضای دیجیتال یکی دیگر از مراحل احراز هویت غیرحضوری است. شرکت‌هایی هستند که به صورت تخصصی در این زمینه فعالیت دارند. این شرکت‌ها KYC نیستند، اما حین فرایند، چهره فرد را تأیید می‌کنند. زوم‌آیدی، هویتا، ملی پاس و امضامی از این دسته از کسب‌وکارها هستند که در مرحله SDK به صورت تصویری اطلاعات کاربر را تأیید می‌کنند.