پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بررسی بسته حمایتی دولت برای کسب‌وکارهای اینترنتی / ایجاد رانت و بی‌توجهی به جنبه انسانی فیلترینگ؛ دو نقد اصلی به این طرح
روز گذشته نشستی با موضوع «فیلترینگ صنایع خلاق؛ بررسی بسته حمایتی دولت از پلتفرم‌ها و کسب‌وکارهای اینترنتی» در پژوهشکده سیاست‌گذاری دانشگاه شریف برگزار شد و افرادی از کارشناسان و نمایندگان بدنه دولت و بخش خصوصی در آن حضور داشتند. اخیراً وزارت ارتباطات از یک بسته حمایت از کسب‌وکارهای اینترنتی آسیب‌دیده از محدودیت و فیلترینگ رونمایی کرده که ارائه تسهیلات، حمایت‌های مالیاتی و ارائه دنبال‌کننده از جمله موارد ذکرشده در آن است.
به عقیده یکی از کارشناسان حاضر در این نشست، یکی از ابعاد مغفول‌مانده در این طرح حمایتی، جنبه اجتماعی و انسانی آن است که تأثیرات بدی بر افکار عمومی و اعتماد مردم و کاربران به حاکمیت خواهد داشت.
یکی دیگر از نقدهایی که به بسته حمایتی وزارت ارتباطات وارد شد، موضوع ارائه دنبال‌کننده به کسب‌وکارها بود. به عقیده کارشناسان این حوزه، دنبال‌کنندگان کسب‌وکارهای خصوصی باید اعتماد داشته باشند و با میل و علاقه خود وارد یک پلتفرم شوند تا این اقدام آنها در نهایت به خرید خدمت یا کالای آن کسب‌وکار منجر شود، در غیر این صورت هر تعداد دنبال‌کننده بی‌فایده خواهد بود. علاوه بر اینها به گفته کارشناسان، چنین طرح‌های حمایتی در نهایت کمک چندانی به حل مشکلات کسب‌وکارهای اینترنتی نخواهند داشت و باعث ایجاد رانت می‌شوند. بر اساس موضوعات مطرح‌شده در این نشست، مشکل اصلی کسب‌وکارها نبود اینترنت آزاد است.
به گزارش «راه پرداخت» در ابتدای این نشست، حامد منکرسی، معاون سیاست‌گذاری و اعتباربخشی سازمان فناوری اطلاعات ضمن ارائه یک مقدمه از عملکرد دولت سیزدهم در حوزه اقتصاد دیجیتال توضیح داد: «یکی از ابتکارات دولت سیزدهم، تشکیل کارگروه اقتصاد دیجیتال بود که نشان‌دهنده اهمیت دادن دولت به این موضوع است. نکته مهم دیگری که در دولت جدید به آن پرداخته شد نقش جدید سازمان فناوری اطلاعات به عنوان رگولاتور حوزه فناوری اطلاعات بود و در همین راستا دبیرخانه رگولاتوری در سازمان با حضور بخش خصوصی تشکیل شده است.»
او ادامه داد: «صندوق نوآفرین نیز برای تقویت اکوسیستم نوآوری در دولت قبل تأسیس شد و در حال حاضر هدف این است که این صندوق به زودی به عنوان اولین صندوق بورسی شناخته شود.»
منکرسی در خصوص بسته حمایتی دولت از کسب‌وکارهای حوزه اقتصاد دیجیتال با بیان اینکه وزیر ارتباطات و همکاران او در وزارت ارتباطات به دنبال کاهش آسیب‌ها و صدمات به کسب‌وکارها و آسیب‌دیدگان اختلال اینترنت هستند، عنوان کرد: «اگر اختلالات اخیر اینترنت را با اتفاقاتی که در آبان ۹۸ رخ داد مقایسه کنید، می‌بینید که در آن زمان دسترسی ما به طور کامل به اینترنت قطع می‌شد و دسترسی به برخی اپلیکیشن‌های داخلی مثل علی‌بابا و اسنپ به راحتی امکان‌پذیر نبود.»
معاون سیاست‌گذاری و اعتباربخشی سازمان فناوری اطلاعات تأکید کرد: «در دوره جدید سعی ما بر این بود که این مشکلات به حداقل برسد و دسترسی‌ها زمانی قطع شود که واقعاً در حفظ امنیت کشور مؤثر باشد و با هماهنگی انجام‌شده با نهادهای امنیتی برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گرفت.»
او در خصوص اقدامات وزارت ارتباطات در زمان قطع دسترسی به اینترنت عنوان کرد: «زمان‌بندی قطع دسترسی به اینترنت بین‌الملل، پیشنهاد دوستان وزارت ارتباطات بود. در خصوص پیامک‌ها نیز تلاش بر این بود که در مقطعی ارسال پیامک هم به طور کامل قطع شود که با پادرمیانی وزارت ارتباطات این اتفاق رخ نداد.»
منکرسی با بیان اینکه تمام نگرانی‌ها در وزارت ارتباطات بر کاهش آسیب‌ها بود، توضیح داد: «در همین راستا دهم آبان‌ماه؛ یعنی زمانی که قطعی‌ها هنوز ادامه داشت، ما صبر نکردیم که تکلیف بازگشایی‌ها مشخص شود و مصوبه‌ای جهت حمایت از کسب‌وکارهای آسیب‌دیده در وزارت ارتباطات تهیه و تدوین شد. این مصوبه به گونه‌ای تصویب شده که می‌توان آن را حتی پس از بازگشایی‌ها ادامه داد.»
به گفته منکرسی، مصوبه حمایتی وزارت ارتباطات مشتمل بر ۱۴ ماده است که برای هفت دستگاه اجرایی تکالیف مشخصی در آن تعیین شده و بیش از 10 دستگاه نیز به عنوان دستگاه‌های همکار در این مصوبه حمایتی نقش دارند.
او با توضیح اینکه حمایت‌های تبلیغاتی از موارد حمایت از کسب‌وکارها در این مصوبه است، توضیح داد: «کسب‌وکارها در پلتفرم‌های مختلف تلاش کرده بودند با استفاده از روش‌های تبلیغاتی برای خود دنبال‌کنندگانی جذب کنند و لازم است بعد از نقل مکان کسب‌وکارها به پلتفرم جدید بتوانند مشتریان و دنبال‌کنندگان خود را بازیابی کنند.»
منکرسی با تأکید بر اینکه پلتفرم‌های خارجی فاقد مزیت‌هایی نظیر موارد لجستیکی و پرداخت و حمل‌ونقل کالا بودند، عنوان کرد: «در این مصوبه هم تلاش بر این است که با مذاکره با شرکت ملی پست و سایر دستگاه‌های لازم بتوانیم به سکوها بسته‌های حمایتی ویژه‌ای را در این حوزه‌ها ارائه کنیم.»
او در انتها تأکید کرد: «حمایت‌های زیرساختی، تسهیلاتی که برای کسب‌وکارها در نظر گرفته شده، حمایت مالیاتی، ارائه خدمات دولت هوشمند و ارائه مجوز به کسب‌وکارها از دیگر اجزای مهم این مصوبه حمایتی هستند.»
افزایش بی‌سابقه جویندگان کار در لینکدین
در ادامه این نشست، سید رضا شیرازی منفرد، رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی کسب‌وکارهای اینترنتی بیان کرد: «من به عنوان کسی که از سال ۸۵ یک کسب‌وکار اینترنتی را ارائه می‌کنم لازم است به چند مورد در خصوص مصوبه حمایتی دولت اشاره کنم. موضوع اول این است که مهم‌ترین تأثیر فیلترینگ، ایجاد حس ناامیدی و بی‌اعتمادی به حاکمیت در میان افراد است. تبعات این ناامیدی برای کسب‌وکارها قابل جبران نیست.»
شیرازی فرد ادامه داد: «یکی از تبعات این احساس ناامیدی این است که دغدغه کارکنان کسب‌وکارهای دیجیتال به مهاجرت، نگرانی از بابت آینده شغلی و فکر به تغییر شغل تقلیل پیدا کرده و من در میان کارکنان کسب‌وکار خودم دیده‌ام که گاهی به فکر تغییر شغل از بازاریابی دیجیتال به آرایشگری هستند؛ چراکه آینده‌ای برای شغل خود در کشور نمی‌بینند.»
رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی کسب‌وکارهای اینترنتی با بیان اینکه فاصله زیادی میان تصمیم‌سازان حوزه اقتصاد دیجیتال و جامعه وجود دارد، عنوان کرد: «این فاصله باعث می‌شود عده زیادی از افراد احساس ناامیدی داشته باشند و مهاجرت افراد متخصص از نتایج بسیار بد این موضوع است. رغبت پایین افراد به سرمایه‌گذاری در این حوزه و توقف فعالیت بسیاری از کسب‌وکارها از دیگر تبعات این مسئله است.»
شیرازی فرد با تأکید بر اینکه نتیجه طرح حمایتی وزارت ارتباطات از کسب‌وکارهای آسیب‌دیده ایجاد رانت است، عنوان کرد: «برخی کسب‌وکارها مشمول می‌شوند و برخی نیز خیر. افرادی که رابطه دارند از این طرح برخوردار می‌شوند و افرادی هم که رابطه ندارند باید ناامید شوند.»
او ادامه داد: «فشار زیادی روی کسب‌وکارهاست و حتی نمی‌توان انتظار داشت این فشار و تبعات آن با رفع محدودیت‌های اینترنت برطرف شود.»
شیرازی فرد با تأکید بر اینکه بسیاری از کسب‌وکارها نفس‌های آخر خود را می‌کشند، ادامه داد: «اگر کسب‌وکارها را بر سر دوراهی حمایت‌هایی نظیر تسهیلات، معافیت مالیاتی، دریافت دنبال‌کننده و اینترنت آزاد قرار دهیم، قطعاً همه آنها اینترنت آزاد را انتخاب می‌کنند. ما نمی‌توانیم تجربیات صنعت خودرو را در فضای دیجیتال نیز انجام دهیم. حمایت خوب است، اما دولت باید زیرساخت استفاده راحت و ارزان از اینترنت باکیفیت و پرسرعت را برای کاربران فراهم کند.»
او ادامه داد: «اینترنت یک ارتباط دوطرفه است و نمی‌توان کسب‌وکارها را مجبور به نقل مکان به سکوهای داخلی کرد. تاجری که ارتباط بین‌المللی دارد نمی‌تواند به طرف تجاری خود در خارج از کشور بگوید که به عنوان مثال روبیکا نصب کند.»
شیرازی گفت: «شاید مفهوم کلمه دنبال‌کننده (Follower) در ذهن من به عنوان کسی که در این فضا کار می‌کند با تصور تصمیم‌سازان چنین بسته حمایتی از این کلمه بسیار متفاوت است که «ارائه دنبال‌کننده» را از جمله بندهای حمایتی این مصوبه قرار داده‌اند.»
رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی کارفرمایی کسب‌وکارهای اینترنتی با بیان اینکه دنبال‌کننده به معنی فردی است که به یک کسب‌وکار اعتماد دارد و با میل و علاقه خود یک کسب‌وکار و فعالیت را دنبال می‌کند، توضیح داد: «دنبال‌کننده برای یک کسب‌وکار اینترنتی خریدنی یا ارائه‌کردنی نیست. نمی‌توان دنبال‌کننده را در اختیار کسب‌وکار قرار داد و تصور کرد که مشکل این کسب‌وکار حل شده است.»
به گفته شیرازی، طبق یک آمار غیررسمی که صحت آن به نظر بعید نمی‌آید، ۱۳۰ هزار ایرانی open to work در لینکدین مشاهده می‌شود و این افراد همان کسانی هستند که با توجه به شرایط موجود بیکار شده‌اند.
او در انتها تأکید کرد: «یکی از مواردی که باید به آن توجه شود، این است که این کاربران هستند که محتوا تولید می‌کنند نه پلتفرم‌ها؛ بنابراین نمی‌توان محتوای یک پلتفرم را از چشم آن پلتفرم دید.»
رابطه سیاست‌گذار با فضای اینترنت، سلبی است
در ادامه این نشست، محمد کشوری، کارشناس فناوری اطلاعات و مدیرعامل گروه «طیف» توضیح داد: «موضوعی که بسیار مغفول مانده و نبود آن در آیین‌نامه وزارت ارتباطات نیز احساس می‌شود، نوع و زاویه نگاه به موضوع فیلترینگ و محدودیت اینترنت است.»
او ادامه داد: «در موضوع اقتصاد دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی اساساً ضلع سومی وجود دارد که از دو مورد دیگر بسیار مهم‌تر است و در ادبیات عامه «مردم» و در ادبیات تخصصی‌تر همان «کاربر» نامیده می‌شود. ما در مورد شبکه‌ای صحبت می‌کنیم که در میان انسان‌ها به وجود آمده و کاربران روح آن هستند و بقیه موارد نیز به نوعی ابزارند.»
کشوری با تأکید بر اینکه مسائل و مشکلات حوزه اقتصاد دیجیتال با روش‌های سنتی حاکمیت حل نمی‌شوند، توضیح داد: «آیین‌نامه وزارت ارتباطات تأثیرات محدودیت و فیلترینگ را به کسب‌وکارها تقلیل داده است. این مسئله از بنیان، اقتصادی نیست و در اصل عنوان کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال باید به کسب‌وکارهای شبکه‌های اجتماعی تغییر یابد. ما با شبکه‌ای از افراد مواجه هستیم که در درجه اول فعالیت اجتماعی می‌کنند نه اقتصادی.»
او ادامه داد: «وجه دوم، رسانه بودن فضای اینترنتی است و به نظر می‌آید همه این ابعاد به شکل عامدانه‌ای به کسب‌وکار تقلیل پیدا کرده است. به نظر من دلیل تغافل حاکمیت و تصمیم‌سازان از جنبه اجتماعی این مورد، نبود پاسخی مناسب است.»
طبق توضیحات محمد کشوری، رابطه سیاست‌گذار با فضای اینترنت از زمان جدی شدن آن در کشور عموماً رابطه‌ای سلبی بوده؛ البته برخی حمایت‌های ایجابی نظیر قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان نیز رخ داده است.
به گفته کشوری، اقدامات سلبی سیاست‌گذاران فقط به حوزه پلتفرم‌های خارجی محدود نمی‌شود. به عنوان مثال به MMS و تماس تصویری به عنوان خدماتی کاملاً ایرانی اجازه فعالیت داده نشد.
او معتقد است: «کم‌کم به سمتی رفتیم که با هر اتفاقی بخشی از شبکه‌های اجتماعی در کشور از دسترس خارج شد. آن هم با بهانه‌هایی که به هیچ وجه قابل پذیرش نیست؛ مثل دستور یک بازپرس. نتیجه این اقدامات چیزی نیست جز اینکه اعتماد مردم از دست می‌رود و نمی‌توان به فکر توسعه یک پلتفرم داخلی بود.»
کشوری ادامه داد: «برآورد من این است که مشکل اصلی ما نیروی انسانی است. در حال حاضر احساس کرامت، عزت نفس و مفید بودن نیروی انسانی از بین رفته و تبعات این موضوع مهاجرت، تغییر شغل و تمایل نداشتن افراد به کار کردن است.»
کشوری در پایان تأکید کرد: «مشکل اصلی این آیین‌نامه در فرامتن آن و نبود توجه به جنبه انسانی است. در جامعه و کاربران اگر احساس آزادی و اختیار در انتخاب نباشد، اثر همه سیاست‌ها معکوس خواهد بود و درنتیجه اتفاق مثبتی در صورت اجرای آیین‌نامه حمایتی وزارت ارتباطات نمی‌افتد.»
یکی از چالش‌ها، کم‌کاری‌های گذشته است
در انتهای این نشست، حامد منکرسی به عنوان نماینده سازمان فناوری اطلاعات در دفاع از آیین‌نامه حمایتی وزارت ارتباطات عنوان کرد: «هدف این آیین‌نامه این نیست که همه مشکلات حوزه اقتصاد دیجیتال کشور را حل کند. این یک موضوع چندوجهی است و ابعاد دیگر آن گسترده‌تر و عمیق‌تر است و مسئولان حوزه فرهنگ باید در خصوص آن تصمیم بگیرند.»
او ادامه داد: «شاید یکی از چالش‌های ما در حال حاضر اقدامات سلبی یا کم‌کاری‌هایی است که در گذشته انجام شده است.»
منکرسی در انتها در پاسخ به انتقادات واردشده به آیین‌نامه حمایتی وزارت ارتباطات عنوان کرد: «ما نقدهای موجود را می‌پذیریم و تلاش‌مان بر این است که همه ضعف‌های موجود را برطرف کنیم.»
به گفته او ایران در مقایسه با سایر کشورها به لحاظ فرهنگی و اجتماعی متفاوت است. برای مثال کمتر کشوری را می‌توان یافت که اینستاگرام چنین کاربرد گسترده‌ای داشته باشد و بررسی این مسائل در حیطه اختیارات مدیران فرهنگی کشور است. امید است بتوان با در نظر گرفتن چنین مواردی به رشد و توسعه پلتفرم‌های داخلی در کشور کمک کرد.
منکرسی در خصوص احتمال ایجاد رانت در صورت اجرای طرح حمایتی وزارت ارتباطات نیز عنوان کرد: «من این موضوع را تکذیب می‌کنم. تصور این است که این طرح قرار است از سکوها حمایت کند؛ اما اگر آن را بهتر مطالعه کنید به این شکل نیست. سکوها مسیر ارائه خدمات کسب‌وکارها هستند و تسهیلات در نظر گرفته شده در این طرح به خود کسب‌وکار میرسد.»
او در ادامه تأکید کرد: «ما مذاکراتی با برخی شرکت‌های لندتک و وزارت صمت داشته‌ایم تا بتوانیم از آنها برای توزیع عادلانه تسهیلات استفاده کنیم و کمترین هدررفت منابع را داشته باشیم؛ چراکه در هر سیستمی که پول توزیع شود ممکن است فساد رخ دهد.»
او در انتها با بیان اینکه رفتارهایی که در گذشته صورت گرفته یکی از دلایل بی‌اعتمادی اکنون کاربران است، بیان کرد: «گاهی برخی مسئولان به دلیل نداشتن دانش کافی صحبت‌هایی می‌کنند که حقیقت ندارد و نتایج بدی بر اعتماد کاربران دارد. ما برای جلب اعتماد کاربران، بحث حمایت از داده‌های شخصی را در دستور کار داریم که به زودی به تصویب مجلس شورای اسلامی میرسد.»
