پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
وظایف و اختیارات کمیسیون تنظیم مقررات شورای عالی فضای مجازی به‌روز شد / بهروزرسانی وظایف شورا با چاشنی طرح صیانت
امروز (۱۵ شهریور) متن ابلاغ مصوبه‌ای از سمت شورای عالی فضای مجازی در شبکه‌های مجازی دست به دست شد که حکایت از بهروزرسانی وظایف و اختیارات کمیسیون تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی دارد.
بسیاری از کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات بهروزرسانی اختیارات و وظایف این کمیسیون را به اجرای بی‌سروصدای طرح صیانت ارتباط دادند.
با این حال بررسی بند‌های مختلف این مصوبه ابلاغ‌شده نشان می‌دهد که تنها بخش‌هایی از طرح صیانت که مربوط به نظام تنظیم مقررات می‌شده، در بهروزرسانی وظایف و اختیارات مورد استفاده قرار گرفته است. این نسخه بهروزرسانیشده هنوز روی سایت شورای عالی فضای مجازی قرار نگرفته؛ اما به گفته محمد کشوری، کارشناس فناوری اطلاعات به راه پرداخت، این مصوبه هفته گذشته به کلیه وزارتخانه‌ها، موسسات و شرکت‌های دولتی و موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی ابلاغ شده است.
ترکیب اعضای به‌روزشده
اولین نسخه از اعضا، وظایف و اختیارات کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور شهریور سال ۱۳۹۱ به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسید. حالا تقریباً ۱۰ سال بعد از این مصوبه، شورای عالی فضای مجازی ترکیب اعضا، وظایف و اختیارات این کمیسیون را به‌روز کرده است.
مقایسه اعضای به‌روزشده کمیسیون تنظیم مقررات فضای مجازی با اعضای کمیسیون گذشته حکایت از تغییرات اندکی در بین اعضا دارد؛ برای نمونه دبیر کمیسیون عالی امنیت فضای مجازی کشور، دبیر کمیسیون عالی ارتقای تولید محتوای فضای مجازی و نماینده وزارت صنعت، معدن و تجارت که در بین اعضای اولیه کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور بوده‌اند، حذف شده است.
به جای این اعضا در نسخه بهروزرسانی وظایف و اختیارات کمیسیون عالی تنظیم مقررات، در تبصرهای اعلام شده که رئیس کمیسیون عالی می‌تواند حسب مورد از افراد صاحب‌نظر یا نمایندگان بخش خصوصی در جلسات کمیسیون بدون حق رأی دعوت کند.
همچنین در حالی که در بین اعضای اولیه کمیسیون عالی تنظیم، چهار نفر عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی وجود داشت، در نسخه بهروزرسانیشده این چهار نفر به دو نفر کاهش پیدا کرده است.
ترکیب به‌روزشده اعضای کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور:
- دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی کشور (رئیس کمیسیون)
- معاون مربوط در مرکز ملی فضای مجازی کشور (دبیر کمیسیون)
- نماینده رئیس مجلس (یا رئیس کمیسیون مرتبط با تایید رئیس مجلس)
- نماینده رئیس قوه قضائیه
- نماینده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
- نماینده وزارت اطلاعات
- نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
- نماینده سازمان صداوسیما
- نماینده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
- نماینده فرماندهی انتظامی ج.ا.ا
- دو نفر عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی کشور به پیشنهاد رئیس کمیسیون و تصویب شورای عالی
- نماینده دستگاه مرتبط حسب مورد یا حق رای.
وظایف و اختیارات به‌روزشده
در نسخه بهروزرسانیشده علاوه بر ترکیب اعضا که با تغییرات اندک همراه بود، وظایف، اختیارات کمیسیون عالی تنظیم مقررات شورای عالی فضای مجازی کشور با تغییرات زیادی همراه شده است؛ تغییراتی که به باور برخی کارشناسان همسو با ۳ ماده از ۲۲ ماده آخرین نسخه طرح صیانت از کاربران است که بهمن سال ۱۴۰۰ منتشر شد.
در واقع مقایسه دو نسخه وظایف و اختیارات شورا نشان می‌دهد اگر چه وظایف و اختیارات در نسخه به‌روزسانی‌شده تقریباً همان وظایف و اختیارات نسخه اولیه است، اما موارد اضافه‌شده به این وظایف و اختیارات از ۳ بند آخرین نسخه طرح صیانت کاربران در فضای مجازی مربوط به بخش «نظام تنظیم مقررات» گرفته شده است.
در تعریف کمیسیون عالی تنظیم مقررات فضای مجازی کشور آمده که این کمیسیون برای تنظیم سیاست‌ها، نظارت، هدایت، هماهنگی و تصویب مقررات و آیین‌نامه‌های کلان در همه ابعاد فضای مجازی و تنظیم‌گری تنظیم‌گران بخشی تشکیل شده است، اما وظایف و اختیارت این کمیسیون شامل دو بخش می‌شود که هر کدام از این دو بخش خودشان به صورت مجزا شامل بند‌ها، تبصره‌ها و مواد جداگانه می‌شوند.
اولین وظیفه درنظرگرفته‌شده برای این کمیسیون، تهیه و پیشنهاد نظامات و مقررات برای تصویب در شورای عالی فضای مجازی کشور در زمینه‌ها و ابعاد مختلف است. در توضیح این زمینه‌ها چنین مواردی آمده است:
- معماری کلان تنظیم‌گری فضای مجازی با نظر به جایگاه و مسئولیت‌های هر یک از تنظیم‌گران بخشی
- اصلاح ماموریت و شرح وظایف تنظیم‌گران بخشی از طریق مجلس
- سیاست‌گذاری صدور مجوز برای هرگونه فعالیت و کسب‌وکار در فضای مجازی شامل محتوا (داده، متن، صوت‌وتصویر)، خدمات و زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری اطلاعات
- نظامات مقوم حکمرانی فضای مجازی و حکمرانی‌های ذیل آن از قبیل نظام رسانه، نظام هویت، کلان‌داده‌های ملی، حوزه بین‌المللی، سرمایه‌گذاری‌های خارجی، رمزارز و فناوری‌های نوظهور مانند زنجیره بلوکی و هوش مصنوعی و نظام رقابتی و ضد انحصار سکوهای فضای مجازی.
اما دومین وظیفه و اختیار کمیسیون عالی تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی مربوط به تهیه و تدوین «دستورالعمل‌ها و زیرنظام‌های اجرایی، فنی، نظارتی و هماهنگی ملی در چارچوب مصوبات شورای عالی فضای مجازی کشور» می‌شود.
این وظیفه نیز خود زیرمجموعه‌های مشخصی مانند موارد زیر دارد:
- تصویب الزامات کلان پیشنهادی تنظیم‌گران بخشی در زمینه صدور مجوز
- ایجاد هماهنگی و نظارت بر عملکرد دستگاه‌های صادرکننده مجوزهای حوزه فضای مجازی
- اختصاص صلاحیت موقت تنظیم‌گری به تنظیم‌گران بخشی موجود تا پیش از ایجاد تنظیم‌گر بخشی مقتضی
- حل اختلاف تنظیم‌گران بخش فضای مجازی
- ضوابط تشویق تولیدکنندگان داخلی و خارجی تجهیزات الکترونیکی و سامانه‌های هوشمند به حمایت از خدمات فضای مجازی داخلی به پیشنهاد تنظیم‌گران، با استفاده از ابزارهای قانونی نظیر حقوق ورودی
- تنظیم مقررات جمع‌آوری، فرآوری داده‌ها و حفظ حریم خصوصی کاربران در سکوهای فضای مجازی
- تدوین دستورالعمل نحوه رسیدگی به شکایات ارائه‌دهندگان خدمات فضای مجازی برای تصویب در این کمیسیون
- تدوین و پیشنهاد ضوابط فنی و اجرایی و نظام‌های کنترل کیفی مربوط به قلمرو تنظیم‌گری به این کمیسیون برای تصویب
- اعمال جریمه در موارد تخطی ارائه‌دهندگان خدمات از ضوابط و مقررات مصوب پس از طی مراحل قانونی
- تنظیم مقررات جمع‌آوری، فرآوری داده‌ها و حفظ حریم خصوصی کاربران در سکوهای فضای مجازی
- تصویب الزامات مدیریتی ترافیک داخلی و خارجی فضای مجازی کشور
در این مورد آخر همچنین تبصرهای در نظر گرفته شده که طبق آن موارد اعمال انسداد مربوط به خدمات‌دهندگان فضای مجازی با بیش از سه میلیون کاربر، پیش از اقدام، به مرکز ملی فضای مجازی کشور اطلاع داده شود.
البته در این زمینه توضیح داده نشده که آیا به دنبال این اطلاع‌رسانی قرار است جلوی انسداد سرویس از سمت شورای عالی فضای مجازی گرفته شود یا این تنها یک اطلاع‌رسانی ساده خواهد بود؟
چرا وظایف و اختیارات کمیسیون تنظیم شورا به‌روز شد؟
شورای عالی فضای مجازی بعد از ۱۰ سال تصمیم به تغییرات در شرح وظایف و اختیارات کمیسیون عالی تنظیم مقررات خود گرفته؛ اما این تغییرات با چه هدفی اعمال شده است؟
محمد کشوری، کارشناس فناوری اطلاعات، اعلام می‌کند که به نظر می‌رسد موازی‌کاری برخی طرح‌های تصویب‌نشده مانند طرح صیانت، با وظایف و اختیارات شورا باعث شده تا این بهروزرسانی در وظایف کمیسیون عالی تنظیم مقررات شورای عالی فضای مجازی اتفاق بیفتد.
او در این مورد به راه پرداخت گفت: «زمانی که طرح صیانت مطرح و بعد هم به دنبال اعتراض‌ها این طرح برای بررسی به مرکز پژوهش‌ها ارسال شد، یکی از ایرادات این مرکز به طرح صیانت این بود که کمیسیونی به نام کمیسیون تنظیم مقررات در آن در نظر گرفته شده که اعضا و وظایف آن مشابه اعضا و وظایف کمیسیون تنظیم مقررات شورای عالی فضای مجازی است.»
به گفته او، مرکز پژوهش‌های مجلس در آن زمان طرح صیانت را دخالت در کار شورای عالی فضای مجازی دانسته بود.
به باور کشوری، همین شرایط هم باعث شده تا شورا ترکیب، اعضا و وظایف کمیسیون تنظیم مقررات خود را به‌روز کند.
او در مورد ارتباط بین این مصوبه بهروزرسانی شده با طرح صیانت توضیح داد: «نسخه ابتدایی ترکیب، اعضا و اختیارات شورای عالی فضای مجازی که سال ۹۱ تصویب شد، بسیار کلی و فاقد جزئیات نسخه بهروزرسانیشده است؛ اما نسخه بهروزرسانیشده حاوی نسخه قدیمی به اضافه محتویات ۳ ماده از طرح صیانت مربوط به بخش نظام تنظیم مقررات می‌شود.»
کشوری معتقد است که نمی‌توان به صورت کامل گفت این تغییرات و اضافه شدن بند‌هایی از طرح صیانت به آن خوب است یا بد. به گفته او، در حال حاضر و با این بهروزرسانی وظایف و اختیارات زیادی به کمیسیون تنظیم مقررات شورای عالی فضای مجازی داده شده که اگر از این اختیارات در جهت خوب و به نفع کاربران استفاده شود، می‌توان گفت این بهروزرسانی یک حرکت مثبت است.
دخالت در کار قوه مقننه، مجریه و قضائیه
برخی دیگر از کارشناسان و فعالان اینترنتی چندان به این بهروزرسانی خوشبین نیستند. حامد بیدی، مدرس دانشگاه و مدیر استارتاپ کارزار در رشته‌‌توییتی به انتقاد از بهروزرسانی اختیارات و وظایف کمیسیون تنظیم مقررات شورای عالی فضای مجازی پرداخته است.
او نوشته که از این پس کمیسیون تنظیم مقررات شورا به جای «قوه مقننه» قانونگذاری می‌کند، به جای «قوه قضائیه» به شکایت‌ها رسیدگی می‌کند و به جای «قوه مجریه» مصوبات خودش را اجرا می‌کند. همچنین به باور او با این تغییرات، کمیسیون تنظیم مقررات شورا به هیچ‌کسی هم پاسخگو نخواهد بود.
بیدی معتقد است که تغییرات در وظایف و اختیارات کمیسیون تنظیم مقررات شورا قدرت نامحدودی به آن داده است. او در این زمینه نوشته است: «محدوده این اختیاراتی که شورا به خودش داده تقریباً همه شئون زندگی شهروندان را شامل می‌شود؛ چراکه کلیدواژه غلط انداز «فضای مجازی» آنقدر مبهم و کلی است که از کسب‌وکارهای اینترنتی و غیراینترنتی تا تمام انواع رسانه‌ها و ارتباطات دنیای امروز ذیل آن می‌تواند تعریف شود.»
بیدی از حقوق‌دان‌ها خواسته که «با پشتوانه مردمی» از شورای عالی فضای مجازی در دیوان عدالت اداری شکایت کنند و جلوی این مصوبه به باور او مغایر با قانون اساسی را بگیرند.
