دستاوردهای ریسک کریپتویی السالوادور چیست؟ / رؤیای السالوادوری

عصر تراکنش 55 و 56 / وقتی «رومن مارتینز» در ال‌زانته، روستای ساحلی کوچکی در السالوادور بزرگ می‌شد، رؤیای آمریکایی بسیار باشکوه به ‌نظر می‌رسید. در ال‌زانته به‌جز صنعت ماهیگیری محلی که والدین مارتینز در آن کار می‌کردند، فرصت‌های زیادی وجود نداشت. مارتینز می‌گوید: «جوان‌ها می‌خواستند آنجا را ترک کنند و به ایالات متحده بروند، اما حالا رؤیای السالوادوری داریم.»

رؤیایی با محوریت بیت‌کوین است. دو سال پیش، خَیِری آمریکایی برای کمک به برنامه‌های اجتماعی بیش از یکصد هزار دلار در قالب این ارز دیجیتال یا رمزارز غیرمتمرکز به سازمان مردم‌نهادی فرستاد که مارتینز در ال‌زانته برای آن کار می‌کند. وقتی این سازمان شروع به ترغیب خانواده‌ها و کسب‌وکارها به استفاده از بیت‌کوین کرد، بسیاری از ساکنان شهر که بیشترشان هرگز حساب بانکی نداشتند، شروع به پس‌انداز پول‌شان در قالب این رمزارز کردند و با افزایش ارزش آن سود بردند. گردشگران کنجکاو دسته‌دسته به این شهر آمدند و کسب‌وکارهای خارجی در آنجا شعبه زدند. این پروژه باعث شد ال‌زانته با نام مستعار «ساحل بیت‌کوین» شناخته شود. همزمان تلاشی انسان‌دوستانه و یکی از بزرگ‌ترین تجربه‌های محلی رمزارزی جهان بود.

مارتینز در تماسی ویدئویی و در حالی‌ که تی‌شرتی مشکی با لوگوی نارنجی بیت‌کوین پوشیده، می‌گوید: «افراد کم‌درآمدی که به سیستم مالی دسترسی نداشتند، با معادل پنج دلار بیت‌کوین می‌توانند شروع به ساختن چیزی کنند که می‌تواند ارثیه آنها برای فرزندان‌شان باشد.»

تجربه ال‌زانته یکی از عواملی بود که باعث شد السالوادور در 7 سپتامبر به اولین کشوری تبدیل شود که بیت‌کوین را به‌عنوان پول قانونی می‌پذیرد. تا پیش از این و از سال 2001 دلار آمریکا پول قانونی این کشور بود. قانون بیت‌کوین السالوادور امکان پرداخت مالیات‌ها در قالب بیت‌کوین را فراهم می‌کند، همه کسب‌وکارها را ملزم به پذیرش بیت‌کوین می‌کند و مسیر دولت برای توزیع یارانه در این قالب را هموار می‌کند. دولت شبکه‌ای از 200 خودپرداز بیت‌کوین و اپلیکیشن کیف پول بیت‌کوین دیجیتالی به نام Chivo ایجاد کرده که از طریق آن معادل 30 دلار بیت‌کوین به همه شهروندان السالوادور پرداخت کرده تا اقتصاد بیت‌کوینی را روی غلتک بیندازد.

رئیس‌جمهور نجیب بقیله، حامی این سیاست، می‌گوید بیت‌کوین به مردم السالوادور کمک می‌کند کارمزدهای پرداختی برای ارسال و دریافت رمیتنس را کاهش دهند (که شامل حدود 22 درصد از تولید ناخالص داخلی السالوادور می‌شود و اغلب مبداء آنها ایالات متحده است) و برای 70 درصد مردم السالوادور که حساب بانکی ندارند، راهی برای دسترسی به خدمات مالی فراهم می‌کند.

او در حمایت از رمزارزها به‌عنوان راه توسعه اقتصادها برای دور زدن سیستم مالی جهانی تنها نیست. در سیستم مالی جهانی دسترسی به خدمات و سرمایه‌گذاری برای کشورها و افراد ثروتمندتر آسان‌تر است. کریپتو در کشورهایی به بالاترین نرخ نفوذ دست یافته که در آنها سیستم‌های بانکی، پرهزینه و پیچیده‌اند یا اقتصادها و ارزهای محلی ناپایدارند.

البته منتقدان می‌گویند تبدیل‌کردن بیت‌کوینی که بسیار پرنوسان است و تحت نظارت بانک‌های مرکزی نیست، به پول قانونی، قماری توجیه‌ناپذیر برای اقتصاد بیمار السالوادور است. 200 میلیون دلار پول مالیات‌دهندگان که مجلس این کشور به این پروژه تخصیص داده، معادل 2.7 درصد کل بودجه دولت برای سال 2021 یا تقریباً سه‌برابر بودجه وزارت کشاورزی برای این سال است. عدم قطعیت ناشی از بیت‌کوین باعث سقوط قیمت اوراق قرضه دولتی شده و مذاکرات در مورد قراردادی با صندوق بین‌المللی پول برای تزریق بیش از یک میلیارد دلار به بودجه عمومی این کشور را تعلیق کرده است. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که فقط سه نفر از هر 10 السالوادوری از قانون بیت‌کوین پشتیبانی می‌کند.

اما از نگاه این رئیس‌جمهور 40ساله با پوششی غیررسمی و سبک ارتباطی جسورانه کارآفرینی در حوزه فناوری، سیاست بیت‌کوین فراتر از آثار اقتصادی فوری است؛ فرصتی است تا برند السالوادور را از کشوری که بیشتر با خشونت‌های گروهی و اقتصاد راکدی شناخته می‌شود که عامل مهاجرت افراد به ایالات متحده است، به قطب مدرن نوآوری تغییر دهد. برای جوانان اهل السالوادور مثل مارتینز این فرصت به معنی ساختن رؤیای السالوادوری است. برای جامعه بین‌المللی اعتراضی به نظمی جهانی است که السالوادور را به حیاط‌خلوت ایالات متحده تبدیل کرده است؛ تصوری که بقیله بعد از قدرت‌گرفتن در سال 2019 به آن حمله کرده است. بقیله در عوض کشورش را با جامعه ضدتشکیلات کریپتو همسو می‌کند که اعضای آن در ماه‌های اخیر فوج‌فوج به السالوادور آمده‌اند و در ماه نوامبر برای همایش کریپتوی بزرگی به این کشور برمی‌گردند. مارتینز با هیجان می‌گوید: «به اینکه رویدادهای جدید در ایالات متحده یا کانادا اتفاق بیفتند، عادت داریم. اکنون دیدگاه‌ها را نسبت به السالوادور تغییر داده‌ایم و به جلو حرکت می‌کنیم!»

اما اتفاق دیگری هم در السالوادور در جریان است. از ماه فوریه که حزب بقیله، یعنی «ایده‌های جدید»، در انتخابات مجلس پیروزی بزرگی به ‌دست آورد، بقیله به‌سرعت در حال تضعیف ساختارهای دموکراتیک السالوادور است. در ماه می مجلس رأی داد که متحدان بقیله را جایگزین قاضی‌های وابسته به جناح مخالف در دادگاه عالی کند و با این کار همه اهرم‌های قدرت را در اختیار او قرار داد. در ماه سپتامبر، چند روز پیش از شروع پروژه بیت‌کوین، همین دادگاه با تفسیری بحث‌برانگیز از قانون اساسی السالوادور حکم داد که بقیله می‌تواند در سال 2024 برای دوره دوم نامزد انتخابات شود. این اقدام اعمال تحریم‌هایی را از طرف ایالات متحده به‌دنبال داشت. بقیله همچنین حمله به رسانه‌ها را افزایش داده و از جمله خبرنگاران منتقد را از این کشور اخراج می‌کند.

تحلیلگران می‌گویند تجربه بیت‌کوین بخشی از مسیر بقیله به سمت استبداد است. «تیزیانو بردا»، تحلیلگر آمریکای مرکزی در گروه بین‌المللی بحران، سازمان غیرانتفاعی تحقیقاتی و حمایتی مستقر در بروکسل می‌گوید: «عاشق قدرت خودش شده و می‌خواهد این تصویر رئیس‌جمهور باحال و نسل هزاره‌ای را از طریق ماجراجویی در دنیای بیت‌کوین تقویت کند.»

البته تا حدی برای بقیله کارساز بوده است. قانون بیت‌کوین باعث شکل‌گیری اولین اعتراضات عمده در دوران ریاست‌جمهوری‌اش شده است. در روز 15 سپتامبر حدود هشت هزار نفر در سان‌سالوادور تظاهرات کردند که برای کشوری که تظاهرات خیابانی در آن غیرعادی است، رقم قابل توجهی محسوب می‌شود. اما نرخ رضایت از رئیس‌جمهور همچنان بیش از 85 درصد است.

بقیله با وجود این حمایت مردمی با بی‌خیالی نگرانی جهانی درباره رهبری‌اش را بی‌اهمیت می‌انگارد. روز 18 سپتامبر بیوی توییترش را به «دیکتاتور السالوادور» تغییر داد که به‌روشنی تمسخر رسانه‌های بین‌المللی بود. چند روز بعد دوباره بیو را به «باحال‌ترین دیکتاتور جهان» تغییر داد.

شبی که پروژه بیت‌کوین در السالوادور شروع شد، «نلسون رادا»، خبرنگار روزنامه مستقل El Faro به یک مهمانی رفت. هواداران کریپتو و سلبریتی‌های اینترنتی از ایالات متحده، از جمله «لوگان پل»، چهره مطرح یوتیوب در بار هتلی زیبا در کنار استخر بی‌انتهایی مشرف به اقیانوس آرام در ناحیه «لا لیبرتاد» آتش‌بازی تماشا کردند تا لحظه مهمی را برای رمزارز جشن بگیرند. برخی سربندهایی پوشیده بودند و نشان‌های نارنجی با لوگوی بیت‌کوین به همراه داشتند. تقریباً همه انگلیسی صحبت می‌کردند. رادا می‌گوید: «محل مهمانی ساحلی در السالوادور بود، اما می‌شد هر جای دیگری در دنیا باشد. جامعه کریپتو می‌خواهد این تصویر را از خود ترسیم کند که آینده و توسعه را از طریق بیت‌کوین به السالوادور می‌آورد و به‌نوعی منجی این کشور است. اما بیشترشان اهمیتی به این کشور نمی‌دهند، برای آنها فقط کسب‌وکار مهم است.»

بقیله از ورود این کسب‌وکارها استقبال می‌کند. رئیس‌جمهور مدعی است که اگر یک درصد بیت‌کوین جهان در السالوادور سرمایه‌گذاری شود، تولید ناخالص داخلی این کشور 25 درصد افزایش می‌یابد. هر کسی که سه بیت‌کوین (در 12 اکتبر، معادل 168.000 دلار) در این کشور هزینه کند، می‌تواند اقامت دائم این کشور را بگیرد. از آنجایی‌ که در السالوادور بیت‌کوین نه دارایی سرمایه‌گذاری، بلکه پول قانونی است، بقیله می‌گوید در صورتی که ارزش این رمزارز افزایش یابد، خارجی‌هایی که به السالوادور نقل مکان کنند، مجبور نیستند در این کشور مالیات بر عایدی سرمایه پرداخت کنند. بقیله در توییتی علاوه بر این مزیت فهرستی از دلایل شامل «آب‌وهوای عالی، بهترین ساحل‌های موج‌سواری دنیا و املاک کنار ساحل برای فروش» را ذکر کرده بود که کارآفرینان باید به‌واسطه آنها به السالوادور بیایند.

به ‌نظر می‌رسد مردم السالوادور در مورد این لحن عمل‌گرای شبیه فروشنده‌های بقیله نظر مساعدی دارند. هرچند تا سال 2018 شهردار پایتخت، یعنی سان‌سالوادور بوده، اما در سال 2019 به‌عنوان غریبه‌ای در دنیای سیاست برای ریاست‌جمهوری نامزد شد و از ارتباط مستقیمش با میلیون‌ها دنبال‌کننده در رسانه‌های اجتماعی استفاده کرد تا با دو حزبی مبارزه کند که از زمان جنگ داخلی السالوادور در دهه 1980 بر این کشور حکمرانی کرده بودند. آن جنگ که ایالات متحده با تأمین مالی مخالفان شورشیان چپ‌گرا نقش سرنوشت‌سازی در آن ایفا کرد، بذر بسیاری از مشکلات السالوادور را کاشت. از جمله این مشکلات می‌توان به رشد اقتصادی کم‌ ادامه‌دار، نهادهای ضعیف مستعد فساد، بدترین نرخ خشونت گروهی در جهان و یکی از کمترین سطوح سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آمریکای مرکزی اشاره کرد. بقیله به ‌شکل متقاعدکننده‌ای استدلال کرده بود که دولت‌های بعد از جنگ نتوانسته‌اند در طول سه دهه پاسخ درخوری به این مشکلات بدهند.

بقیله از وقتی به قدرت رسید، تصویری از بهره‌وری بی‌رحمانه را به نمایش گذاشت. در فوریه 2020 به همراه گروهی از سربازان مسلح به مجلس یورش برد تا به قانون‌گذاران برای تصویب بودجه فشار بیاورد. نرخ قتل را از 51 نفر در هر صد هزار نفر در سال 2018 به 20 نفر در هر صد هزار نفر در سال 2020 رسانده است (متخصصان تردید دارند که این اتفاق نتیجه سیاست امنیتی بقیله، روندهای مربوط به دارودسته‌های جنایتکاری مستقل از او یا بده‌بستانی پنهان میان او و رهبران این دارودسته‌هاست). بقیله واکنش سرسختانه‌ای به کووید 19 داشت؛ دستور اجرای یکی از سخت‌گیرانه‌ترین قرنطینه‌ها را داد و به نیروهای امنیتی این اختیار را داد که متخلفان را به بازداشتگاه بفرستند؛ اقدامی که ناظران حقوق بشر می‌گویند به سرکوب خشونت‌بار افراد منجر شده است.

بردا می‌گوید محبوبیت بی‌سابقه بقیله به او این امکان را داده است که سریع‌تر از انتظار ناظران آمریکای لاتین گام‌های غیردموکراتیکی مثل مداخله در نظام قضایی بردارد: «برای بسیاری از دولت‌های اقتدارگرای این منطقه سال‌ها طول کشید تا کارهایی را انجام دهند که بقیله به‌سرعت انجام داد. سرعت این اقدام‌ها بدون شک غافلگیرکننده است.»

آنهایی که بیش از همه به قانون بیت‌کوین بقیله بدبین هستند (یعنی اقتصاددانان محافظه‌کار)، آن را حرکتی سابقه‌دار از رهبران اقتدارگرای پوپولیست در آمریکای لاتین، اما در ظاهری جدید می‌دانند. سرمقاله‌ای از وال‌استریت ژورنال این سیاست را «کلاهبرداری بیت‌کوینی» خوانده بود.

«استیو هانکه»، استاد اقتصاد کاربردی در دانشگاه جانز ‌هاپکینز و مدیر پروژه ارزهای بحران‌زده در اندیشکده لیبرترین Cato Institute می‌گوید: «همیشه می‌خواهند نوعی تردستی انجام دهند. می‌گوید به ‌خاطر رهبران مسئولیت‌ناپذیری که در گذشته داشتیم، این مشکلات مالی را داشته‌ایم و حالا من سوار بر اسب سفیدی آمده‌ام و ترفند جدیدی دارم که همه این مشکلات را حل می‌کند. اسم این ترفند بیت‌کوین است.»

هانکه در انتخاب دلار به‌عنوان پول قانونی السالوادور در سال 2001 به دولت این کشور مشاوره داد. تصمیم دولت برای جایگزینی دلار آمریکا با کولون السالوادور به کنترل تورم کمک کرد، اقتصاد را پایدار کرد و هزینه دریافت وام را کاهش داد. اما در عین حال آزادی دولت السالوادور در هزینه‌کرد، به‌ویژه در مواقع بحران مالی را محدود کرد. هانکه و دیگران حدس می‌زنند پروژه بیت‌کوین اولین گام در کنار گذاشتن دلار و عرضه ارز دیجیتال ملی است. این مسئله هم می‌تواند هزینه‌کرد دولتی را آسان‌تر کند و هم اثر تحریم‌های ایالات متحده را کاهش دهد.

اما از نظر اقتصاددانان السالوادوری نگرانی فوری این است که بیت‌کوین چطور ممکن است مسیر خروج السالوادور از رکود عمیق ناشی از همه‌گیری را پیچیده کند. «آلوارو تریگوئروس آرگوئیو»، مدیر مطالعات اقتصادی در اندیشکده توسعه‌ای FUSADES مستقر در سان‌سالوادور می‌گوید: «شرایط مالی عمومی در السالوادور بسیار حساس است. بدهی عمومی حدود 90 درصد تولید ناخالص داخلی است و دولت برای تأمین بودجه تا آخر سال و پرداخت تعهداتش تقریباً باید 1.5 میلیارد دلار تهیه کند.»

السالوادور به‌دنبال دریافت بسته کمک 1.3 میلیارد دلاری از صندوق بین‌المللی پول است و اجرای پروژه بیت‌کوین رابطه این کشور را با این نهاد پیچیده کرده است. از ماه ژوئن که دولت این سیاست را اعلام کرد، صندوق بین‌المللی پول بارها در مورد تأثیر آن بر پایداری اقتصاد کلان هشدار داده است. این صندوق همچنین در مورد شفاف‌نبودن حوزه کریپتو ابراز نگرانی کرده است. این نهاد استدلال می‌کند که دشواری در رهگیری کاربرانی که تراکنش‌ها را انجام می‌دهند، فعالیت مجرمانه را در کشورهای دیگر تسهیل کرده است. همچنین به نگرانی‌های زیست‌محیطی پرداخته؛ چراکه تولید بیت‌کوین نیازمند صرف مقادیر زیادی انرژی است. تریگوئروس آرگوئیو می‌گوید: «دولت به اعتبار مالی بین‌المللی نیاز دارد و به‌ خاطر بیت‌کوین نمی‌تواند آن را دریافت کند. بیت‌کوین هزینه گزافی به کشور تحمیل کرده است.»

هیچ‌کدام از این مسائل شور و حرارت هواداران کریپتو را نسبت به تجربه السالوادور کم نکرده است. بخش بیت‌کوینی توییتر مملو از تجلیل از آسان‌بودن استفاده از این رمزارز در مکان‌هایی مثل استارباکس برای مردم السالوادور و تحسین دوراندیشی بقیله است. «کریستوبال پریرا»، مدیرعامل همایشی منطقه‌ای به نام Blockchain Summit LatAm است که به فناوری زیربنایی بیت‌کوین یعنی بلاکچین می‌پردازد و در ماه نوامبر رویدادهایی را در نشست بیت‌کوین السالوادور برگزار خواهد کرد. او می‌گوید: «درباره اتفاق‌هایی که در حال وقوع است، واقعاً هیجان‌زده‌ام. به‌ویژه که این اتفاق‌ها در آمریکای لاتین می‌افتند. اگر مردم به‌صورت فراگیر از بیت‌کوین استفاده کنند، احتمال زیادی وجود دارد که کشورها و افراد دیگر هم بیشتر از آن استفاده کنند.»

هنوز خیلی زود است که بگوییم این سروصداها با سرمایه‌گذاری قابل توجه در السالوادور همراه خواهد شد یا خیر. تحلیلگران می‌گویند کسب‌وکارها پیش از امضای هر گونه قراردادی احتمالاً صبر می‌کنند تا ببینند اجرای پروژه بیت‌کوین چه تأثیری روی ثبات اقتصادی می‌گذارد.

ولی «مایک پیترسون» آمریکایی که در سال 2015 به ال‌زانته آمد و به بنیان‌گذاری ساحل بیت‌کوین کمک کرد، ادعا می‌کند «سیل عظیمی از درخواست‌ها را از کسب‌وکارهایی دریافت کرده که می‌خواهند اینجا فعالیت کنند؛ زیرا اولین بار است که می‌بینند السالوادور کشوری آینده‌نگر است». می‌گوید این کسب‌وکارها شامل شرکت‌هایی در حوزه بیت‌کوین مثل صرافی‌ها و شبکه‌های خودپرداز و همچنین توسعه‌دهندگان املاک و شرکت‌های طراحی و تولیدی می‌شوند که «برون‌سپاری می‌کنند و دانشجویان اینجا را استخدام می‌کنند تا پیشنهادهایی را برای آنها پیدا کنند؛ چراکه می‌توانند دستمزدشان را به بیت‌کوین پرداخت کنند».

پیترسون می‌گوید شک دارد که نگرانی در مورد وضعیت سیاسی در السالوادور تأثیری روی سرمایه‌گذاران بگذارد: «حلقه‌های رسانه‌ای خاص روی این مسئله متمرکزند. فکر می‌کنم در فضای کسب‌وکار، افراد در مورد مسائل واقع‌بین‌تر و عمل‌گراتر هستند و می‌بینند که بقیله بسیار محبوب است.»

آنچه تاکنون محبوب نبوده، بیت‌کوین است. بقیله ادعا می‌کند که 2.1 میلیون نفر در این کشور شش میلیون نفری کاربر فعال Chivo هستند، اما مشخص نیست چند نفر از آنها فقط برای دسترسی به هدیه 30 دلاری دولت از این اپلیکیشن استفاده می‌کنند. در هفته اول اجرای پروژه یکی از بزرگ‌ترین بانک‌های این کشور به فایننشال‌تایمز گفته بود که کمتر از 0.0001 درصد از تراکنش‌های روزانه‌اش به این رمزارز اختصاص دارد. رادا، خبرنگار El Faro می‌گوید کسی را نمی‌شناسد که به‌صورت روزمره از بیت‌کوین استفاده کند.

دولت برای اجرای قانون بیت‌کوین فقط تا سه ماه بعد از تصویب آن در مجلس به خودش فرصت داد که به مجموعه‌ای از مشکلات فنی در اپلیکیشن کیف پول Chivo منجر شد. بلاگ‌نویس‌های حوزه کریپتو باگ‌هایی را گزارش دادند که این اپلیکیشن را غیرقابل استفاده می‌کرد و وقتی کاربران دیگر پولی را به حساب آنها منتقل می‌کردند، چند روز طول می‌کشید تا در حساب‌شان نمایش داده شود. بقیله که در مرحله راه‌اندازی پروژه در توییتر حضور داشت تا پیام‌های پشتیبانی مملو از شکلک بفرستد، مدعی شد که بیشتر مشکلات فنی طی چند روز حل شدند.

این اجرای پرفرازونشیب یکی از عوامل کاهش 10درصدی ارزش بیت‌کوین در برابر دلار آمریکا در روزی بود که این رمزارز به پول قانونی تبدیل شد. بقیله در روز 20 سپتامبر گفت دولتش در زمان کاهش قیمت، 150 بیت‌کوین دیگر خریده و کل دارایی‌های این کشور را به 700 بیت‌کوین رسانده است. در روز 12 اکتبر بیت‌کوین به قیمتی کمی بیشتر از قیمت پیش از اجرای پروژه رسید و باعث شد ارزش دارایی‌های السالوادور به حدود 39 میلیون دلار برسد.

شروع آشفته برنامه‌های دولتی فقط مختص السالوادور نیست، اما برخی در جامعه بیت‌کوین نگرانی‌هایی درباره ساختار این تجربه ورای ایرادهای اولیه‌اش دارند. «مارک فالزون»، چهره یوتیوبی در حوزه بیت‌کوین و ساکن نیوجرسی که برای مستند کردن شروع این پروژه از سان‌سالوادور دیدن کرده بود، می‌گوید نگران دو مسئله است؛ یکی اینکه مالیات‌دهندگان السالوادوری هزینه این سیاست نامحبوب را بدهند و بعد نگران ماده ۷ قانون بیت‌کوین است که همه نقش‌آفرینان اقتصادی این کشور را در صورت وجود ظرفیت فنی مورد نیاز، ملزم به پذیرش بیت‌کوین می‌کند. او می‌گوید: «اجبار افراد به پذیرش ارزی غیرمتمرکز از سوی قدرتی مرکزی، نه‌تنها مشروعیت بیت‌کوین، بلکه به‌طور کلی مشروعیت رمزارز را کاهش می‌دهد.»

حامیان پروژه به این نکته اشاره می‌کنند که مردم السالوادور اگر نخواهند، مجبور نیستند پول‌شان را در قالب بیت‌کوین نگه دارند و دولت ضمانت می‌کند که می‌توانند از طریق بانک توسعه ملی و طیفی از خدماتی که به کسب‌وکارها امکان تبدیل خودکار را می‌دهند، این رمزارز را به دلار آمریکا تبدیل کنند.

اما فالزون می‌گوید تصویر مثبتی که اینفلوئنسرهای بیت‌کوین در اینستاگرام و توییتر از اجرای پروژه بیت‌کوین در السالوادور ترسیم کردند، بازتاب‌دهنده مشاهدات او نبود. به‌عنوان مثال در فروشگاه غذای سالم نزدیک هتلش، فروشنده گفته بود که نمی‌تواند اقلام فروخته‌شده فروشگاهش را دوباره تأمین کند؛ چراکه بسیاری از پرداخت‌های بیت‌کوینی مشتریان هرگز به حسابش در اپلیکیشن Chivo اضافه نشده‌اند؛ «برای افراد در جامعه بیت‌کوین و کریپتو، السالوادور از آن لحظه‌هایی بود که می‌توانستند بگویند «دیدید حق با من بود». اثبات می‌کرد که این پدیده مُدی زودگذر نیست و فکر می‌کنم وقتی چنین شور و شوقی در ما ظاهر می‌شود، ممکن است هم تصویر بزرگ‌تر را فراموش کنیم (اینکه چطور کشورهای بعدی هم ممکن است همین مسیر را دنبال کنند) و هم به تجربه‌های فردی افراد در این کشورها بی‌توجهی کنیم.»

البته برخی افراد راضی‌اند. مارتینز، کنشگری که در ال‌زانته بزرگ شده، می‌گوید تجربه این شهر نشان می‌دهد که تردید در استفاده از بیت‌کوین و مخالفت با قانون بیت‌کوین با عادت‌کردن مردم السالوادور به این فناوری به‌مرور کم‌رنگ خواهد شد.

همچنین می‌گوید در مورد نقش بیت‌کوین در برنامه‌های سیاسی گسترده‌تر بقیله نگران نیست: «به‌عنوان سازمان مردم‌نهاد، سیاسی نیستیم. از هر چیزی حمایت می‌کنیم که السالوادور بهتری می‌سازد و فکر می‌کنم به‌سوی آینده‌ای بهتر حرکت می‌کنیم.»