پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
از تحریم سوئیفت علیه روسیه چه می‌دانیم؟
از روزی که نیروهای روسیه به اوکراین حمله کردند، رسانه‌های غربی برای مقابله با پوتین، یک پیشنهاد به آمریکا و اروپا داشتند: تحریم سوئیفت؛ اما سوئیفت چیست؟ چرا تحریم آن می‌تواند روی ادامه جنگ روسیه و اوکراین اثر بگذارد؟ اکنون وضعیت تحریم سوئیفت علیه روسیه در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
نسیم بنایی / پنجشنبه پنجم اسفند، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه بالاخره تصمیم گرفت نیروهایش را به خاک اوکراین بفرستد. فشارهایی که غرب به این کشور وارد کرده، هیچ‌یک نمی‌تواند به‌سادگی قلعه مستحکمی را که پوتین از اقتصاد روسیه ساخته، ویران کند. تحلیلگران در این مدت، مدام تأکید کرده‌اند که اگر کشورهای غربی، سوئیفت را تحریم کنند، احتمالاً ضربه‌ای جدی به اقتصاد روسیه وارد خواهد شد؛ اما سوئیفت چیست و تاکنون چقدر از این ابزار بهره گرفته شده است؟
اهرم فشار غرب
غرب به‌ویژه آمریکا همیشه یک ابزار برای تحت فشار قرار دادن کشورها دارد: «تحریم». البته روسیه از سال 2014 خودش را برای تحریم‌ها آماده کرده و حجم ذخایر ارزی و طلای خود را بالا برده تا بتواند با تحریم‌ها مقابله کند؛ اما تحریم سوئیفت حکایت متفاوتی دارد.
سوئیفت در حقیقت شبکه‌ای است که بانک‌ها برای ارسال پیام و انجام تراکنش‌های مالی یا نقل‌وانتقال پول از آن بهره می‌گیرند. بیش از 11 هزار مؤسسه و نهاد مالی در سراسر جهان از سوئیفت بهره می‌برند تا بتوانند فعالیت‌های مالی خود را پیش ببرند.
بر اساس گزارش الجزیره، سالانه بیش از پنج میلیارد پیام مالی در سوئیفت جابه‌جا می‌شود. بانک‌ها و مشتریان از طریق این شبکه به یکدیگر متصل می‌شوند تا فعالیت‌های مالی خود را پیش ببرند. امنیت بالای این سیستم باعث شده مورد اعتماد بانک‌ها باشد و زیاد مورد استفاده قرار بگیرد.
نظام بانکی زیر نظر قانون بلژیکی
طبق گزارشی که در سایت سوئیفت آمده، تقریباً سه هزار و 500 شرکتی که سهام‌دار سوئیفت هستند، بر این سیستم نظارت می‌کنند. مقر آن در بلژیک قرار دارد و زیر نظر قوانین بلژیک فعالیت دارد. علاوه بر آن، بانک‌های مرکزی گروه 10 و همچنین بانک مرکزی اروپا در کنار بانک ملی بلژیک بر این سیستم نظارت دارند و قوانین آن را تعیین می‌کنند.
حالا پرسش اینجاست که روسیه چقدر در این نظام مالی درگیری دارد؟ بر اساس گزارش مؤسسه سوئیفت ملی روسیه، این کشور پس از آمریکا، دومین عضو بزرگ سوئیفت است. حدوداً 300 نهاد و مؤسسه مالی روسی در این سیستم فعالیت می‌کنند. این یعنی تقریباً بیش از نیمی از نهادهای مالی روسیه. همه اینها یعنی حذف روسیه از این سیستم، ضربه‌ای جدی به این کشور وارد خواهد کرد. برخی تحلیلگران می‌گویند ضربه‌ای که تحریم سوئیفت می‌تواند به اقتصاد روسیه وارد کند، حتی از توقف واردات گاز اروپا از روسیه هم ویرانگرتر است.
سوئیفتِ روس‌ها
روسیه از سال 2014 که تهدید به تحریم شد، پیش‌بینی می‌کرد در صورت حمله به اوکراین، غرب تهدید خود را به مرحله عمل برساند. یکی از راهکارهای روسیه، در کنار افزایش حجم ذخایر طلا و ارزهای بین‌المللی و همچنین فاصله‌گرفتن از معاملات با دلار، راه‌اندازی سیستم سوئیفت روسی بود.
آنچه روس‌ها به‌عنوان سوئیفت راه انداختند با عنوان SPFS شناخته می‌شود. ظاهراً این شبکه در دسترس اکثر بانک‌های بلاروس است. ظاهراً 399 کاربر در حال حاضر در این شبکه، فعال هستند. همچنین روسیه مذاکراتی با چین ترتیب داده تا بتواند این کشور را هم به این سیستم ملحق کند.
در حال حاضر، شش سال از راه‌اندازی SPFS می‌گذرد و هنوز محدود به بانک‌های داخلی روسیه است و صرفاً 20 بانک بلاروسی در آن فعالیت دارند. در سال 2020، ماهانه دو میلیون پیام مالی در این سیستم مالی جابه‌جا شده و توانسته تا حدودی مطرح شود؛ اما آیا واقعاً این سیستم توانسته جایگزین سوئیفت شود؟ خیر، راه تبدیل‌شدن به سوئیفت بسیار طولانی است.
ارتش سرخ
یکی دیگر از اقدامات روسیه برای پیشگیری از بحران در شرایط تحریم، حرکت به سمت ارزهای غیردلاری بوده است. بر اساس گزارش بلومبرگ، 13 درصد از ذخایر ارزی روسیه را یوان چین تشکیل می‌دهد.
بانک جمهوری خلق چین رابطه‌ای چند میلیارد دلاری با بانک مرکزی روسیه دارد و به همین خاطر در این شرایط می‌تواند نقشی تعیین‌کننده ایفا کند. در واقع چین به‌نوعی می‌تواند آلام ناشی از تحریم سوئیفت را برای روسیه کم کند. البته هنوز مشخص نشده که چین قرار است چگونه به کل ماجرا واکنش نشان دهد.
اکنون که تحریم سوئیفت به‌صورت جدی از طرف غربی‌ها مطرح شده، از واکنش روبل و اقتصاد روسیه می‌توان این‌طور برداشت کرد که قضیه آن‌قدر هم برای روسیه حل نشده و احتمالاً اقتصاد این کشور در معرض خطری جدی قرار دارد.
تیغ دودَم
تحریم سوئیفتِ روسیه از طرف غربی‌ها، مثل تیغ دودَم است. در واقع ظاهراً روسیه آسیب می‌بیند اما در حقیقت، هم شرق و هم غرب به‌دلیل پیوند منافع، دچار آسیب و مشکل می‌شوند. به همین خاطر است که غرب برای اعمال تحریم‌ها، دست‌به‌عصا حرکت کرده و هنوز هم سوئیفت را به‌صورت کامل تحریم نکرده است. حتی در روزهای نخست، جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا در مورد اجرای تحریم سوئیفت مردد بود. بسیاری از کشورهای اروپایی هم ترجیح می‌دادند جلوی پیشروی روسیه را به شکلی دیگر بگیرند. اولاف شولتز، صدراعظم آلمان هم به‌صورت جدی مخالفت خود را با تحریم سوئیفت روسیه اعلام کرده بود.
روز شنبه هفتم اسفند بالاخره آمریکا و اتحادیه اروپا اعلام کردند که تصمیم گرفته‌اند برخی بانک‌های روسی را از دسترسی به سیستم سوئیفت محروم کنند. آلمان هم اعلام کرد به‌صورت هدفمند با این تحریم موافقت کرده است. بریتانیا و اسپانیا از ابتدا موافق این تحریم بودند. این اقدام برای فلج‌کردن بانک مرکزی روسیه صورت می‌گرفت و باعث شد ارزش روبل بلافاصله پس از این ماجرا، 30 درصد سقوط کند. بانک مرکزی روسیه هم به‌ناچار، برای مقابله با افزایشِ تورمِ ناشی از ریزش ارزش روبل، نرخ بهره را افزایش داد و از 9/5 درصد به 20 درصد رساند.
به این ترتیب تحریم دست‌وپاشکسته سوئیفت توانست به اقتصاد 1.5 تریلیون دلاریِ روسیه که یازدهمین اقتصاد بزرگ جهان محسوب می‌شود، ضربه بزند. با کاهش ارزش روبل، ارزش اقتصاد روسیه به 800 میلیارد دلار رسید. بازار سهام روسیه هم با سقوط 33درصدی، دچار بحران شد. البته دولت برای مقابله با بحران، بازار سهام را تعطیل کرد و بانک مرکزی هم با اعلام اینکه منابع لازم را در اختیار دارد از مردم خواست آرامش خود را در این شرایط حفظ کنند.
ظاهراً پوتین برآوردهایی از همه این اتفاقات داشته و اکنون تلاش دارد اوضاع را به حالت عادی بازگرداند؛ اما ضربه‌های تحریم، جدی است. آمریکا دو نهاد مالی مهم روسیه به اسم اسبربانک (Sberbank) و وی‌تی‌بی (VTB) را هدف قرار داده است. این دو بانک اجازه ندارند با سیستم مالی آمریکا در ارتباط باشند. شرکت‌های دولتیِ روسیه هم اجازه ندارند از طریق بازارهای آمریکا سرمایه خود را افزایش دهند. به‌صورت کلی 80 درصد از دارایی‌های روسیه تحت تأثیر این تحریم قرار گرفته‌اند.
اما واقعیت این است که تحریم سوئیفت تا زمانی که به‌صورت کامل صورت نگیرد، اجازه انجام پرداخت حاصل از صادرات نفت و گاز را می‌دهد. به همین خاطر نمی‌تواند الزاماً روسیه را دچار مشکل جدی کند. غرب اگر واقعاً به‌دنبال ممانعت از پیشروی نیروهای روسیه در کی‌یف است، باید همین حالا و ضربتی اقدام کند؛ اما پیوند منافع، مانعِ چنین اقدامی شده است.
