پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
امیر نوریان، مدیر پرفورمنس مارکتینگ دیجی‌پی / «الان بخر، بعداً پرداخت کن»، یا به‌اختصار BNPL (Buy Now Pay Later) سرویس جذابی است که به مصرف‌کننده‌ها امکان می‌دهد، خریدشان را انجام بدهند و هزینه‌اش را بعداً بپردازند. این روش به خریداران قدرت خرید بیشتری می‌دهد و دسترسی به خدمات و کالاهای عمومی را برای آنان آسان‌تر می‌کند. BNPL، از نوادگان طرح‌های خرید اقساطی است. ابداع این روش پرداخت خریدهای هفتگی یا ماهانه، به دهه ۱۸۴۰ در ایالات متحده بازمی‌گردد. آن زمان، سازندگان مبلمان، پیانو و تجهیزات این‌چنینی که برای قشر متوسط گران‌قیمت به‌شمار می‌آیند، به‌دنبال روشی بودند که محصولات خود را برای عموم مردم دسترس‌پذیرتر کنند. بعدها ظهور خودروهای موتوری در قرن بیستم، اعطای اعتبار اقساطی را به جریان اصلی مالی در جامعه تبدیل کردند. البته به مرور زمان کارت اعتباری به روش ترجیحی مردم برای به تأخیر انداختن پرداخت در خریدهای کوچک تبدیل شد، اما BNPL هرگز از دایره امور مالی دنیا حذف نشد و چه‌بسا طی سال‌های اخیر تکامل بیشتری هم یافته است.
«افرم» (Affirm)، «سزل» (Sezzle)، «افترپی» (Afterpay)، «اسپلیت‌ایت» (Splitit)، «پرپی» (Perpay) و «کلارنا (Klarna) از جمله پیشگامان خرید به روش BNPL در جهان هستند که مشتریان فراوانی در آمریکا و اروپا دارند و این تجارت را در ورود به آستانه ۱۰۰ میلیارد دلاری‌شدن هدایت می‌کنند. جزئیات سرویس، در همه این شرکت‌ها مشابه هم نیست. هر شرکتی شرایط و ضوابط خاصی برای مقدار اعتبار، هزینه‌کرد آن و شکل بازپرداخت دارد. به‌طور کلی، این وام‌های اعتباری چنین عملکردی دارند:
- متقاضی از فروشگاهی که در این طرح شرکت دارد، خرید کرده و هنگام پرداخت هزینه، گزینه BNPL را انتخاب می‌کند.
- در صورت تأیید که به‌طور معمول طی چند ثانیه مشخص می‌شود، پیش‌پرداختی (برای مثال درصدی از کل مبلغ خرید) را می‌پردازد.
- سپس مبلغ باقی‌مانده را طی یک نوبت یا در مواردی، چندین نوبت پرداخت می‌کند.
- بازپرداخت می‌تواند از طریق چک یا حواله بانکی باشد یا از کارت نقدی، حساب بانکی یا کارت اعتباری متقاضی به‌طور خودکار کسر شود.
تفاوت BNPL با خرید از طریق کارت اعتباری یا خرید اقساطی
سرویس الان بخر، بعداً پرداخت کن یا BNPL با خرید از طریق کارت‌های اعتباری در کشورهای گوناگون فرق دارد؛ البته هر دو پرداخت‌های تأخیری هستند، اما در پرداخت با کارت اعتباری، متقاضی باید حداقل پرداختی را ماهانه انجام دهد و تا وقتی آن را به‌طور کامل بازپرداخت نکرده، به باقی‌مانده سود تعلق می‌گیرد؛ اما در بیشتر طرح‌های BNPL در دنیا، سودی دریافت نمی‌شود. به‌طور معمول زمان بازپرداخت آنها مشخص است و در بعضی موارد چند هفته یا چند ماه طول می‌کشد. البته از قبل به متقاضی گفته می‌شود که چقدر باید بپردازد و خلاصه اعتباری شبیه وام‌های مصرفی بدون وثیقه است.
درباره تفاوت آن با خرید اقساطی هم می‌توان گفت در روش الان بخر، بعداً پرداخت کن، سودی که دریافت می‌شود، صفر یا بسیار ناچیز است، اما در خریدهای اقساطی، سود بیشتری دریافت می‌شود و اقساط هم در بازه‌های طولانی‌تری بازپرداخت می‌شوند.
محاسبه اعتبار خرید در BNPL
بیشتر ارائه‌دهندگان این سرویس، به اعتبارسنجی مختصری برای تأیید نیاز دارند که وضعیت خوش‌حسابی مشتری را در بازپرداخت نشان می‌دهد. در عین حال، بعضی شرکت‌ها بررسی اعتباری پروپیمانی انجام می‌دهند که ممکن است به کاوش‌های بیشتری در سوابق مالی و اجتماعی کاربر منجر شود. البته همه خریدها در همه فروشگاه‌ها، واجد شرایط سرویس BNPL نمی‌شوند و ممکن است گاه محدودیت‌هایی در مقدار تأمین مالی وجود داشته باشد؛ اما این سرویس، روش جذابی برای خریدهای کوچک به‌صورت آنلاین است و محبوبیت آن طی سال ۲۰۲۰ بسیار بیشتر شد. جوانان و نوجوانانی که به‌تازگی طعم استقلال مالی از خانواده را می‌چشند و در حال شکل‌دهی رتبه اعتباری و اجتماعی خود هستند، از طرفداران عمده این طرح به‌شمار می‌آیند. در نظرسنجی جالبی که سال ۲۰۲۱ در ایالات متحده انجام شد، حدود ۳۹ درصد شرکت‌کنندگان گفته‌اند حداقل یک بار سرویس BNPL را امتحان کرده‌اند؛ اما این سرویس در ایران چه وضعیتی دارد؟
وضعیت سرویس BNPL در ایران
سال‌هاست که شرکت‌های زیادی در سراسر دنیا، این سرویس را ارائه می‌دهند. در ایران هم طی سال‌های اخیر توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران حوزه فین‌تک به آن جلب شده است؛ گرچه مدل سنتی آن قرن‌هاست که در تجارت خُرد ایران با نام‌هایی همچون نسیه، چوب‌خط، حساب دفتری و… در حال اجراست. شرکت‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، اعتبار مشخصی در اختیارتان قرار می‌دهند تا بدون نیاز به ضامن و چک و طی‌کردن مراحل اداری معمول وام‌های خرد، خریدتان را انجام دهید و یک ماه دیگر پولش را بپردازید.
با توجه به کمبود بازیگران این حوزه در ایران و محدودیت‌هایی که بعضی از آنها برای پرداخت به متقاضیان دارند، اندک شرکت‌های فعال می‌توانند نقش مؤثری در فراگیر کردن این سرویس برای عموم مردم بازی کنند. تصمیم‌گیران این حوزه امید دارند بتوانند قدم‌های مؤثری در این مسیر بردارند. یکی از روش‌های فراگیر کردن دسترسی عمومی به این سرویس، امکان خرج‌کردن آن در بازارگاه‌های آنلاین است که قدرت انتخاب و توان خرید بیشتری در اختیار کاربر قرار می‌دهد.
برای مثال دیجی‌پی، بازوی فین‌تک مجموعه دیجی‌کالا، به‌عنوان یکی از بازیگران نوپای این حوزه، تلاش کرده این مدل را در خرید از دیجی‌کالا با 4.5 میلیون تنوع کالایی برای کاربران ایرانی به اجرا درآورد. هم‌اینک این سرویس در حال استفاده آزمایشی برای بخش مشخصی از کاربران و کارکنان شرکت‌ها و سازمان‌هاست و از ابتدای آذر امسال، همزمان با کمپین جمعه سیاه در مقیاس عمومی در اختیار کاربران قرار می‌گیرد. برای دریافت اعتبار، کافی است شماره موبایل حساب مشتری در دیجی‌کالا به نام خود او باشد و در سیستم بانک مرکزی، سابقه بدحسابی نداشته باشد. بعد از فعال‌سازی BNPL مشتری می‌تواند به اندازه اعتبار اختصاص‌یافته مثل همیشه از دیجی‌کالا خرید و هنگام انتخاب روش پرداخت، گزینه پرداخت اقساطی را انتخاب کند.