کوچ سهام‌داران از تالارهای فیزیکی معاملات

مبینا بنی‌اسدی، مدیر ارتباطات فرابورس ایران / اگر عکس‌های قدیمی از بورس‌های دنیا را ببینید یا اگر فیلم‌هایی که حال‌و‌هوای بورسی را به تصویر کشیده‌اند، دیده باشید، بورس از نظر شما یک تالار بزرگ با آدم‌های بسیاری است که هر کدام تلفن‌‌به‌دست مشغول معامله یا سروکله‌زدن با مشتری هستند. آنچه امروز از این فضا به یادگار مانده است، تنها همان تالارهای بزرگ است که رویداد‌های عرضه‌های اولیه یا جشن‌های سالگرد ورود شرکت‌ها به بورس در آنها برگزار می‌شود یا به‌عنوان استودیوهای تلویزیونی و با هدف تولیدات رسانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند.

امروز اگر از بورس‌های مطرح دنیا بازدید کنید، به‌خوبی می‌بینید که این تالارها و ساختمان‌ها را همچنان به‌عنوان هویت بصری خود حفظ کرده‌اند، اما دیگر اثری از سروکله‌زدن‌های معامله‌گران کارگزاری‌ها در آنها دیده نمی‌شود. آنها به مدد فناوری و رسانه میزبان میلیون‌ها مخاطب و سرمایه‌گذار هستند که هیچ تالاری گنجایش حضور همه آنها را ندارد.

برگردیم به کشور خودمان؛ جایی که فضای اقتصادی‌اش این روزها بیشتر از هر زمان دیگری متأثر از بازار سرمایه و بورس شده است. زمانه‌ای که کدهای بورسی از ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار عدد در پایان سال 13۹۸ به حدود ۲۲ میلیون رسیده و همچنان باقی‌مانده سهام‌داران عدالت هم قرار است به این جمعیت اضافه شوند. بعد از سال 13۸۴ و تشکیل سازمان بورس و اوراق بهادار، رفته‌رفته نهادسازی در بازار سرمایه ایران به جریان افتاد و امروز در مهم‌ترین اجزای خود، متشکل از چهار بورس با عملکرد متفاوت است و در عین حال یک شرکت برای تسویه وجوه و یک شرکت برای زیرساخت‌های فناوری و انجین‌های معاملاتی دارد. 

بورس اوراق بهادار تهران که همه آن را با خیابان حافظ و تالار بورس به یاد می‌آورند، قدیمی‌تر از بقیه است. معامله‌گران کارگزاری‌ها، سال‌ها در تالار بورس تهران نشسته‌اند و معامله کرده‌اند. حتی حالا که به ساختمان سعادت‌آباد مهاجرت کرده‌اند هم هنوز فضایی را برای تالار معاملاتی در نظر گرفته‌اند و همچنان میزبان معامله‌گران هستند.

اما فرابورس ایران از همان ابتدا با هدف حذف تالارهای فیزیکی به میدان آمد. زمانی که این تالارها در جهان نیز دیگر کارکردهای نمادین داشتند، فرابورس سبک‌بارتر آمد تا چابک‌تر و صرفاً بر بستر فناوری بتواند رویه‌های بوروکراتیک را کاهش دهد و پذیرای شرکت‌های متفاوت‌تری باشد.

بورس کالا نیز که در ساختمانش تالار فیزیکی و فضای مناسبی برای حضور کارگزاری‌ها دارد، مدت‌هاست همانند دیگر بورس‌های جهان این فضا را رویدادمحور کرده و صرفاً از کارکردهای نمادین آن بهره می‌گیرد. در بورس انرژی هم همانند فرابورس هیچ فضایی از ابتدا برای معامله و حضور سرمایه‌گذاران دیده نشده است و فرایندهای این بورس هم کاملاً الکترونیکی دنبال می‌شود.

شاید به‌جرئت بتوان گفت بازار سرمایه یکی از پیشگامان الکترونیکی‌کردن فعالیت‌ها بوده است. معاملات اینترنتی سهام از سال ۱۳۸۴ در بازار سرمایه ایران به‌صورت محدود و توسط کارگزاری مفید آغاز شد. توسعه این امر و اعتماد به این رویه، مانند هر رویه جدید دیگری نیازمند گذشت زمان و ایجاد زیرساخت‌های فناورانه بود که در نهایت با افتتاح نخستین کارگزاری آنلاین در سال ۱۳۸۹، آنلاین‌تریدینگ رسماً در بازار سرمایه ایران به جریان افتاد. امروز و در سال ۱۳۹۹ که با ورود مداوم سرمایه‌گذاران جدید روبه‌رو هستیم، حتی احراز هویت‌ها هم پس از کشمکش‌های فراوان الکترونیکی و بر بستر اینترنت انجام می‌شود.

اگر سابقاً سرمایه‌گذاران باید با کارگزار خود تماس می‌گرفتند و سفارش خرید یا فروش سهمی را می‌دادند، امروز خودشان در خیابان و با موبایل می‌توانند سفارش‌هایشان را ثبت کنند. دیگر نیازی نیست پشت خط تلفن کارگزاری بمانند و کارگزار سفارش آنها را در سیستم خود که با واحد معامله در ارتباط بود، وارد کند. اکنون واسطه این کار بستر معاملاتی کارگزاری است و همه فرایندها در کسری از ثانیه و با تعداد بالا قابل انجام است.

بررسی میدانی سهام‌دارانی که به تالار بورس تهران می‌آیند، حاکی از جامعه بازنشسته‌ای است که شاید دوست دارد زمان فراغت‌اش را این‌گونه سپری کند، حال آنکه بعد از تغییر مکانی ساختمان بورس و تعطیلی تالار نوستالژیک حافظ، حضور سهام‌داران در تالار بورس بسیار کمتر از قبل شده است.

این روزها کارگزاری‌ها نیز دیگر تالارهای معاملاتی آنچنانی ندارند. شاید فقط فضایی دارند برای سهام‌داران و سرمایه‌گذاران جدیدالورود تا فرایندهای کد سهام‌داری را طی کنند. صف‌های طویلی که بعضاً در دو فصل ابتدایی سال برای گرفتن کد بورسی جلوی کارگزاری‌ها به چشم می‌خورد، دیگر به‌سختی تکرار می‌شود و حالا اگر فرد کمی با اینترنت آشنایی داشته باشد، اغلب کارهای مربوط به کد سهام‌داری‌اش را می‌تواند به‌صورت آنلاین انجام دهد. حذف محدودیت‌های معاملات آنلاین هم فضا را برای همه باز کرد تا به‌راحتی و از در هر کجا که هستند، ترید کنند؛ آن هم فقط با اتصال به اینترنت که پیش‌نیاز معاملات امروز بازار سرمایه است.

یکی دیگر از دلایلی که تالارهای معاملاتی را از رونق انداخت، دسترسی لحظه‌ای همه سرمایه‌گذاران به آخرین قیمت‌های معاملاتی و سایر داده‌های مورد نیاز است. پیش‌ترها با تلکس آخرین آمار و ارقام و قیمت هر سهم را دریافت می‌کردند. کمی بعدتر مردم به تالارها می‌آمدند تا قیمت‌ها را لحظه‌ای و از روی تابلوهای دیجیتال بزرگی که در محوطه تالار بورس‌ها قرار داشت، چک کنند و در نهایت گعده‌های تحلیل سهم داشته باشند.

با همه‌گیرتر شدن اینترنت وضعیت گعده‌های تحلیل سهام هم بارها متحول شد. وبلاگ‌نویسی و بحث و چالش‌های زیر پست‌های بورسی وبلاگ‌ها بخشی از این نیاز را پوشش داد. کلوپ‌ها و فروم‌های اینترنتی هم دیگر تحولی بود که نزدیک‌شدن علاقه‌مندان بازار سرمایه را تسهیل کرد. آنها حالا راحت‌تر می‌توانستند همدیگر را پیدا کنند و دیگر نیازی نبود مسافتی فیزیکی را طی کنند تا در جریان آخرین تحلیل‌ها قرار بگیرند.

پدیده سال‌های اخیر یعنی پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی هم شاید بیشتر از هر جامعه دیگری به شبکه‌سازی جامعه بورسی کمک کرده است. شاید به‌جرئت بتوان گفت بزرگ‌ترین اجتماع در تلگرام را بورسی‌ها تشکیل داده‌اند و پایش آماری این فضا، نشان می‌دهد که بیش از ۱۵ هزار کانال بورسی در تلگرام فعال است. حالا اگر به این تعداد، صفحات اینستاگرامی و گروه‌های تلگرامی را هم اضافه کنید، خواهید دید که هیچ تالاری نمی‌تواند چنین به‌هم‌پیوسته سهام‌داران را کنار هم جمع کند.

فناوری، بازار سرمایه را، هم به لحاظ عملیاتی و هم به لحاظ بسترهای فرهنگی و اجتماعی بارها متحول کرده است. البته در آینده بازار سرمایه باز هم شاهد تحولات بیشتر و بزرگ‌تری خواهد بود. راه‌اندازی سندباکس، الگوریتم تریدینگ، بیگ‌دیتا، استفاده از هوش مصنوعی و شاید استفاده از ظرفیت‌های بلاکچین فقط چند مورد قابل حدسی هستند که انتظار می‌رود بازار سرمایه را تحت تأثیر قرار دهند. این نوآوری‌ها و تغییرات قطعاً بیشتر از این موارد خواهد بود که در مقابل آنها تغییر کاربری تالارهای فیزیکی دیگر تغییر محسوب نخواهد شد.