ممنوعیت استفاده از معاملات الگوریتمی؛ یک تصمیم اشتباه

محسن زادمهر، بنیان‌گذار سهام‌یاب / غیرفعال‌شدن دسترسی افراد برای استفاده از معاملات الگوریتمی، قطعاً در بازار تأثیر زیادی خواهد گذاشت، این دغدغه بیشتر از این جنس است که دستورالعمل ممنوعیت استفاده از معاملات الگوریتمی به بازار و مخصوصاً آنهایی که در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند، ترس تزریق می‌کند.

در بلندمدت سازمان‌ بورس باید دسترسی‌ها را بسیار بیشتر از وضعیت موجود باز کند تا الگوریتم‌های بیشتری فعال شوند و در رقابت با یکدیگر نقدشوندگی بازار را بیشتر و به عمق‌دهی بازار نیز کمک کنند. از سوی دیگر این تصمیم برای سرمایه‌گذاری وی‌سی‌ها و افراد حقیقی و حقوقی ترس ایجاد می‌کند و تأثیر منفی روی توسعه بازار سرمایه خواهد گذاشت. از همین رو امیدوارم این محدودیت به‌زودی لغو شود.

بی‌شک نمی‌توان گفت که روبات‌های الگوریتمی باعث ریزش بازار در این مدت شده‌اند. اگر حوزه معاملات الگوریتمی آن‌قدر بزرگ است که روی بازار تأثیر منفی بگذارد، پس نباید یک‌شبه درباره آن تصمیم گرفته شود. روبات‌ها و معاملات الگوریتمی در حال حاضر تأثیر زیادی روی بازار ندارند و نهادی که بتواند تأثیرگذاری آنها را تشخیص دهد، سازمان بورس است. یعنی باید سفارش‌های خریدوفروش آنها را پردازش کند. هیچ‌کس به‌طور دقیق نمی‌داند که سفارش‌های آنها به چه صورت است و در این مدت چه تعداد سفارش فروش داشته‌اند و چه تأثیری بر بازار گذاشته‌اند. با قانون‌گذاری برای معاملات الگوریتمی به‌صورت کلی موافق هستم، اما راهکار حذف صورت‌مسئله قطعاً راهکار مناسبی نیست.

اگر روبات‌ها فریب بخورند، تحلیل اشتباهی ارائه دهند و سفارش فروش بگذارند، تأثیر منفی بر بازار خواهند داشت، اما به شرط اینکه قدرت بالایی داشته باشند. یعنی حدود ۳۰ درصد از ارزش معاملات روزانه بازار در دست روبات‌ها باشد. اما این حرف غیرمنطقی است که روبات‌ها عامل ریزش بازار هستند. اتفاقاً کمبود روبات‌ها عامل ریزش بازار است. روبات‌ها هر چقدر بیشتر باشند، تصمیماتی که در بازار گرفته می‌شود، منطقی‌تر خواهد شد. چون تصمیمات عاقلانه‌تر و به دور از احساسات گرفته می‌شود.

سازمان بورس به‌عنوان نهاد رگولاتور این اختیار را دارد تا در صورتی که تشخیص دهد روبات‌ها فریب خورده‌اند، برای آنها محدودیت ایجاد کند، اما در حال حاضر اتفاق غیرمنتظره‌ای رخ نداده که بازار ریزش داشته باشد. الگوریتم‌ها اکنون بر اساس داده‌های بازار، وقایع داخلی، بین‌المللی و عرضه و تقاضا تصمیم به خریدوفروش می‌گیرند. پس حتی اگر تصمیم آنها مبنی بر فروش هم باشد، نمی‌توان گفت که اشتباه می‌کنند؛ بلکه تشخیص آنها این است که بازار ریزش می‌کند و کمی اصلاح می‌خورد. مطمئناً در وقت مناسب سفارش خرید خود را هم می‌گذارند.

اکنون با ایجاد محدودیتی که برای استفاده از الگوریتم‌ها صورت گرفته، این نگاه ایجاد شده که الگوریتم‌ها اشتباه می‌کنند. در حالی ‌که این تصور غلطی است و باعث می‌شود معاملات الگوریتمی و هوش مصنوعی ما رشد نکند. سازمان از سویی مسابقات الگوریتمی می‌گذارد و از سوی دیگر جلوی آنها را می‌گیرد. با این کار محدودیت زیادی نیز برای کسب‌وکارها به ‌وجود می‌آید که آنها را هم با ضرر مواجه می‌کند.

روند بازار سرمایه اکنون یک روند طبیعی است و بدین گونه نبوده که خبر دروغی رواج پیدا کند تا الگوریتم‌ها فریب بخورند و سفارش زیادی را برای فروش بگذارند. به‌طور مثال در حال حاضر حجم زیادی از معاملات در آمریکا از طریق معاملات الگوریتمی انجام می‌شود. اگر می‌گوییم ۸۰ درصد معاملات در آمریکا الگوریتمی است، الگوریتم‌های بازارگردانی هستند. یعنی الگوریتم‌هایی نیستند که شرکت‌های کوچک و مردم از آن استفاده کنند؛ بلکه الگوریتم‌هایی هستند که مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری و بازارگردانی را بر عهده دارند. سایر الگوریتم‌ها نقش زیادی ندارند و بعید می‌دانم که بالای یک درصد از معاملات ما توسط الگوریتم‌های افراد حقیقی یا حقوقی نوشته شده باشند؛ بنابراین نمی‌توانند تأثیر زیادی در ریزش شاخص داشته باشند.

اکنون بازار به‌مرور به سمتی می‌رود که به کسب‌وکارها Open API ارائه دهد. نقصی که اکنون در بازار وجود دارد این است که تعداد روبات‌های الگوریتمی اندک است و رقابت منصفانه‌ای بین روبات‌ها و معامله‌گران انسانی وجود ندارد، در حالی‌ که هرچه روبات‌ها بیشتر شوند، عرضه و تقاضا تطابق بهتری پیدا می‌کند و تصمیمات منطقی‌تری صورت می‌گیرد. یکی از مزیت‌های روبات این است که تحت تأثیر احساسات قرار نمی‌گیرد. البته قرار هم بر این بوده که این روبات‌ها معاملات منطقی‌تری را رقم بزنند.

دستورالعمل ممنوعیت استفاده از معاملات الگوریتمی به بازارگردانان اجازه فعالیت داده تا بازار دچار مشکل نشود. بازارگردانان کسانی هستند که از سازمان مجوز و وظیفه ایجاد نقدینگی را برای سهام شرکت‌ها دارند. این بازارگردانان تأثیر بزرگی بر نقدشوندگی در بازار سرمایه می‌گذارند، اما سایر الگوریتم‌ها توسط سازمان بورس غیرفعال شده‌اند. تا امروز معاملات الگوریتمی در بازار ما به‌ندرت توانسته در سودآوری موفق عمل کند.

الگوریتم‌هایی که در بازار هستند، عمده عملکرد آنها در حد شاخص بوده و بازدهی آنها از شاخص بالاتر نرفته است. بنابراین چون در بحث بازارگردانی صرفاً سودآوری مطرح نیست و موضوع اصلی بیشتر نقدشوندگی سهام شرکت‌هاست، بنابراین معاملات الگوریتمی تا امروز موفقیت زیادی به دست آورده‌اند، اما در بازدهی به‌ندرت موفق‌تر از صندوق‌های سهامی یا شاخصی عمل کرده‌اند.