جهان سیّال و پرداخت سیّار

در عصر حاضر سازمان‌ها و بنگاه‌های اقتصادی و اجتماعی با محیط‌های پویا و در حال تغییر مواجه‌اند و برای بقا ناچارند خود را با تغییرات محیطی و تکنولوژیکی سازگار کنند و با شناخت رویکردهای نوین جهانی، مسیر تغییرات و دگرگونی‌ها را پیش‌بینی کرده و از آسیب عقب‌ماندگی از رقبا و تحولات مصون سازند. به تعبیر آلوین تافلر «تنها با بهره‌گیری خلاقانه از تغییر برای هدایت خود تغییرات است که می‌توانیم از آسیب شوک آینده در امان بمانیم و به آینده‌ای بهتر دست یابیم».

از سویی دیگر تحولات فناورانه آنقدر شتابنده است که جهان امروز را به «آب‌های ناآرام » تشبیه کرده‌اند. این دیدگاه سازمان‌ها و بنگاه‌ها را قابل تشبیه به قایقی می‌داند که باید از یک رودخانه پر تلاطمی بگذرد که جریان آب همواره طوفانی است. شرایط برای سواران قایق آنگاه نگران کننده است که سرعت آب و مسیر رودخانه را نشناسند و صخره‌ها و سنگ‌های بر مسیر رود را نبینند.

لاکت می‌گوید: « موج دریا تجربه ترسناکی است، اگر در مقابل آن ایستادگی کنید شما را به گوشه‌ای پرتاب می‌کند، اما اگر بر آن سوار شوید، می‌تواند در زمان کوتاهی شما را به جای دور ببرد. به طور قطع بسیار ساده‌تر است که منتظر امواج تغییر باشید و بر آنها سوار شوید تا اینکه اصرار ورزید بی‌حرکت بمانید و به سویی رانده شوید. مدیریت ساکن و بی‌تحرک نمی‌تواند مدت زیادی به طول انجامد، موج یا آن را غرق می‌کند و یا کشتی این مدیریت در گل فرو می‌رود.»

خلاصه اینکه دیدگاه‌های بسیاری از نظریه‌پردازان دیگر مانند شون، برگ کویست و … نیز حاکی از دنیای سیال و ناآرام امروز است که سازمان‌ها نمی‌توانند روند و سرعت تغییرات را متوقف سازند بلکه تنها می‌توانند تردیدها، نوسانات و حتی بی‌ثباتی‌ها را به فرصت‌هایی برای آموختن، تطابق و همخوانی مطلوب،‌تبدیل کنند. بی‌تردید یکی از نمونه‌های ویژه این دنیای سیال، رشد فناوری و استفاده از تجارت سیار است.

 

عصر تجارت و پرداخت سیار

بسیاری از صاحب‌نظران دهه 80 قرن بیستم را دهه کامپیوترهای شخصی، دهه 90 قرن بیستم را دهه اینترنت و دهه اول قرن بیست‌ویکم را دهه پردازش و تجارت سیار نامیده‌اند و آمارها نیز دلیل بر صحت این نامگذاری و تحولات است.

به گزارش Gartner در پایان سال 2012 تعداد کاربران پرداخت همراه از 212 میلیون گذشته و حجم مبادلات نیز بالغ بر 5/171 میلیارد دلار شده است.همچنین گارتنر پیش‌بینی می‌کند که تا پایان سال 2016 تعداد 448 میلیون کاربر پرداخت همراه در سراسر جهان وجود خواهد داشت و حجم مبادلات به 617 میلیارد دلارخواهد رسید. اگرچه شرکت انگلیسی Juniper Research آمار بسیار متفاوتی را ارائه کرده و معتقد است تا پایان سال 2017 حجم مبادلات به بیش از 3/1 تریلیون دلار می‌رسد.

همچنین گارتنر پیش‌بینی کرده است که در سال 2013 تلفن‌های همراه از رایانه‌های شخصی و بسیاری از دستگاه‌های دسترسی به شبکه‌های متعارف، پیشی خواهد گرفت و تا سال 2015 بیش از 80 درصد گوشی‌های فروخته شده در بازارهای پیشرفته، گوشی‌های هوشمند خواهند بود.

 

تغییر سبک زندگی

تحولات سیال گونه تلفن همراه و پرداخت سیار نه تنها نوک پیکان تغییرات فناوری را نشان می‌دهد بلکه حاکی از تغییر سبک زندگی مردم است. به دلیل مزایای ویژه تجارت سیار و تلفن همراه از جمله قابلیت دسترسی بالا، راحت بودن برای کاربر، هزینه عملیاتی پایین و … این فناوری به سرعت و سهولت مورد پذیرش مردم قرار گرفته و به ابزاری ضروری در مراودات و مبادلات روزمره آنها تبدیل شده است، به‌گونه‌ای که در حال حاضر اکثر افراد موبایل خود را بیش از کیف پولشان همراه دارند.

با آنکه میزان استفاده از تلفن همراه و بهره‌گیری از پرداخت سیار در کشورهای مختلف با هم متفاوت است ولی آمارها گواهی می‌دهد که این فناوری در همه کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه و توسعه نیافته رونقی کم و بیش صعودی و سریع داشته است. به عنوان نمونه در آمریکا بیش از یک سوم مشترکین تلفن همراه از روش‌های پرداخت سیار استفاده می‌کنند. انتظار می‌رود مقدار تراکنش‌های از راه دور برای کالاهای فیزیکی و دیجیتالی خریداری شده از طریق دستگاه‌های موبایل تا سال 2017 به 730 میلیارد دلار برسد.

روش‌های پرداخت همراه در کشور کنیا با استقبال چشمگیری از سوی کاربران روبرو شده و 65 درصد از کاربران تلفن همراه در این کشور از روش‌های پرداخت سیار استفاده می‌کنند. در فیلیپین بالغ بر 4 میلیون کاربر از تلفن همراه خود به عنوان کیف پول مجازی برای خرید کالا یا انتقال وجه استفاده می‌کنند. در ژاپن روش پرداخت سیار به جزئی لاینفک از زندگی مردم تبدیل شده است.

 

آینده پرداخت سیار در ایران

گرچه در میان انواع فناوری‌های بانکداری و پرداخت سیار در جامعه ایران تاکنون بیشتر از نوع اول آن (SMS، USSD، WAP/GPRS، Mobile Application) استفاده شده است و از رونق ویژه‌ای نیز برخوردار است و سایر فناوری‌ها در مرحله آزمایشی و یا طرح بحث هستند اما ویژگی‌های فرهنگی، جمعیت‌شناختی، اقتصادی و … جامعه ایران گواهی می‌دهد که صنعت تجارت و بانکداری همراه و پرداخت سیار در آینده‌ای نه چندان دور، عموم کسب‌وکارها را تحت‌الشعاع قرار داده و به متن زندگی مردم تبدیل خواهد شد.

اگر بپذیریم که فناوری‌های نوین در میان نسل جوان زمینه پذیرش بیشتری دارند (که چنین است) در حال حاضر بیش از دو سوم جمعیت ایران را افراد زیر 30 سال تشکیل می‌دهد.

از سویی دیگر مقایسه‌ای میان ضریب نفوذ ابزارهای ارتباطی در ایران بیانگر مدعای فوق است. تعداد خطوط ثابت تلفن پس از 85 سال در ایران به 000/000/27 رسیده، تعداد کاربران اینترنت در ایران پس از 18 سال حدود 000/000/30 کاربر می‌باشد و این در حالیست که ضریب نفوذ تعداد سیم کارت‌های موجود پس از 17 سال بالغ بر 000/000/75 شده و از مرز 100درصد گذشته است.

همچنین بازار بانکداری ایران به‌عنوان یکی از بزرگترین بازارهای بانکداری منطقه خاورمیانه که دارای شبکه شعب مناسب است، پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها نفوذ گسترده‌ای داشته و حساب‌های بانکی در ایران معادل 240 درصد شده است.

بخش خدمات در اقتصاد ایران حدود 44 درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد که این سهم نشان‌دهنده یک بازار پرکشش برای خدمات مالی سیار است.

براساس آخرین آماری که از سوی مرکز توسعه مدیریت اینترنت منتشر شده در ایران و در پایان سال 90 ضریب نفوذ اینترنت ( از طریق GPRS، ADSL، DAILUP، وایمکس و فیبرنوری ) 43 درصد است که در این آمار 14 میلیون نفر از کاربران ایرانی از اینترنت موبایل (GPRS ) استفاده می‌کنند و ضریب نفوذ این شیوه دسترسی را معادل 85/18 درصد کرده است.

آمارهای فوق به‌علاوه ویژگی‌های جغرافیایی، اقلیمی، فرهنگی و جوان بودن جامعه ایران که عمدتاً به پدیده‌های مدرن روی خوش نشان‌ می‌دهد، بیانگر ظرفیت بالای بازارهای مختلف تجارت، بانکداری و پرداخت سیار است.

 

بازیگران بانکداری و پرداخت سیار و چالش‌های آن

رشد شتابان فناوری همراه و ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل آن در جامعه ایران حاکی از آن است که می‌بایستی به موقع چالش‌ها و آسیب‌های آن را شناخت و جایگاه بازیگران آن را ترسیم کرد و چرخه تبادل امور را به درستی تعیین نمود. اندکی کوتاهی و تعلل در این عرصه نابسامانی‌ها و خطرات عمده‌ای را ایجاد خواهد کرد. بازیگرانی همچون بانک‌ها، نهاد ناظر و سیاستگذار (بانک مرکزی )، اپراتورهای تلفن همراه، شرکت‌های واسط، فروشندگان خدمات و کالا و سازمان تنظیم مقررات، می‌بایستی در یک اقدام تیمی و هماهنگ و در یک محیطی برد- برد به خلق سامانه‌ای نظامند اقدام کنند و سامانی برای کسب و کار سیار پدید آورند. به دلیل بازار پر رونق و سودآور تجارت و پرداخت سیار، قطعاً این نگرانی وجود دارد که هر یک از بازیگران هجومی ناشیانه یا حریصانه داشته باشند و طعم خوش فناوری را برای مدتی در ذائقه جامعه تلخ کنند. تقریباً شبیه آن چه در عرصه پرداخت الکترونیک (pos) رخ داد و زمانی برای ساماندهی اقدام شد که بسیاری از آسیب‌ها کاملاً رخنه کرده و اقدامات و سرمایه‌گذاری ها به سمتی رفته بود که نمی‌بایست می‌رفت و آنگاه نهاد ناظری متولد شد که نتوانست و نمی‌توانست نه چندان کامل و بدون حرف و حدیث پا به عرصه ساماندهی گذارد.

به نظر می رسد بانکداری و پرداخت سیار تقریباً در نقطه آغازین قراردارد و امکان درس‌آموزی از آسیب‌ها، تعلل‌ها و خطاهای گذشته ممکن است. امید است سامانه سپاس که در این شماره از نشریه توضیح داده شده است بتواند سامانی اساسی در این عرصه پدید آورد.

 

الزامات بانکداری و پرداخت سیار

بی‌شک می‌توان چک لیستی از بایدهای و نبایدهای این عرصه فهرست کرد، اما در حد حوصله این نوشتار برخی از آن عبارتند از:

1- دفاع از کیان عملیات بانکی برای نظام بانکی: با آنکه بازیگران این عرصه متعدد می‌باشند اما بدیهی است که ماهیت اقدامات و عملیات بانکی را نمی‌توان و نبایست به بازیگران جدید سپرد.

2- تفکیک داوری و بازیگری: نهادهای ناظر و رگولاتوری می‌بایستی به تدوین سیاست‌ها و اقدامات نظارتی با همه ظرایف آن اقدام کنند و از ورود به عرصه تصدی‌گری و تنگ کردن فضا برای سایر بازیگران و بخش خصوصی اجتناب ورزند. متأسفانه این از عیوب اساسی این بخش است که داوران به جای دست به سوت شدن پا به توپ می‌شوند و در نقش بازیگر ورود می‌کنند.

3- استانداردسازی و زبان واحد: این مهم از چند جهت قابل اهمیت است هم برای مشتریان و هم برای شرکت‌های واسط و تولیدکنندگان اپلیکیشن و نرم‌افزارهای کاربردی، در هر حال عرصه پرداخت سیار نیاز به وحدت رویه ویژه‌ای دارد.

4- امنیت تبادلات مالی و بانکی: تدوین و توجه جدی به استانداردها و ضرورت‌های امنیتی و پافشاری براین مهم بر کسی پوشیده نیست، همان‌گونه که غفلت از آن آواری از خرابی‌ها را در این عرصه به جای خواهد گذاشت.

5- بستر حقوقی و قانونی: وضع قوانین مناسب و شفاف، رفع ابهامات و تعارضات قانونی و بهره‌گیری از تجربیات جهانی از الزامات این عرصه به شمار می‌رود.

6- فرهنگ‌سازی و آموزش: هر اقدام فناورانه‌ای می‌بایستی قبل، حین و پس از تولد از فرایند فرهنگ‌سازی غفلت نورزد چرا که کوتاهی از آن می تواند موفق ترین پروژه ها را با تهدید مواجه سازد. در طی این فرایند است که هماهنگی لازم میان مدیران، بازیگران با مشتریان رخ می دهد.

و نکته پایانی اینکه جهان سیال امروز مشحون از نگاه‌ها و نگرش‌های مختلف است و تنها در بستر هم اندیشی و خرد جمعی می‌توان به همگرایی قابل اتکایی رسید.

منبع: مرکز فابا