پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مدیرعامل شاپرک در گفت‌وگو با راه پرداخت: نمی‌خواهیم حوزه کسب‌وکاری پرداخت‌یارها را مختل کنیم
از ۱۳۰ شرکت دارنده توافق‌نامه پرداخت‌یاری تنها حدود ۳۰ شرکت تراکنش پرداخت‌یاری دارند و حدود ۱۰۰ شرکت دیگر نیز تقریباً از این تفاهم‌نامه هیچ استفاده‌ای نمی‌کنند. / مجوز بانک مرکزی در استفاده از ساتنا برای پرداخت و تسویه آنی از حساب پرداخت‌یاری به حساب شاپرک، صادر و به بانک‌ها ابلاغ شده / با موافقت بانک مرکزی تسویه پایا روزهای تعطیل نیز به فرایند تسویه پرداخت‌یارها اضافه شده / پرداخت‌بانی با آنچه در تعاریف قبلی آن وجود داشت، تفاوت‌هایی پیدا کرده است.
مشکلات اخیر در تسویه پرداخت‌یارها، عدم پرداخت کارمزد آنها و مهلتی که شاپرک به این شرکت‌ها داده تا تمامی پذیرندگان خود را به مدل پرداخت‌یاری منتقل کنند، بهانه‌ای شد تا با کاظم دهقان، مدیرعامل شرکت شاپرک مصاحبه‌ای داشته باشیم. حدود سه ماهی می‌شود کاظم دهقان که مدیرعامل شرکت خدمات انفورماتیک نوین کیش بود، به‌عنوان سومین مدیرعامل شاپرک انتخاب‌شده است. او در دوره فعالیت خود در شرکت خدمات انفورماتیک نوین کیش موفق شد سامانه‌های نسیم، بهداد، گام و صیاد را برای بانک مرکزی اجرایی کند. دهقان پیش از آن نیز عضو هیئت‌مدیره شرکت کارت اعتباری ایران کیش بود. در گفت‌وگوی یک ساعته‌ای که با دهقان داشتیم علاوه بر چالش‌های مدل پرداخت‌یاری، درباره اقدامات شاپرک در کاهش هزینه‌های تراکنش‌های خرد، شناسایی سایت‌های قمار و شرط‌بندی، تأثیر رمز دوم پویا بر آمار فیشینگ و آمادگی شبکه پرداخت کشور برای اتصال به شبکه پرداخت بین‌الملل گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
پرداخت‌یاری
تاکنون چند شرکت تفاهم‌نامه پرداخت‌یاری را امضا کرده‌اند؟ از این تعداد، آیا همه آنها در حال حاضر فعال هستند و تراکنش دارند؟ آیا تمام پرداخت‌یارهایی که در حال حاضر تراکنش دارند، الزامات پرداخت‌یاری را به‌طور کامل رعایت می‌کنند؟ اگر خیر، دلیل این موضوع چیست؟
تاکنون حدود ۱۳۰ شرکت توافق نامه پرداخت‌یاری را امضا کرده‌اند و حدود ۴۵۰ شرکت نیز در صف دریافت این توافق‌نامه هستند و بخشی از مراحل لازم را طی کرده‌اند. از ۱۳۰ شرکت دارنده توافق‌نامه پرداخت‌یاری تنها حدود ۳۰ شرکت تراکنش پرداخت‌یاری دارند و حدود ۱۰۰ شرکت دیگر نیز تقریباً از این تفاهم‌نامه هیچ استفاده‌ای نمی‌کنند. ۳۰ شرکت دارای تراکنش نیز تقریباً در حال رعایت ضوابط پرداخت‌یاری هستند و عمده‌ترین وظیفه که انتقال پذیرندگانشان به مدل پرداخت‌یاری است را انجام می‌دهند، به همین واسطه نیز عمده کارمزدهای پرداخت‌یارها واریز شده است. کارمزدهای حدود ۶ شرکتی که بخشی از کارمزدهایشان را نگه داشته بودیم پس از مطمئن شدن از مهاجرت پذیرندگانشان به سمت پرداخت‌یاری، ۱۴ و ۱۵ مردادماه پرداخت شد.
ظاهراً پرداخت‌یارها مایل به انتقال ۱۰۰ درصدی پذیرندگان خود به سمت پرداخت‌یاری نیستند؛ آیا شما تحلیل در خصوص این عدم تمایل دارید؟ آیا راهکاری برای حل این موضوع دارید؟ همچنین تکلیف شرکت‌هایی که تنها تفاهم‌نامه را دریافت کرده‌اند و هیچ فعالیتی در این خصوص ندارند، چه می‌شود؟
چند دلیل وجود دارد که شرکت‌هایی که تفاهم‌نامه را دریافت کرده‌اند، آن را به‌صورت ناقص اجرا می‌کنند؛ یکی اینکه مدل‌های کسب‌وکاری آنها با مدل کارمزدی و تسویه‌ای پرداخت یاری، سازگاری ندارد و علی‌رغم اینکه توافق‌نامه پرداخت‌یاری را امضا کرده‌اند، همچنین برخی شرکت‌ها نیز به دلیل نگرانی‌هایی از بابت سرویس‌های تسویه پرداخت‌یاری پذیرندگان خود را به‌صورت کامل به این مدل منتقل نکرده‌اند. علاوه بر این دو دسته، شرکت‌هایی هستند که دوست دارند هر مجوزی داشته باشند بدون اینکه اصلاً کسب‌وکاری را برای آن راه‌اندازی کرده باشند. در آینده نزدیک برای این دسته از شرکت‌ها طبق ضوابط اقدام خواهیم کرد تا توافق‌نامه آنها به‌صورت موقت یا دائم لغو شود چراکه به آن نیازی ندارند و هر زمان که نیاز داشتند و خواستند که بر اساس مدل پرداخت‌یاری فعالیت کنند، می‌توانند مجدداً این توافق‌نامه را دریافت کنند.
دسته‌ای که مدل کسب‌وکاری آنها با مدل پرداخت‌یاری سازگار نیست نیز باید مدل‌های کسب‌وکاری خود را اصلاح کنند؛ هرچند که ما خود را متعهد می‌دانیم تا جای ممکن با آنها همکاری کنیم تا مدل‌های کسب‌وکاری خود را سازگار با پرداخت‌یاری کنند؛ ولی طبیعتاً نمی‌توانیم هر نوع مدل کسب‌وکاری را وارد فرایند پرداخت‌یاری کنیم.
برای شرکت‌هایی که نگرانی‌هایی از بابت تسویه دارند و تمامی پذیرندگان خود را به سمت پرداخت‌یاری نیاورده‌اند سعی کرده‌ایم با کارهایی که در چند هفته گذشته انجام‌شده است، نگرانی‌هایشان را رفع کنیم؛ اقداماتی نیز در این سطح انجام‌شده است؛ برای مثال کارمزد پرداخت‌یارهایی که طبق قاعده شاپرک، حداکثر پذیرندگان خود را به این مدل منتقل کردند را پرداخت کردیم تا کمکی به آنها کرده باشیم. همچنین یکی از مشکلاتی که در تسویه پرداخت‌ها وجود داشت، مربوط به مشکلات فنی بانک‌هایی بود که حساب پرداخت‌یارها در آن قرار داشت؛ ازاین‌رو حدود دو ماه است که از سه بانک مربوطه پیگیری شده است تا مشکلاتشان را در این زمینه رفع کنند. به‌علاوه اینکه مجوز بانک مرکزی در استفاده از ساتنا برای پرداخت و تسویه آنی از حساب پرداخت‌یاری به حساب شاپرک، صادرشده و به بانک‌ها ابلاغ شده است. بااین‌حال متأسفانه بانک‌ها در این زمینه به دلیل مباحث توسعه‌ای تعلل داشتند اما در حال پیگیری هستیم تا بانک‌ها این فرایند را نیز اجرایی کنند.
همچنین با موافقت بانک مرکزی تسویه پایا روزهای تعطیل نیز به فرایند تسویه پرداخت‌یارها اضافه‌شده است و در شرف عملیاتی‌سازی است. همچنین برخی از پرداخت‌یارها به عدم انتقال پذیرندگان برخی از شرکت‌ها به مدل پرداخت‌یاری گله داشتند و معتقد بودند که در این بین بی‌عدالتی رخ‌داده است؛ در این خصوص نیز جلسه‌ای با پرداخت‌یارها داشتیم و ابلاغیه‌ای را برای کلیه شرکت‌های پرداختیار ارسال کردیم و مهلت ۴۵ روزهای به آنها داده شد تا پذیرندگان خود را حداکثر تا ۵ مهرماه به مدل پرداخت‌یاری منتقل کنند.
این شرکت‌ها باید توجه داشته باشند که این تاریخ به هیچ‌وجه قابل تمدید نیست و حتماً همان‌طور که در ابلاغیه آمده است در مرحله اول حذف نام و اطلاعات شرکت پرداختیار از سایت شاپرک و غیرفعال‌سازی پایانه‌های خارج از معماری پرداخت‌یاری انجام می‌پذیرد و در مراحل بعدی برای ابطال یا عدم تمدید موافقت‌نامه آنها اقدام می‌شود.
به نظر شما توافق‌نامه پرداخت‌یاری توانسته این بخش از حوزه پرداخت را قانونمند کند؟
توافق‌نامه پرداخت‌یاری در نوع خود یک تفاهم‌نامه بالغ است که جدای از اینکه می‌توانیم امکان کنترل و نظارت در این بخش از حوزه پرداخت را داشته باشیم، تلاش داریم که حوزه کسب‌وکاری این شرکت‌ها را مختل نکنیم چراکه پرداخت‌یاری آمده تا کسب‌وکارها را توسعه دهد و برای شرکت‌های فین‌تک فرصت ایجاد کند و نمی‌خواهیم این شانس را با سختگیریهای بی‌جا از آنها بگیریم.
به‌عنوان قانون‌گذار چه مسیری را پیش روی پرداخت‌یاری می‌بینید؟
اصولاً قانون‌گذار این حوزه بانک مرکزی است و شاپرک ناظر بر اجرای قانون پرداخت‌یارها است. ولی به‌شخصه معتقدم که پرداخت‌یاری حوزه‌ای با پتانسیل بالا است و آینده روشنی را می‌توانیم برای آن متصور باشیم هرچند چالش‌های بسیار زیادی نیز در این مسیر خواهیم داشت که برنامه‌های متعددی برای این چالش‌ها در دستور کار داریم.
رمز دوم پویا
در خصوص رمز دوم پویا آیا می‌توانید آماری بدهید که بعد از اجرایی شدن رمز دوم پویا، جریان تراکنش‌ها چه در تعداد و چه در حجم مبلغ چه تغییری داشتند؟ آیا کاهشی که در ابتدای اجرایی شدن رمز دوم پویا ایجاد شد، به حالت قبل خود برگشته است؟
بعد از اجرایی شدن رمز دوم پویا، مقداری از تعداد و حجم تراکنش‌ها کاهش پیدا کرد اما در بازه زمانی اجرایی شدن آن تاکنون، تراکنش‌ها به روند معمول سال‌های گذشته خود بازگشته است. شاهد هستیم که تعداد تراکنش‌ها نسبت به سال گذشته به غیر از تأثیری که کرونا در اواخر اسفند و ابتدای فروردین‌ماه به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای داشت و تعداد تراکنش‌های خرید و پرداخت را کاهش داد، در حال حاضر شرایط تقریباً با شرایط سال‌های گذشته یکسان شده است و در حال حرکت در مسیر سال‌های گذشته هستیم. برای مثال در تیرماه ۱۳۹۹ نسبت به خردادماه ۵ درصد افزایش تعداد تراکنش را شاهد بودیم که این ۵ درصد برای یک ماه عدد زیادی است و تقریباً به نسبت رشد سال‌های قبل رسیده‌ایم.
درواقع استفاده از رمز دوم پویا با توجه به تمهیداتی که برای آن در نظر گرفته‌شده، در بین مردم جاافتاده است. استفاده از رمز دوم پویا به‌صورت پیامکی، استفاده از اپلیکیشن‌های رمزساز و استفاده از رمز دوم ثابت برای تراکنش‌های زیر ۱۰۰ هزار تومان باعث شده تا تعداد تراکنش‌ها به روند سال‌های گذشته برسد. تقریباً در حال حاضر تمامی مردم در حال استفاده از رمز دوم پویا هستند هرچند که با آمدن رمز پویای «هریم ۲» این فرایند قطعاً با مراقبت و امنیت بالاتری صورت خواهد گرفت.
اجرایی شدن رمز دوم پویا آیا به کاهش آمار فیشینگ کمک کرده است؟ اگر بله آماری از این حجم کاهش می‌توانید ارائه کنید؟
آمار کلی در این بخش نشان می‌دهد فیشینگ بعد از اجرایی شدن رمز دوم پویا، حدود ۸۵ درصد کاهش داشته است. همچنین تعداد نامه‌های دریافتی نظارتی توسط دبیرخانه شاپرک در بهمن ۱۳۹۸ حدود هزار و ۲۰۰ عدد بود درحالی‌که در تیرماه ۱۳۹۹ این نامه‌ها به ۵۰۰ عدد رسیده است؛ البته تمام این نامه‌ها مربوط به فیشینگ نبوده و نیست؛ این موضوع نشان‌دهنده کاهش شدید جرایم این حوزه است.
درست است که اجرایی شدن رمز دوم پویا تأثیر بسیاری بر کاهش آمار فیشینگ از طریق رمز دوم کارت گذاشته است اما به‌مرور سارقان راه‌های جدیدتری برای انجام فعالیت‌های مجرمانه خود پیداکرده‌اند. آیا نگرانی برای به‌روزرسانی هکرها دارید؟ اگر آمار فیشینگ دوباره زیاد شود، آیا برنامه‌ای برای مقابله با آن در نظر گرفته‌اید؟
توجه داشته باشید که مقابله با تخلف یک فرایند دائم است و با یک روند همیشگی اتفاق می‌افتد. می‌دانیم که هکرها مدام روش‌های خود را به‌روز می‌کنند و احتمالاً به سراغ تراکنش‌های زیر ۱۰۰ هزار تومان یا انجام فیشینگ‌هایی در بازه دو دقیقه‌ای ارسال رمز دوم پویا بروند؛ به همین خاطر نیز بحث «هریم ۲» در حال اجرایی شدن است. از سوی دیگر تا زمانی که شبکه پرداخت کار می‌کند، اقدامات و تقابل با هکرها هر روز باید به‌روزرسانی شود.
ما باید با واقعیت‌های موجود کنار بیاییم. از سوی دیگر باید انواع تخلفات این حوزه را پیش‌بینی کنیم. بسترهای اطلاعاتی که شبکه پرداخت و شبکه بانکی کشور با دیگر حوزه‌ها ارتباط دارند و استعلامات متعددی که در این زمینه گرفته می‌شود، همه زمینه‌ساز این هستند که برای جنگ‌ها و رویارویی‌های بزرگ‌تر با هکرها آماده می‌شویم.
تراکنش‌های خرد
تعداد زیادی از تراکنش‌های شاپرکی، تراکنش‌های خرد و زیر ۱۰ هزار تومان هستند. تراکنش‌های خرد هزینه زیادی به سیستم بانکی و اقتصاد کشور وارد می‌کنند. آیا شاپرک راه‌حلی برای کاهش هزینه این دسته از تراکنش‌ها دارد؟
سال‌هاست که بحث تراکنش‌های خرد مطرح می‌شود. در این حوزه بحث راه‌اندازی کیف پول و سامان‌دهی نظام کارمزدی مواردی بوده که شرکت شاپرک و بانک مرکزی برای مدیریت تراکنش‌های خرد در دستور کار داشته‌اند.
علاوه بر این، با توجه به شرایطی که بیماری کرونا در کشور ایجاد کرده، هویت پول نقد، هویت تمیزی نیست و مردم ترجیح می‌دهند حتی تراکنش‌های خرد خود را نیز با استفاده از کارت بانکی انجام دهند؛ این موضوع جدای از اینکه فرصتی تاریخی و استثنایی را برای استفاده از پول الکترونیکی به‌جای پول نقد فراهم کرده، اما تعدد تراکنش‌های خرد بیشتر را نیز باعث شده است. خوشبختانه در ماه‌های اخیر با برنامه‌ریزی‌ها، رایزنی‌ها و کارگروه‌های متعددی که بانک مرکزی با ذی‌نفعان حوزه کیف پول داشته، به جمع‌بندی نسبتاً روشنی رسیده است که با مدیریت بانک‌ها، کیف پول عملیاتی و اجرایی شود.
مستند پرداخت‌بانی چه شد؟
پرداخت‌بانی با آنچه در تعاریف قبلی آن وجود داشت، تفاوت‌هایی پیداکرده است؛ چراکه محوریت بانک در کیف پول تصمیم تازه‌ای است که بانک مرکزی داشته و ما نیز در حوزه نظارت بر راهبران کیف پول که پرداخت‌بانان قبلی هستند، در حال مطالعه و به‌روزرسانی و تنظیم روابطی هستیم که می‌تواند نظارت در حوزه کیف پول را برای بانک مرکزی فراهم کند.
همچنین یکی دیگر از مواردی که می‌تواند به موضوع پرداخت‌های خرد کمک کند، تغییر مدل فعلی کارمزد است. آیا برای تعدیل یا معقول کردن مدل کارمزدی راهکار یا برنامه‌ای دارید؟
نظام کارمزد سال‌هاست که تحت بررسی و کنترل است و اقدامات متعددی روی آن انجام‌شده است و موضوعی است که مستقیماً توسط بانک مرکزی دنبال و تبیین می‌شود. روند فعلی کارمزدها از بانک‌ها شروع شد و بانک‌ها به خاطر اینکه بتوانند پذیرندگان بیشتری را به سمت خود بیاورند، با سرمایه‌گذاری هنگفتی که در این حوزه انجام دادند، در ارائه پایانه فروشگاهی و نگرفتن کارمزد با یکدیگر رقابت کردند. قاعدتاً چون هویت شبکه پرداخت با مدل فعلی کارمزد پا گرفته، تغییر در آن سخت است ولی تغییراتی در این حوزه در راه است که با محوریت بانک مرکزی نهایی و ابلاغ می‌شود.
شناسایی سایت‌های قمار و شرط‌بندی
با وجود تمام تلاش‌ها و سختگیریهای شاپرک، هنوز تعداد زیادی از سایت‌های قمار و شرط‌بندی از درگاه‌های پرداخت اینترنتی شاپرکی استفاده می‌کنند. در خصوص شناسایی این سایت‌ها تاکنون چه اقداماتی داشته‌اید؟
موضوع قمار و شرط‌بندی هم با آموزه‌های دینی ما و هم با قوانین کشور مغایرت دارد و ما در حوزه پرداخت موظف هستیم نهایت صیانت را در مقابله با این تخلفات از مردم، حاکمیت و قوانین داشته باشیم. لزوماً همه ابعاد این سایت‌های قمار و شرط‌بندی در شبکه پرداخت نیست. ماه‌هاست که همکاران ما در شاپرک با کمک بانک مرکزی و سایر واحدهای ذی‌ربط در خصوص مقابله با این حوزه، در کارگروه‌هایی به‌صورت هماهنگ این موضوع را دنبال می‌کنند. البته که پیچیدگی این تخلفات باعث شده این فعالیت‌ها به صفر نرسد ولی تا حدود زیادی با تخلفات این حوزه مقابله شده است.
آمادگی برای اتصال به شبکه پرداخت بین‌المللی
به‌تازگی نشریه نیلسون ریپورت منتشرشده است. طبق این گزارش هفت شرکت PSP ایرانی جزو برترین پذیرندگان منطقه خاورمیانه و آفریقا معرفی‌شده‌اند. بااین‌حال مشاهده می‌کنیم علی‌رغم اینکه بیشترین میزان تراکنش‌های انجام‌شده در خاورمیانه و آفریقا توسط شرکت‌های پذیرنده ایرانی انجام‌شده است اما با توجه به اینکه کارت‌های ویزا و مستر کارت در کشور پذیرش نمی‌شوند، رتبه شرکت‌های ایرانی نسبت به دیگر شرکت‌هایی که ویزا و مستر کارت را پذیرش می‌کنند، در ردیف‌های پایینی جدول قرارگرفته است. در صورت رفع و یا کاهش تحریم‌ها، برنامه‌هایی برای اتصال به شبکه پرداخت جهانی وجود دارد؟
به‌طور مشخص از سال‌های قبل به‌واسطه فرصت‌هایی که عملیاتی شدن برجام در کشور ایجاد کرده بود، انواع فعالیت‌های انطباق با سیستم پرداخت کشور با سیستم پرداخت بین‌المللی در دستور کار قرار گرفت و اقدامات متعددی در این حوزه انجام شد اما متأسفانه با برگشتن تحریم‌ها و قطع شدن ارتباط ما با دنیای بیرون و حتی با کشورهای همسایه خود به‌واسطه تحریم‌ها و مشکلات سیاسی که داشتند، در این حوزه توفیق چندانی نداشتیم. هرچند هر روزی بخواهیم به شبکه پرداخت بین‌المللی متصل شویم، لازم است استانداردهای مشخصی را در این خصوص داشته باشیم و شبکه پرداخت کشور باید آمادگی رعایت آن استانداردها را داشته باشد.
آیا شرکت‌های پرداخت کشور آمادگی این اتصال را در صورت کاهش و یا رفع تحریم‌ها، دارند؟
استانداردها همیشه وجود داشته ولی شرکت‌ها به دلیل مسائل مالی پیاده‌سازی این استانداردها و اینکه افق روشنی در ارتباط برای اتصال به شبکه پرداخت بین‌المللی وجود نداشته، اقدامات مؤثری در این زمینه نداشتند؛ اما یکی از مواردی که اخیراً در برنامه‌های استراتژیک شرکت شاپرک مصوب شده، ایجاد آمادگی برای اتصال به شبکه پرداخت بین‌المللی است تا بتوانیم استانداردهای مورد نیاز را شناسایی کنیم و آزمایشگاه‌های خاصی در داخل کشور در این زمینه راه‌اندازی شوند.
با توجه به هشدار مجدد FATF در خصوص ایران و زیر نظر گرفتن حساب‌ها و حساس شدن کشورها نسبت به تبادلات مالی ایران، آیا سیستم پرداخت کشور با مشکل مواجه شده است؟
FATF در حوزه مبادلات مالی با خارج از ایران نظارت دارد. هر چند که بانک مرکزی در خصوص مقابله با پول‌شویی ضمن ایجاد تشکیلاتی با همکاری همه مراجع ذی‌صلاح حوزه‌های پرداخت و بانکی ازجمله شاپرک، در حال پیاده‌سازی ضوابط اجرایی آیین‌نامه مبارزه با پول‌شویی مصوب مهر ۱۳۹۸ است که این موضوع از دیدگاه بین‌المللی نیز بسیار مؤثر است. عمده ضوابطی که در FATF باید در شبکه پرداخت دیده شود در آیین‌نامه مبارزه با پول‌شویی در حال پیاده‌سازی و اجرا است.