پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
متولد 1400 / در نگاه مدیران بانک ایرانزمین برای پیاده‌سازی بانکداری دیجیتال در ایران باید الگوهایی بومی طراحی شود
مشتری‌محوری اساس بانکداری دیجیتال است و در واقع سرویس‌ها با توجه به نیاز مشتریان شخصی‌سازی می‌شوند. برای محققشدن این موضوع نیز نیازمند تغییر و تحول اساسی در پشت‌صحنه سیستم بانکی کشور به لحاظ سیستمی، فرایندی و نگاه استراتژیک هستیم.
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۲۸ / درست است که طی ۳۰، ۴۰ سال گذشته، نظام بانکی کشور از بانکداری سنتی کاغذی به سمت بانکداری الکترونیکی حرکت کرده و مسیر کاملا روبه‌رشدی را به تبع آنچه در دنیا اتفاق می‌افتد، دنبال کرده، اما اکنون مفهومی به نام بانکداری دیجیتال مطرح است که برای رسیدن به آن نیاز به تغییر تفکر مدیران نظام بانکی و البته مردم کشور حس می‌شود. مدیرانی که می‌خواهند بانک‌ها را مانند گذشته اداره کنند و همچنین مردمی که با وجود اینکه در 24 ساعت شبانه‌روز از تلفن همراه خود استفاده می‌کنند و بیشتر تراکنش‌های بانکی خود را با تلفن همراه یا از طریق اینترنت انجام می‌دهند، باز هم به بانکی اعتماد می‌کنند که ساختمان بزرگی دارد و تعداد شعب آن چشم‌گیر است؛ شاید به حرف بتوانیم بگوییم که ما در دنیای دیجیتال زندگی می‌کنیم، اما باورها، عقاید و نحوه نگرش‌مان متناسب با ابزارهای دیجیتال، تغییر قابل‌توجهی نداشته و هنوز متعلق به گذشته است.
این روزها که تعدادی از بانک‌های کشور در حال برنامه‌ریزی برای ترسیم نقشه راه بانکداری دیجیتالی خود بر اساس ابلاغ وزارت اقتصاد هستند، بانک ایرانزمین، از حدود سه سال گذشته قدم‌های خود را به سمت بانکداری دیجیتال برداشته و حالا خبر از تبدیل‌شدن‌شان به یک بانک دیجیتال واقعی تا سال 1400 می‌دهد. نوشتار پیش‌رو گزارشی از دیدار ما با تیم اصلی این اتفاق در معاونت فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین است. علاوه بر مهندس فرهاد اینالویی، معاون فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین؛ مهندس حسن صیحانی، مدیر امور مهندسی نرم‌افزار؛ مهندس مسلم خاکبیز، مدیر امور مهندسی زیرساخت و دکتر اصغر باباپور، مدیر بانکداری مدرن بانک ایرانزمین هم در این گفت‌وگو شرکت داشتند.
بانکداری دیجیتالی؛ مزیت رقابتی بانک‌ها
با توجه به صحبت‌های اینالویی، بانکداری الکترونیکی در حال حاضر در نقطه اوج خود قرار دارد و سیستم بانکی کشور در حوزه بانکداری الکترونیکی به بلوغ نسبتا کاملی دست یافته و به نقطه‌ای رسیده که هیچ مزیت رقابتی خاصی در حوزه بانکداری الکترونیکی در بین بانک‌ها وجود ندارد و خدمات بانکی در این حوزه یکسان شده‌اند؛ اما امروزه بانک‌هایی قادر خواهند بود تا شرایط خود را از برابری رقابتی در مقایسه با بانک‌های دیگر، به مزیت رقابتی تغییر دهند که از توان نوآوری بالایی برخوردار باشند؛ در نتیجه در این نقطه مفهومی به نام بانکداری دیجیتال به کمک بانک‌ها آمده است. معاون فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین درباره بانکداری دیجیتال می‌گوید که «در بانکداری دیجیتال مشتری‌محوری مفهوم پیدا می‌کند و سرویس‌ها با توجه به نیاز مشتریان شخصی‌سازی می‌شوند. در حالی که در بانکداری الکترونیکی نه‌تنها تمامی سرویس‌های یک بانک برای مشتریان مشابه هم هستند؛ بلکه دیگر تفاوت آن‌چنانی نیز در بین بانک‌ها نمی‌بینیم، اما در بانکداری دیجیتال هر شخص سرویس خاص خود را خواهد داشت. برای محققشدن این موضوع نیز به تغییر و تحول اساسی در پشت‌صحنه سیستم بانکی کشور؛ به لحاظ سیستمی، فرایندی و نگاه استراتژیکی که وجود دارد، نیازمندیم.»
فرهاد اینالویی
فرهاد اینالویی فارغ‌التحصیل مهندسی کامپیوتر از دانشگاه صنعتی اصفهان است که پیش از سمت معاونت فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین، به‌عنوان مدیر شبکه سخت‌افزار و مخابرات و امنیت در بانک پارسیان، مدیر پروژه تدوین استراتژی‌های فناوری‌های اطلاعات بانک پارسیان، مدیر پروژه ملی دیتاسنتر کارت سوخت و مدیر بانکداری مدرن بانک اقتصاد نوین فعالیت کرده است.
«بانکداری دیجیتال پاسخگوی نیازهای کسب‌وکارهای دیجیتال است.» این تعریف معاون فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین از بانکداری دیجیتال است. او توضیح می‌دهد که کسب‌وکارهای دیجیتالی که در بازار رونق پیدا کرده‌اند، به سیستم بانکداری نیاز دارند که بانکداری الکترونیکی این خدمات را در اختیار آنها قرار نمی‌دهد، در نتیجه بانکداری دیجیتال پاسخگوی نیاز آنهاست. در این نقطه است که بانک از موضع ارائه محصول به ارائه سرویس تبدیل می‌شود و بازیگران دیگر از جمله فین‌تک‌ها محصول را تولید می‌کنند.
او در بین صحبت‌هایش تفاوت عمده و اساسی بانکداری الکترونیکی با بانکداری دیجیتالی را بانک‌محور بودن سیستم بانکداری الکترونیکی و مشتری‌محور بودن بانکداری دیجیتالی می‌داند. «در بانکداری الکترونیکی بانک خدمات خود را تعریف می‌کند و در اختیار مشتریان قرار می‌دهد، ولی در بانکداری دیجیتالی مشتری می‌گوید که چه خدمتی نیاز دارد و بانک آن را در اختیار او قرار می‌دهد.»
ویژگی‌های بانکداری دیجیتال
صیحانی، مدیر امور مهندسی نرم‌افزار بانک ایرانزمین نیز با اشاره به اینکه بسیاری از سرویس‌هایی که مشتریان از طریق شعبه دریافت می‌کنند، وابسته به کارمندان بانک است و ممکن است به دلایلی کارمندان مانع از ارائه سرویس به مشتری شوند، می‌گوید که یکی از ویژگی‌های بانکداری دیجیتال عدم وابستگی سرویس‌ها به اشخاص است. در واقع فرایندهای ارائه سرویس وارد سیستم‌هایی می‌شوند که افراد دیگر نقشی در این سیستم‌ها ندارند؛ در نتیجه بانکداری دیجیتالی تمامی واحدهای بانک را وادار می‌کند تا سرویس‌های خود را در قالب سیستم‌ها ارائه دهند. او بر این عقیده است که مشتریان به چنین سیستم بانکی اعتماد خواهند کرد؛ چراکه دیگر تبعیض‌ها از بین می‌رود.
به گفته خاکبیز، مدیر امور مهندسی زیرساخت بانک ایرانزمین، زمانی که درباره بانکداری دیجیتال صحبت می‌کنیم، باید به فرایندهای دیجیتال، افراد و فرهنگ دیجیتالی‌شدن نیز توجه کرد. «فناوری قابل پیاده‌سازی است، اما اگر فرایندها به‌درستی پیاده‌سازی نشوند و افراد درک درستی از موضوع نداشته باشند و آن سازمان نیز بخواهد روی مدل‌های سنتی قدیمی خود استوار باشد، به نظر نمی‌رسد بتوان آینده روشنی را برای آن سازمان متصور بود. در نتیجه خود سازمان و افراد آن نیز در پیاده‌سازی بانکداری دیجیتال نقش بسزایی دارند.»
او به «اطلاعات» که یکی از موضوعات مهم در دیجیتالی‌شدن است نیز می‌پردازد. «در مدل‌های سنتی بانکداری برای استفاده از یک سرویس، تنها اطلاعات پایه‌ای مشتری مورد نیاز بود، ولی در مفهوم دیجیتالی‌شدن اطلاعات دیگری نیز بروز و ظهور می‌کند. برای مثال، اینکه فرد به چه مسائلی علاقه‌مند است، از چه فروشگاه‌هایی بیشتر خرید می‌کند و… که در نهایت این اطلاعات در سیستم بانکی به بلوغ می‌رسند و به تجربه مشتری تبدیل می‌شوند و بر اساس آنها بانک می‌تواند سرویس‌های خود را به مشتری ارائه دهد. در واقع جنس اطلاعات در بانکداری دیجیتال تغییر می‌کند.»
مسلم خاکبیز
مسلم خاکبیز که در حال حاضر مدیر امور مهندسی زیرساخت بانک ایرانزمین است، دارای مدرک کارشناسی مهندسی برق مخابرات و کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی است. او دارای 17 سال سابقه کاری است که از جمله سوابق کاری او می‌توان به کارشناس ارتباطات اینترنت و خطوط پرسرعت شرکت افرانت، مسئول شبکه و ارتباطات بانک پارسیان و مدیر انفورماتیک و ارتباطات شرکت فراب اشاره کرد.
مزیت رقابتی که در بانکداری دیجیتال ایجاد می‌شود، از تجربه مشتری متفاوت نشات می‌گیرد که این تجربه متفاوت می‌تواند سیستم بانکی را متحول کند. باباپور مدیر بانکداری مدرن بانک ایرانزمین در این خصوص می‌گوید: «بانک هر سرویس را مختص هر شخص طراحی می‌کند؛ یعنی بانک‌ها متناسب با اطلاعاتی که از رفتار مشتری به دست می‌آورند، برای فرد پیام ارسال و سعی می‌کنند با توجه به علایق مشتری، سرویس‌های مرتبط خود را در زمان مناسب در اختیار او قرار دهند.» به عقیده او، اگر مفهوم بانکداری دیجیتال در کل سیستم بانکداری کشور پیاده‌سازی شود، هزاران شغل و کسب‌وکار می‌توانند به مشتریان بانک سرویس ارائه دهند و همه در دسته‌بندی اکوسیستم بانکداری کشور قرار گیرند.
باباپور درباره تغییر مدل درآمدی بانک‌ها در بانکداری دیجیتال نیز صحبت می‌کند. وقتی بانک در بانکداری دیجیتال سرویس را در اختیار کسب‌وکارها قرار می‌دهد تا محصول تولید کنند، عملا مدل درآمدی بانک‌ها بر اساس مدل کارمزدی چیده می‌شود؛ یعنی نوع درآمد بیشتر به مدل درآمد تراکنشی برای بانک‌ها تبدیل می‌شود.
رسیدن به 200 شعبه
چند سالی است که بانکداری خرد، از شعبه به دستگاه محول شده و اکنون ابزارهای بانکداری الکترونیکی تقریبا تمامی خدماتی را که یک شعبه ارائه می‌دهد در اختیار مشتری می‌گذارند که همین امر باعث کاهش روزافزون تعداد تراکنش‌های بانکی در شعب شده و مشتریان دیگر برای گرفتن خدمات بانکداری خرد به شعبه مراجعه نمی‌کنند. مدیر بانکداری مدرن بانک ایرانزمین در این راستا، به آمار 96.7 درصدی تراکنش‌های بانک ایرانزمین در خارج از شعبه اشاره می‌کند.
با توجه به گفته‌های اینالویی، سال گذشته این بانک از 330 شعبه به 308 شعبه کاهش تعداد شعب داشته و برنامه دارد که به 200 شعبه نیز برسد، اما در این نقطه است که سوال‌ها و نگرانی‌هایی پیش می‌آید؛ برای مثال آینده کارمندان بانک‌ها چه می‌شود؟ «در حال حاضر در نظام بانکی کشور 23 هزار شعبه بانک وجود دارد و این در حالی است که تعداد شعبه متناسب برای کشور، 12 هزار عدد است، یعنی باید تعداد شعب کشور نصف شوند؛ اما آماری که جدیدا بررسی کرده‌ام، نشان می‌دهد که در حال حاضر تعداد کارکنان بانکی نسبت به جمعیت کشور بسیار کم است؛ اما اگر این نسبت کم است و تعداد شعب زیاد است، چگونه می‌توان این پارادوکس را کم کرد؟ در نتیجه سرنوشت کارکنان بانک در بانکداری دیجیتال یک سوال کلیدی است و بانک‌هایی که به سمت دیجیتالی‌شدن حرکت می‌کنند، معمولا از مواجه‌شدن با این سوال ترس دارند و از مقاومت‌هایی که ممکن است بعد از پاسخ به این سوال در شبکه کارکنان آنها ایجاد شود، نگران هستند.»
مدل نهایی یک شعبه دیجیتال
همان‌طور که گفتیم بانکداری دیجیتال مشتری‌محور است و با توجه به اینکه مشتری دیگر برای دریافت خدمات بانکداری خرد نیازی به حضور فیزیکی در شعب ندارد، بانک باید به مشتری مراجعه کند؛ بنابراین رفتار با مشتری دچار تغییر می‌شود و بانک باید در زمان و مکانی که مشتری می‌خواهد، سرویس مورد نظرش را ارائه دهد. از نظر اینالویی مدل نهایی یک شعبه دیجیتال این‌گونه است که شعبه محل ارتباط با مشتری خواهد شد، نه محل ارائه سرویس؛ چراکه مشتری سرویس را می‌تواند در خارج از شعبه نیز دریافت کند؛ در نتیجه شعبه محل ارتباط و جذب مشتری است و کارکنان بانک در زمان کاهش تعداد شعب در بانکداری دیجیتال وظیفه جدیدی خواهند داشت و آن هم بازاریابی خدمات بانکداری دیجیتال است.
معاون فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین که کارمندان بانک را ارائه‌کنندگان یا فروشندگان خدمات بانکی می‌نامد، معتقد است که ارائه‌کنندگان خدمات بانکی باید به محل مشتری مراجعه کنند. او توضیح می‌دهد: «بانک‌ها می‌توانند تنها یک دفتر یا ستاد داشته باشند و کارمندان نیز در این دفتر مستقر باشند و تمامی خدمات بانک را در آنجا ارائه دهند و از آنجا به مشتریان مراجعه کنند؛ در نتیجه این مدل نهایی بانکداری خواهد بود.»
اگر مدتی است که موسسه مالی‌تان مشغول به فعالیت است، تغییر سیستم به بانکداری دیجیتال احتمالا چالش‌برانگیزترین کاری است که طی این سال‌ها انجام داده‌اید. احتمالا تصویری واضح از مقصدتان دارید، اما مسیر رسیدن به این مقصد در مه غلیظ عدم قطعیت فرو رفته است. کتاب نکات بانکداری دیجیتال مملو از تجارب کسانی است که خودشان این راه را رفته‌اند. این کتاب با نوشتاری روان و توصیه‌هایی که اجرای ساده‌ای دارند بانکداری شما را در این فرایند همراهی می‌کند. این کتاب را از فین‌تک شاپ می‌توانید پیش‌خرید کنید.
اینالویی با اشاره به جمله‌ای از برت کینگ که می‌گوید اگر شما همچنان از امضای فیزیکی در بانک خود استفاده می‌کنید، با بانکداری دیجیتال فاصله زیادی دارید، یادآور می‌شود که نمی‌توان تنها با برداشتن کلمه الکترونیکی و قرار دادن دیجیتال، به بانکداری دیجیتال رسید، اما در نظام بانکی کشور شاهد این‌گونه مغلطه‌کاری‌ها هستیم، ولی باید توجه داشته باشیم که با حرف، بانک دیجیتالی نمی‌شود.
وقت دیجیتالی‌شدن نیست
طبق اطلاعیه بانک مرکزی انجام تراکنش‌های بانکی و پرداخت از اواسط دی‌ماه سال جاری صرفا با رمز دوم پویا امکان‌پذیر خواهد بود. معاون فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین با اشاره به اینکه در حال حاضر یکی از دغدغه‌های نظام بانکی کشور استفاده از رمز دوم پویاست، به‌دلیل موفق‌نشدن این پروژه از منظر بانکداری دیجیتال می‌پردازد: «تاکنون بانک‌ها چندین بار به سمت رمز دوم پویا رفته‌اند، ولی هر بار با شکست مواجه شده‌اند. اگر از منظر بانکداری دیجیتال به این موضوع نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که در این پروژه به تنها شخصی که توجه نشده، مشتری است و هیچ‌وقت از مشتری سوال نشده که چگونه می‌خواهد با این ابزار کار کند. بانک خودش فکر کرده و در نهایت تصمیم گرفته که چگونه ابزار را ارائه کند. پلیس و بانک مرکزی نیز هر کدام از دید خود به این موضوع ورود کردند و تنها کسی که در موضوع رمز دوم پویا به آن توجه نشده، مشتری است. در نتیجه تمامی این موارد نشان می‌دهد که نگاه و دید ما هنوز دیجیتالی نشده و هنوز فضای دیجیتالی‌شدن در کشور حاکم نیست.»
او همچنین به آمار 35 تا 40 درصدی بانک‌های دیجیتالی کشورهای پیشرفته اروپایی اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که نباید تمامی بانک‌های کشور دیجیتالی شوند و اجبار به دیجیتالی‌شدن تمامی بانک‌ها، ممکن است کل بانک را با مشکل مواجه کند؛ چراکه مدل کسب‌وکاری برخی بانک‌های کشور با دیجیتالی‌شدن همخوانی ندارد و نیازی نیز به دیجیتالی‌شدن ندارند. در عوض الکترونیکی‌کردن، ساده‌سازی فرایند و بهبود مستمر می‌تواند برای بسیاری از بانک‌ها راهگشا باشد.
نیاز به مشاوره‌های مالی
باباپور بر این عقیده است که طی پنج سال آینده، شاهد تغییرات زیادی اعم از کاهش چشم‌گیر تعداد شعب و تغییر کارکرد شعب بانکی خواهیم بود. «تغییر رویکرد یا تغییر پوسته در هر کسب‌وکاری زمان می‌برد و قطعا کارکرد شعبه در پنج سال آینده صفر نخواهد شد، ولی کاهش شعب را کاملا احساس خواهیم کرد و شعبه‌هایی که باقی می‌مانند نیز رویکرد وظیفه‌ای دیگری را برای کارمندان خود تعریف خواهند کرد تا کارمندان بانک به سازمان‌ها، کسب‌وکارها و اشخاص مراجعه و خدمات بانک را معرفی کنند. این رویکرد قطعا اتفاق خواهد افتاد؛ چراکه بانک‌های کشور در حال حاضر نیز به این سمت حرکت کرده‌اند. برای مثال بانک ایرانزمین بیش از 200 سرویس را در پلتفرم باز خود قرار داده، ولی برای اطلاع‌رسانی به افرادی نیاز است تا آن را به مشتریان معرفی کنند. در نتیجه در این راستا باید اشخاص را آموزش دهیم.» با توجه به صحبت‌های مدیر بانکداری مدرن بانک ایرانزمین کارمندان بانک باید مهارت‌های خود را تغییر دهند و مهارت‌های جدیدی بیاموزند تا بتوانند نقش مشاور مالی را در بانک ایفا کنند.
اصغر باباپور
اصغر باباپور متولد 1351 و دارای دکترا و فوق‌لیسانس مدیریت بازرگانی است. باباپور در حال حاضر مدیر بانکداری مدرن بانک ایرانزمین است. از جمله سوابق کاری او می‌توان به نایب‌رئیس هیات‌مدیره شرکت سابین تجارت آریا، رئیس هیات‌مدیره و نایب‌رئیس هیات‌مدیره شرکت تجارت الکترونیک سرمایه، نایب‌رئیس هیات‌مدیره شرکت پدیسار انفورماتیک، عضو هیات‌مدیره شرکت امین کفاف، عضو هیات‌مدیره شرکت مرجع به‌عنوان مجری کارت دانشجویی وزارت علوم، مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیک نوین اروند، عضو و دبیر کمیته راهبری و تیم تاسیس شرکت تجارت الکترونیک پارسیان، مدیرعامل و عضو هیات‌مدیره شرکت تجارت الکترونیک پارسیان و… اشاره کرد.
کاهش 30 درصدی هزینه‌های عملیاتی بانک‌ها
معاون فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین در ادامه صحبت‌هایش به این سوال پاسخ می‌دهد که چرا بانک‌ها باید به سمت بانکداری دیجیتالی حرکت کنند؟ «از اصلی‌ترین دلایلش این است که بانکداری دیجیتال بر اساس محاسبات، حدود 30 درصد از هزینه‌های عملیاتی بانک‌ها را کاهش می‌دهد. توجه داشته باشید که در بانکداری الکترونیکی، هر بانک در سال حدود سه الی چهار محصول تولید می‌کند و به مشتری ارائه می‌دهد که تولید این محصولات هزینه زیادی به همراه دارد و حتی ممکن است متناسب با نیاز مشتریان نباشند و در بازار مورد استقبال نیز قرار نگیرند. در نتیجه بانکداری دیجیتال در این نقطه به کمک بانک آمده است. همچنین بازیگران جدیدی به نام فین‌تک‌ها در اکوسیستم بانکداری ایجاد شده‌اند تا بانک پلتفرم ارائه دهد و فین‌تک محصول تولید کند.»
با توجه به صحبت‌های اینالویی، فین‌تک‌ها در این راستا دو کار انجام می‌دهند؛ به جای بانک محصول تولید می‌کنند و مشتریان آن محصول را نیز پیدا و جذب می‌کنند. در واقع بار تولید محصول و جذب مشتری را از روی دوش بانک‌ها برمی‌دارند، اما در قبال این موضوع، در درآمد با بانک شراکت می‌کنند. برای مثال، در حال حاضر کسب‌وکارهایی وجود دارند که خدمات بانکی ارائه می‌دهند؛ در حالی که بانک نیستند؛ مانند اپلیکیشن‌های موبایل که خدمت کارت‌به‌کارت ارائه می‌دهند. این اپلیکیشن بانک نیست و تنها پلتفرمی است که از سرویس بانک استفاده کرده و منافع خود را با بانک شریک شده است. در واقع آن اپلیکیشن مشتری آورده و بانک نیز سرویس را در اختیار کسب‌وکار قرار داده و از هزینه‌های گزاف تولید محصول نیز فرار کرده است.
چالش همیشگی رگولاتور و فناوری
چالش بین رگولاتوری و فناوری موضوع تازه‌ای نیست و یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که در حال حاضر در نظام بانکی کشور وجود دارد، چابک‌تر شدنِ روزبه‌روز فناوری و سنگین‌تر و کندتر شدن رگولاتورهاست. در این بین اما مفهومی به نام «رگ‌تک» شکل گرفته تا در سیاست‌گذاری، نظارت و شناسایی به رگولاتورها کمک کند تا خود را همگام با فناوری‌های روز کند؛ در نتیجه نیاز است تا رگولاتورها توجه ویژه‌ای به رگ‌تک داشته باشند. معاون فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین می‌گوید: «بانکداری دیجیتال را انحصارهایی که به وجود می‌آید، به خطر می‌اندازد و رگولاتور به این موضوع هیچ توجهی ندارد. همچنین ورود به مسائل اجرایی بانک مرکزی، حتما آسیب جدی به نظام بانکی کشور خواهد زد.»
اینالویی در ادامه صحبت‌هایش با مورد نقد قرار دادن بانک مرکزی، توضیح می‌دهد که بانک مرکزی از وظیفه اصلی خود یعنی رگولاتوری و تنظیم مقررات دور و درگیر کارهای اجرایی شده است، در نتیجه وقتی وظیفه اصلی خود را انجام نمی‌دهد، نهادهای دیگر وارد می‌شوند؛ برای مثال وزارت اقتصاد سند بانکداری دیجیتال را ارائه می‌کند، در صورتی که بانک مرکزی در آن دخیل نبوده است. پلیس به موضوع رمز دوم یک‌بارمصرف ورود می‌کند، در حالی که بانک مرکزی در آن دخیل نبوده است. همچنین بانک مرکزی سامانه ارائه می‌کند و این‌گونه بانک‌ها که درگیر کارهای اجرایی بودند، کناره‌گیری می‌کنند و به مشاوره‌های بانک مرکزی تبدیل می‌شوند. در نتیجه این فضا باید تغییر کند.
«هر نهادی باید در جایگاه خود قرار گیرد. بانک‌ها از عقبگرد خود دست بردارند و با رگولاتور تعامل کنند و درخواست‌ها از سمت بانک به سمت رگولاتور فرستاده شود تا رگولاتور آنها را بررسی کند؛ نه بدین صورت که رگولاتور بخشنامه‌ای به بانک‌ها ابلاغ کند. به نظر بنده بانک‌ها می‌توانند به‌عنوان بازوی مشورتی، مطالعاتی و اجرایی بانک مرکزی باشند تا بانک مرکزی بتواند قانون‌گذاری را بر اساس نیازهای آنها انجام دهد.»
برای حرکت به سمت بانکداری دیجیتال نه‌تنها بانک‌ها باید خود را به سمت دیجیتالی‌کردن ببرند؛ بلکه رگولاتور نیز باید خود را با آن تطبیق دهد. همان‌طور که در بانکداری دیجیتال توجه جدی به خواسته مشتری می‌شود و بر اساس نیاز مشتری، محصول از سوی بانک ارائه می‌شود؛ بانک مرکزی نیز باید به مشتریان خود که بانک‌ها هستند، توجه جدی داشته باشد و بر اساس نیاز بانک‌ها، قاعده مناسب را تعریف کند؛ در غیر این صورت وضعیتی که نظام بانکی کشور دارد، ادامه خواهد داشت. او می‌گوید که «نیاز است تا بانک‌ها تعامل بیشتر و نزدیک‌تری با بانک مرکزی داشته باشند و بانک مرکزی نیز باید به نیاز بانک‌ها بیشتر توجه کرده و اتاق‌های فکری برای این منظور ایجاد کند. به نظر من بانک‌ها در حال حاضر تنبل شده‌اند و بانک مرکزی زمانی که می‌بیند بانک‌ها کاری انجام نمی‌دهند، خودش وارد مسائل اجرایی می‌شود و برای مثال سامانه تولید می‌کند.»
صیحانی نیز با اشاره به اینکه در حال حاضر بانک‌های کشور به دلایل ریسکی که مدیران آنها نمی‌کنند، محافظه‌کار شده‌اند، توضیح می‌دهد: «بانک‌های کشور سعی می‌کنند بر اساس آنچه بانک مرکزی می‌گوید عمل کنند و خارج از آن هیچ فعالیتی نداشته باشند و این موضوع قوه ابتکار را از آنها گرفته و رگولاتور را به این سمت کشانده که درگیر مسائل اجرایی شود. برای مثال چکاوک سامانه‌ای نبود که بانک مرکزی بخواهد آن را راه‌اندازی کند.»
حسن صیحانی
حسن صیحانی دانش‌آموخته مهندسی کامپیوتر از دانشگاه شهید بهشتی است و در حال حاضر مدیر امور مهندسی نرم‌افزار بانک ایرانزمین است. او همچنین 10 سال سابقه فعالیت در بانک پارسیان و پنج سال و نیم سابقه فعالیت در بانک اقتصاد نوین را به‌عنوان مدیر امور مهندسی نرم‌افزار این بانک‌ها داشته است. از جمله سوابق کاری غیربانکی او نیز می‌توان به رئیس اداره توسعه نرم‌افزار خودسازی سایپا و سایپادیزل اشاره کرد.
در نهایت اینالویی نسبت به حضور مهران محرمیان به‌عنوان معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی ابراز امیدواری می‌کند و می‌گوید: «دکتر محرمیان اهل تعامل و به‌دنبال ایجاد اتاق فکر در بانک مرکزی است. در نتیجه با تغییراتی که در بانک مرکزی ایجاد شده، فکر می‌کنم فضای نظام بانکی کشور مناسب‌تر شود.»
دو فناوری مهم در بانکداری دیجیتال
به لحاظ نظری در بانکداری دیجیتال بحث اقتصاد رفتاری و نوع رفتار مشتری معنا دارد و با توجه به اینکه در بانکداری دیجیتال، خدمات بر اساس رفتار مشتریان شخصی‌سازی می‌شوند، نیاز است که از ابزارهای مدرن برای این موضوع استفاده شود. دو فناوری هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در تحلیل رفتار مشتریان در بانکداری دیجیتال می‌تواند به بانک‌ها کمک کند. به گفته اینالویی، حجم زیاد دیتایی که از سوی مشتری به سمت بانک ارسال می‌شود، توسط هوش مصنوعی تحلیل می‌شود. همچنین بانک با استفاده از یادگیری ماشین می‌تواند بر اساس اطلاعاتی که از مشتری به دست می‌آید، یادگیری و آشنایی خود نسبت به مشتری را افزایش دهد. او یادآور می‌شود که استفاده از این فناوری‌ها در حرف، ساده است و هنوز در سیستم بانکی کشور این مفاهیم عملیاتی نشده‌اند؛ این در حالی است که در دنیا جزء فناوری‌های پیشتاز هستند و هر روز بیشتر به سیستم بانکی ورود پیدا می‌کنند.
ریسک‌پذیر شدن ایرانزمین
استفاده از فناوری در هر صنعت با وجود پتانسیل بالای مثبتی که دارد، همیشه با خودش ریسک نیز به همراه دارد، در واقع نوآوری همیشه با ریسک و عدم قطعیت همراه است؛ در نتیجه بانکداری دیجیتال نیز با ریسک‌های جدیدی همراه است که برای حرکت به سمت آن باید آنها را پذیرفت. به گفته اینالویی، بانک ایرانزمین ریسک‌پذیر شده و با وجود اینکه بانک‌ها به‌طور ذاتی نهادهای ریسک‌گریزی هستند، این بانک ریسک‌گریز نیست. «هرچه بانک ریسک بیشتری کند، ممکن است منافع بیشتری ببرد، ولی باید ریسک کار خود را نیز بپذیرد. وقتی رگولاتور موضوعی را کاملا مشخص کرده است، دیگر رفتن به سمت آن با ریسکی مواجه نیست. در واقع ریسک در جایی مفهوم دارد که با خطری مواجه بود و در قبالش آن را مدیریت کرد و منافع آن را نیز به دست آورد. هرچه به سمت قانون‌گذاری بهتر و دقیق‌تر برویم، خطرات ریسک را کاهش داده‌ایم و هرچه با آن فاصله داشته باشیم، بانک را با ریسک مواجه کرده‌ایم. در نتیجه یا بانک‌ها باید سطحی از ریسک را بپذیرند و پلتفرم ارائه دهند؛ یا هیچ ریسکی را نپذیرند و امنیت صددرصدی داشته باشند.» به عقیده او، ریسک اگر مانع از رشد شود، خوب نیست، اما ریسک مدیریت‌شده خوب است.
صیحانی نیز درباره ریسک‌کردن بانک ایرانزمین در حرکت به سمت مسائل جدید، می‌گوید که «بانک ایرانزمین راه و استراتژی‌ای را انتخاب کرده تا مانند دیگر بانک‌ها نباشد. ایرانزمین برای اولین بار بحث بانکداری دیجیتال را در کشور مطرح کرد. بانکداری دیجیتال از دید من یک تحول است و این تحول نیز خواه‌ناخواه با خود ریسک‌هایی را خواهد داشت. دلیل نهادهایی که به سمت خلاقیت‌ها نمی‌روند، ترس است؛ ولی مدیران ارشد بانک ایرانزمین ریسک‌های بانکداری دیجیتال را بپذیرفته‌اند، چون آینده را می‌بینند. آینده‌ای که متفاوت از دیگر بانک‌هاست؛ بنابراین تحول دیجیتال با ریسک همزاد است، ولی با این حال نیاز به مدیریت ریسک دارد تا خطرات را به حداقل برسانیم.»
وجه تمایز بانک ایرانزمین با دیگر بانک‌ها
تمامی بانک‌های کشور دیر یا زود به سمت بانکداری الکترونیکی حرکت کرده و خدمات خود را بر این بستر ارائه خواهند کرد؛ اما حالا بانک‌ها باید خود را برای فضای رقابتی جدید که از مدت‌ها قبل آغاز شده، آماده کنند. در فضای جدید، کسب‌وکارها با زیرساخت‌های آماده‌شده توسط بانک‌ها خدمات نوینی را به مشتریان ارائه می‌کنند که امکان آن پیش از این فراهم نبوده است. در بانکداری دیجیتال تمرکز بر ارائه هرچه بهتر خدمت بر مبنای درخواست مشتری است و فضای ارائه خدمات نیز تغییر کرده و خلاقیت است که موجب انتخاب یک بانک به‌عنوان ارائه‌دهنده خدمات خواهد بود. مدیر امور مهندسی نرم‌افزار بانک ایرانزمین می‌گوید: «حرکت به سمت بانکداری دیجیتال با چند محور همراه است؛ یکی از آنها بانکداری باز و پذیرفتن بازیگران فین‌تکی از سوی بانک‌هاست. مطمئنا بانکداری دیجیتال آینده همه بانک‌هاست و طی 10 سال آینده، حتی بانکی نیز که در حال حاضر هیچ برنامه‌ای برای رفتن به سمت بانکداری دیجیتال ندارد به سمت آن خواهد رفت؛ ولی کسی که در حال حاضر پیشتاز است، برنده است. وجه تمایز بانک ایرانزمین نسبت به بانک‌های دیگر نیز همین موضوع است که از حدود سه سال گذشته که محورهای بانک ایرانزمین به سمت بانکداری دیجیتال رفته، نحوه تولید نرم‌افزارهای ما تغییر کرده و دیگر نرم‌افزاری تولید نمی‌کنیم که سرویس خاصی را ارائه دهد؛ بلکه سرویس‌های بانک در داخل اپلیکیشن‌ها قرار می‌گیرند. در واقع در حال ایجاد مخزنی از سرویس‌ها هستیم؛ چراکه به دو سال آینده می‌نگریم که دیگران باید از این سرویس‌ها استفاده کنند. همچنین قصد داریم از بیگ‌دیتاهایی که در اختیار داریم، تجربه مشتری را منشاء ارائه سرویس خود و فین‌تک‌ها قرار دهیم.»
نحوه مدیریت ریسک بانکداری دیجیتال
در صنعت بانکی کشور، ریسک انواع مختلفی دارد؛ ریسک نقدینگی، ریسک اعتباری و ریسک عملیاتی عمده تقسیم‌بندی‌های ریسک هستند که نحوه مواجهه با هر کدام از این نوع ریسک‌ها متفاوت است، اما ذاتا انجام کار مالی یعنی دست‌وپنجه نرم‌کردن با مجموعه‌ای از ریسک‌ها. معاون فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین درباره نحوه مدیریت ریسک بانکداری دیجیتال در بانک ایرانزمین صحبت می‌کند: «در بانکداری دیجیتال چون بیشتر تراکنش‌ها با استفاده از موبایل انجام می‌شوند، در حوزه موبایل تمرکز بیشتری کرده‌ایم و آزمایشگاه امنیتی راه‌اندازی کرده‌ایم تا قبل از ارائه سرویس به هر اپلیکیشنی، ابتدا آن را تست و سپس سرویس را در اختیار آن قرار دهیم؛ اما توجه داشته باشید که نمی‌توان همه ریسک‌های بانکداری دیجیتال را پوشش داد. علاوه بر این، در بانک ایرانزمین کارگروهی داریم که کار آن بازبینی فرایندهاست. با توجه به اینکه شعار بانکداری دیجیتال اول ساده‌سازی فرایندها و سپس دیجیتالی‌کردن آنهاست، بازبینی فرایندهایمان جزء اصلی‌ترین موضوعاتی است که در دستور کار ما قرار دارد. در نهایت نیز با توجه به برنامه‌های بانک تا پایان سال آینده یا اواسط سال 1400 بانک دیجیتال ایرانزمین متولد خواهد شد.»
سیستم بانکی کنونی مرده است
اساس و پایه سیستم بانکداری دیجیتال بر نوآوری باز است، یعنی نوآوری در داخل سازمان ایجاد نمی‌شود؛ بلکه از خارج ایجاد و سپس به داخل سازمان وارد می‌شود. اینالویی می‌گوید نوآوری در سیستم بانکی کنونی کشور مرده است، ولی در بانکداری دیجیتال این‌طور نیست. او به مرکز نوآوری ایرانزمین که حدود شش ماه پیش راه‌اندازی شده، اشاره می‌کند؛ «مرکز نوآوری ایرانزمین استارت‌آپ‌های گوناگونی را که در صنعت فعال هستند، بررسی و شتاب‌دهی می‌کند و به نقطه‌ای می‌رساند که روی آنها سرمایه‌گذاری انجام شود. اقتصاددانان و سیاست‌گذاران ما به این نتیجه رسیده‌اند که ما چاره‌ای نداریم جز اینکه فضای نوآوری را در کشور ایجاد کنیم و با توجه به اینکه یکی از مکان‌هایی که فین‌تک‌ها با آن برخورد می‌کنند، سیستم بانکی است، یک بانک برای مواجهه با آنها هیچ راهی به غیر از ارائه پلتفرم باز ندارد.»
استفاده از دستیار دیجیتال در ایرانزمین
طبق آمارها حدود 64 درصد مشاوره‌های مالی آمریکا به‌وسیله مشاورهای رباتی صورت می‌گیرد و ولث‌تک به‌شدت در حوزه بانکداری دیجیتالی غربی قوی شده است. معاون فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین درباره برنامه‌های این بانک در استفاده از مشاوره‌های دیجیتالی مالی صحبت می‌کند: «در حال حرکت به سمت استفاده از دستیار دیجیتال هستیم و نسخه خیلی ساده و اولیه آن را برای تحلیل نحوه نگرش بازار نسبت به آن، به‌زودی در اپلیکیشن موبایلی خود ارائه خواهیم کرد. همچنین قصد داریم در پلتفرم‌های موبایلی و مرکز تماس خود تفکر رباتیکی را قرار دهیم. علاوه بر این، در حال مذاکره با تعدادی از استارت‌آپ‌های حوزه مشاوره رباتیک کشور هستیم تا از این پلتفرم‌ها نیز استفاده کنیم.»
اینالویی بر این باور است که در آینده همه کارها نمی‌تواند توسط انسان انجام شود و بسیاری از تحلیل‌ها را ماشین‌ها انجام خواهند داد. او به مفهوم اومنی‌چنل به معنای یکپارچه‌کردن چنل‌ها اشاره می‌کند و «اوپتی‌چنل» را مفهوم تازه‌ای می‌داند که به معنای معرفی‌کردن چنل مناسب به مشتری است و توسط انسان نمی‌تواند انجام شود و این چنل مناسب را باید ربات و هوشی که پشت آن قرار دارد، به مشتری معرفی کند. بانک ایرانزمین در استفاده از دستیار دیجیتال و مشاور رباتی در حال فعالیت‌هایی است و قرار است به‌زودی آن را در پلتفرم‌های خود عرضه کند.
و اما مدل مناسب بانکداری دیجیتال در ایران
با توجه به گفته‌های معاون فناوری اطلاعات بانک ایرانزمین، برای پیاده‌سازی بانکداری دیجیتال در ایران، ابتدا باید آن را با توجه به شرایط کشور بومی‌سازی کرد و نمی‌توان دقیقا از همان راه و روشی که در دنیا استفاده می‌شود، بهره برد. او نسخه مناسب بانکداری دیجیتال در ایران را این‌طور می‌پیچد: «اصلا نمی‌شود یک بانک را از داخل دیجیتالی کرد و این کار را در هیچ بانکی نمی‌توان انجام داد. در واقع مدل پیاده‌سازی آن در ایران این‌گونه است که ابتدا یک بانک دیجیتال مستقل در خارج ایجاد و سپس آن را به‌مرور بزرگ و سرویس‌های بانک خود را وارد آن کنیم. در نتیجه نمی‌توان ساختار بانک‌های موجود در کشور را دیجیتالی کرد. البته اگر بانک مرکزی مجوز تاسیس یک بانک دیجیتال بدون شعبه را به بانکی می‌داد، راحت‌تر می‌توانستیم به سمت بانکداری دیجیتال حرکت کنیم.»