مسائل فقهی رمزارزها در یک همایش مطرح شد / حاکمیت نیازی به ولایت مطلقه بانک مرکزی ندارد

همایش «صنعت ارزهای دیجیتال و آینده اقتصادی ایران در شرایط تحریم» روز سه‌شنبه 26 شهریور در دانشگاه امام صادق برگزار شد و سخنرانان در این همایش، در خصوص رمزارزها و مسائل فقهی آنان ‌و کاربردها و مزیت‌های استفاده از رمزارزها در شرایط فعلی اقتصاد کشور صحبت کردند.

.

رمزارزها را «مال» در نظر بگیریم نه پول

حجت‌الله دکتر حسینعلی سعدی، رئیس دانشگاه امام صادق در ابتدای این همایش با اشاره به لزوم تفقه دینی در صنعت رمزارزها، مسئله رمزارزها را مسئله‌ای مهم دانست که اگر درباره آن نگاه و اقدام سریع نداشته باشیم، احتمال تبدیل فرصت‌ها به تهدید وجود دارد. بر اساس صحبت‌های او، باید در ابتدا مسائل فقهی رمزارزها حل شود و سپس حقوقدان‌ها اقدام به قانون‌گذاری درباره آنها کنند.

سعدی اشاره کرد که می‌توان نگاه‌های متفاوتی نسبت به ماهیت رمزارزها داشت. بر این اساس اگر رمزارزها را پول در نظر بگیریم، اعتباردهنده یا پشتوانه آنها که شبکه است، جای چالش و ابهام دارد. اگر رمزارزها را از لحاظ فقهی در حوزه ثمن‌ها بررسی کنیم آنگاه باید کنترل آنها در اختیار دولت و حاکمیت باشد. سعدی پیشنهاد داد که می‌توان رمزارزها را «مال» هم فرض کرد که در فضای مالیت، قوانین فقهی بازتر هستند.

به گفته رئیس دانشگاه امام صادق، اینکه بانک مرکزی به رمزارزها اعتبار ندهد و شبکه،‌ نقش کنترل‌کننده و اعتباردهنده به آنها را داشته باشد، از جمله مهم‌ترین مسائلی است که در فقه باید به آن پرداخته شود.

ببینید: اندر حکایت مالیت نداشتن رمزینه‌ها / یادداشتی از امیرحسین جلالی فراهانی؛ مدیر حقوقی شرکت ققنوس

.

مسائل فقهی رمزارزها قابل حل است

 دکتر مهدی صادقی، رئیس دانشکده اقتصاد در صحبت‌های کوتاهی با اشاره به پژوهش‌های دانشجویان دانشگاه امام صادق در زمینه رمزارزها، از ظرفیت 250 میلیارد دلاری صنعت رمزارزها در دنیا خبر داد.

او مسائل حقوقی و فقهی مرتبط با رمزارزها را قابل حل دانست و پیش‌بینی کرد که این مسائل به زودی برطرف شوند. صادقی با اشاره به رتبه 40 و جایگاه خوب صنعت برق کشور در میان کشورهای جهان،‌ ابراز امیدواری کرد که از اضافه ظرفیت صنعت برق کشور جهت استخراج رمزارز استفاده شود.

.

حاکمیت از لحاظ فقهی نیاز به ولایت مطلقه بانک مرکزی ندارد

حجت‌الاسلام محمد مبشری، متخصص فقه‌الاقتصاد، صحبت‌هایش درباره زمینه‌های فقهی رمزارزها را با تعریف «مال» آغاز کرد. بر اساس این تعریف،‌ مال هر آن چیزی است که مردم (عرف) و عقلا به آن میل داشته باشند و در نتیجه رمزارز هم مال محسوب می‌شود.

مبشری با اشاره به آنکه بلاکچین می‌تواند اطلاعات را شفاف در اختیار افراد قرار بدهد، این ویژگی را مفید دانست و گفت: «در حکم اولیه شارع، با توجه به این عنصر که ظلم نکنید و مورد ظلم قرار نگیرید، مهم صیانت از اموال مردم است. با توجه به شفافیت شبکه بلاکچینی و امکان نظارت بر آن، از این لحاظ مشکل فقهی وجود ندارد و حاکمیت می‌تواند با تعیین الزامات امنیتی، نقش حاکمیتی خود را در صیانت از افراد ایفا کند.»

به گفته مبشری، حاکمیت از لحاظ فقهی نیاز به ولایت مطلقه بانک مرکزی ندارد.‌ همچنین نظارت آنلاین بر شبکه رمزارز تعارضی با غیرمتمرکز بودن آن ندارد و حاکمیت با این نظارت آنلاین می‌تواند از اموال مردم صیانت کند.

او استفاده از رمزارزها را در شرایطی که کشور تحریم‌های ظالمانه‌ای را تجربه می‌کند مفید دانست و گفت: «شارع می‌تواند وارد یک سنت شود و اصل صادر کند. رمزارزها به شرط آنکه نظارت آنلاین فقهی و شفافیت مالی در آنها وجود داشته باشد، به عنوان یک راهکار ایرادی ندارند و شارع باید تنها محرمات استفاده از آنها را اعلام کند.»

.

رمزارز مال است یا توهم مال؟

اما حجت‌الاسلام سیدعباس موسویان، عضو کمیته فقهی سازمان بورس اوراق بهادار و عضو شورای فقهی مشورتی بانک مرکزی که سخنران پایانی همایش بود، صحبت‌هایی متفاوت با مبشری را مطرح کرد.

او صحبت‌هایش را با معرفی و دسته‌بندی «مال»ها آغاز کرد. بر اساس صحبت‌های او و از لحاظ فقهی و عقلایی، مال‌ها به سه دسته تقسیم ‌می‌شوند. دسته اول، مواردی هستند که ذاتا برای مردم مطلوبیت دارند و نیازی از آنها را رفع می‌کنند؛ مانند کالاهای مورد تقاضا در بازار. این کالاها ذاتا ارزش دارند و برای ارزش داشتن آنها نیاز به اعتبار کسی نیست. برطرف کردن یک نیاز و کمیاب بودن دو شرط اصلی این دسته از مال‌ها است و به غیر از محرمات مانند شراب، بقیه کالاهای مورد تقاضای مردم را شامل می‌شوند.

به گفته او، نوع دوم مال‌ها، مال‌های اعتباری است که اعتبار آنها توسط یک شخص حقیقی یا حقوقیِ صاحب نفوذ تامین می‌شود؛ مانند همین اسکناس‌هایی که دولت‌ها منتشر می‌کنند. قلمروی این مال‌ها تحت تاثیر قلمروی نفوذ آن نهاد اعتباردهنده است و حتی یک دانشگاه یا کسب‌وکار هم می‌تواند در قلمروی خود مالی را تعریف کند.

نوع سوم، اموالی هستند که اعتبار آنها به عرف عام است و اعتباردهنده خاصی ندارند؛ برای مثال در زمان‌های قدیم یک شی مثل عاج فیل در میان مردم یک منطقه صاحب ارزش و اعتبار می‌شده است.

موسویان با اشاره به اینکه گفته می‌شود رمزارزها مال هستند، مفهوم «توهم مال» را مطرح کرد و گفت: «برخی اوقات،‌ یک شی بر اثر جهالت، مال تلقی می‌شود. برای مثال سکه و اسکناس تقلبی، مال نیستند و اگر مردم نسبت به تقلبی بودن آنها آگاه باشند تمایلی به آنها ندارند. باید دید که آیا رمزارز مال است یا توهم مال. فعالان این حوزه باید این اطمینان را ایجاد کنند که رمزارز مال است و نه توهم مال.»

.

رمزارز، ویژگی‌های دلاری که در دست دارم را ندارد

موسویان، الزام بعدی شریعت درباره رمزارزها را بحث قابلیت تسلیم و قدرت تحویل و قبض معرفی کرد. او این گذاره را مطرح کرد که «اسکناس دلاری که در دستان من است، متعلق به من است و دولت آمریکا توان خارج کردن آن از دست من را ندارد.» و این ابهام را مطرح کرد که آیا این مسئله درباره رمزارز هم صدق می‌کند یا احتمال آن هست که دولت آمریکا رمزارزهای در دست ما را باطل کند!؟

بحث غَرَر، سومین چالش مطرح‌شده توسط او بود. بر این اساس، معامله باید شفاف باشد و طرفین بدانند که در حال معامله چه چیزی هستند و چه ارزشی دارد.

او در پایان با بیان اینکه در نظام اسلامی، دولت فقط لیبرال و نگهبان نیست بلکه وظایف تصدی‌گری هم دارد گفت: «باید بررسی شود که اگر پول را از دست دولت خارج کنیم به نفع کشور است یا به ضرر آن. می‌گویند که با رمزارزها می‌توان تحریم‌ها را دور زد اما این نگرانی وجود دارد که دولت خودمان هم دور زده شود.»

.

سه کاربری متفاوت برای رمزارزها

میثم حامدی، مدیر گروه بازارها و ابزارهای مالی سازمان بورس و اوراق بهادار، در یکی از بخش‌های این همایش، به «الزامات و چالش‌های استفاده از رمزارزها در شرایط تحریمی» پرداخت.

او صحبت‌هایش را اینگونه آغاز کرد: «درباره رمزارزها بعضا مسیر اشتباهی طی شده است. در بعضی موارد رمزارز، پول فرض شده و بلافاصله بحث‌های اقتصادی و دغدغه حفظ ریال مطرح شده است. باید اینکه رمزارز ماهیتا پول است را فراموش کنیم. رمزارز یک دارایی است.»

بر اساس صحبت‌های او، از سال 96 در بدنه دولت و مجلس ایده بهره‌مندی از رمزارزها مطرح شده است. استفاده از رمزارزها به عنوان پول، به عنوان تهاتر و به عنوان پیام‌رسان سه کاربردی بوده که به گفته حامدی در طرح‌های آن سال‌ها مطرح شده‌اند.

«باید بدانیم که چه نهادهایی ذی‌نفع رمزارزها هستند چراکه اگر منافع آنها تامین نشود، با رمزارزها مخالفت می‌کنند.» حامدی با بیان این جمله، وزارت اقتصاد و مجموعه‌های زیرنظرش از جمله مرکز اطلاعات مالی و مبارزه با پولشویی، گمرک و …، بانک مرکزی،‌ سازمان بورس و اوراق بهادار، قوه قضاییه، مجلس،‌ وزارت اطلاعات،‌ وزارت نیرو و مرکز ملی فضای مجازی را از جمله نهادهای مرتبط با این حوزه دانست و به بیان دغدغه‌های مهم آنان پرداخت.

.

دور زدن تحریم‌ها با بیت‌کوین در مقیاس خرد در حال انجام است

حامدی درباره امکان دور زدن تحریم‌ها با بیت‌کوین گفت: «بر اساس ارزیابی‌های مجلس در سال 96، بیت‌کوین می‌تواند 2 میلیون دلار ارزآوری برای کشور داشته باشد. نگرانی کنگره آمریکا درباره قابلیت دور زدن تحریم‌ها توسط ایران یکی از نشانه‌های عملیاتی بودن دور زدن تحریم‌ها است. خواص بلاکچین و قابلیت پنهان شدن از رصد چرخه دلاری قابلیت دور زدن تحریم‌ها را فراهم می‌کند و این اتفاق هم‌اکنون هم در مقیاس خرد و توسط برخی از بازرگانان ایرانی در حال انجام است.» او همچنین پیشنهاد کرد که در راه دور زدن تحریم‌ها، استفاده از شبکه‌های بلاکچینی دیگر به غیر از بیت‌کوین و حتی راه‌اندازی شبکه‌های بلاکچینی ایرانی موثرتر از استفاده از بیت‌کوین است.

او اشاره کرد که در حوزه علمیه قم گفته‌ شده از بحث‌های ماهوی رمزارز بگذرید چراکه در حال حاضر رمزارزها برای کشور راهگشا هستند.

مدیر گروه بازارها و ابزارهای مالی سازمان بورس در بخش پایانی حرف‌هایش گفت: «در شرایط جنگی، باید سریع و جنگی اقدام کرد؛ نه آنکه درباره مسائل حقوقی تعلل کرد. باید وارد مرحله اجرا شد و ماهیت فقهی و حقوقی در طول کار مشخص می‌شود. دو سال است در حال بررسی موارد فقهی و حقوقی هستیم و هنوز به نتیجه نرسیده‌ایم. باید بررسی کرد که کدام ویژگی رمزارزها، یعنی کدام‌یک از کاربردهای پول، تهاتر و پیام‌رسان، قابل استفاده است و پس از احصای رمزارز باید چه اتفاقی بیفتد. برای استخراج رمزارزها تعیین تکلیف شده اما برای بعد از آن یعنی برای مقصد این رمزارزها تصمیم‌گیری نکرده‌ایم.»

.

به جای دلار، چندین ارز را ذخیره کنیم

دکتر وحید شقاقی شهری، عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی، در صحبت‌هایش ایده دلار با پشتوانه داده را مطرح کرد.

او به روی دادن سه جنگ ارزی در تاریخ دنیا اشاره کرد و در ادامه با اشاره به معاهده نیکسون در سال 1971 گفت: «زمانی طلا پشتوانه دلار بود؛ پس از آن، بحث پترودلار مطرح شد و ارزش دلار با قیمت نفت سنجیده میشد. حالا این روزها دیتادلار یا دلار با پشتوانه داده مطرح شده است.»

این استاد دانشگاه با اشاره کاهش سهم دلار در اقتصاد جهان و شروع جنگ سوم ارزی جهان در سال 2010 میان چین و آمریکا، ایده ارزهای ذخیره چندگانه و ذخیره کردن یوان و یورو را در کنار دلار در صندوق ذخیره ارزی مطرح کرد. او همچنین توسعه ارزهای دیجیتال و رمزارزها را هم به عنوان یکی از مواردی مهمی دانست که می‌توان با آنها،‌ خطر اثرپذیری در جنگ ارزی را کاهش داد.

.

بلاکچین، تهدیدهای پلتفرم‌های متمرکز را ندارد

یاشار راشدی، مدیرعامل شرکت رادفا در این همایش به معرفی اتریوم و کاربردهای قراردادهای هوشمند پرداخت.

راشدی شفاف و بدون نیاز به اعتماد بودن، تغییرناپذیر بودن، انکارناپذیر بودن و غیرمتمرکز و غیرقابل توقف بودن را 4 خاصیت مهم بلاکچین دانست. او به فیس‌بوک به عنوان یک پلتفرم متمرکز اشاره کرد که هر زمان بخواهد می‌تواند قوانین خود را عوض کند و هر زمان هم بخواهد می‌تواند فعالیت خود را متوقف کند و کاربرانش در این دو زمینه هیچ قدرت و اختیاری ندارند. در طرف مقابل، تغییرناپذیر بودن و توقف‌ناپذیر بودن از جمله مزیت‌های شبکه‌های بلاکچینی هستند.

دبیر انجمن بلاکچین با اشاره به تاریخچه پیدایش قراردادهای هوشمند، مزیت آنها را تهیه برنامه‌هایی دانست که بدون دخالت انسان، تغییرناپذیر و توقف‌ناپذیر هستند.

راشدی در پایان صحبت‌هایش، DiFiها یا فین‌تک‌های غیرمتمرکز را نسل جدید فین‌تک‌ها معرفی کرد و گفت: «فعالان مالی در کشور ما از لحاظ تکنولوژی هم‌پای جهان در حال حرکت هستند اما سرعت رگولاتور در کشور پایین است و همین باعث شده تا پیشگامان نتوانند از تمام توان و ظرفیت خودشان بهره ببرند.»

.

استیبل‌کوین‌ها به پول تبدیل شده‌اند

مهدی حیدری، پژوهشگر‌حوزه ارز دیجیتال، به معرفی استیبل‌کوین‌ها و برتری‌های آنان نسبت به بیت‌کوین پرداخت.

ادعای اولیه بیت‌کوین این بود که یک سیستم پرداخت همتا به همتا و بدون واسطه باشد اما به گفته حیدری، دلایلی مانند عدم ثبات و ریسک نوسان قیمت باعث شده تا بیت‌کوین از هدف اولیه دور شود و به جای پول به دارایی تبدیل شود.

او در ادامه به نسل جدید رمزارزها مانند Dai اشاره کرد که پشتوانه‌هایی مانند طلا و یا ارزهای فیات دارند و گفت: «کوین Dai در واقع یک دلار است که آمریکا آن را منتشر نکرده و کنترلی هم بر آن ندارد و برای همین هم هست که حتی در مقالات خارجی، دغدغه دور زدن تحریم‌ها توسط ایران با این رمزارزها مطرح می‌شود.»

او با مقایسه آمار تعداد تراکنش‌های بیت‌کوین و تِتِر و ارزش دلاری این دو ارز، به این نتیجه رسید که بر خلاف بیت‌کوین که به دارایی تبدیل شده، استیبل‌کوینی مانند تِتِر نقش پول را به دست آورده و در مبادلات روزانه در حال استفاده است.

سعید محظب ترابی، مدیرعامل شرکت قدس نیرو، در بخشی از برنامه، از طرح ESCoin‌ رونمایی کرد. در این طرح به واحدهای بخش خصوصی که در زمینه تامین زیرساخت‌های صرفه‌جویی در مصرف برق سرمایه‌گذاری کنند کوین‌هایی به نام ESCoin داده می‌شود و این واحدها می‌توانند با استفاده از این کوین، تسهیلاتی برای برق لازم در صنعت ماینینگ بگیرند.

در پایان این همایش، کارگاه‌هایی در زمینه مبانی بلاکچین و ارز دیجیتال و استخراج رمزارز برگزار شد.