پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
از صدور پنبه تا تجارتخانه‌ای که در دنیا شناخته شد / برادران ایرانی، تجارتخانه‌ای جهانی
تجارتخانه جهانیان سال ۱۲۷۴ توسط خسرو شاه جهان و برادرانش که از ملاکان زرتشتی یزد بودند، تأسیس شد و تقریباً در تمام ایران و حتی خارج از کشور فعالیت آنها فراگیر شد، اما آغاز انقلاب مشروطه، شروع پایان آن بود.
ماهنامه عصر تراکنش / تجارتخانه جهانیان از موفق‌ترین تجارتخانه‌های دوران قاجار بود که به‌واسطه تشکیلات منظم و مناسبات تجاری با کشورهای خارجی چون هند، انگلیس، چین، سوئد و آمریکا به‌ویژه در زمینه صادرات پنبه موفقیت شایانی به دست آورد. در حقیقت کار تجارتخانه جهانیان در ابتدا صدور پنبه بود، ولی بعدها به صرافی و بانکداری منتهی شد. از فعالیت‌های این تجارتخانه، قبول سپرده در مقابل بیجک صندوق، جابه‌جایی پول در داخل کشور، خریدوفروش ارز و حواله‌های خارجی، قبول مالیات دولت به مرکز و تسهیل امور خزانه دولت در مقابل دستمزد بود.
.
مقدمات ایجاد بانک ملی
نخستین چک تضمینی غیردولتی در ایران از سوی تجارتخانه جهانیان رایج شد. تأسیس نخستین شرکت گوشت و تأسیس نخستین شرکت سهامی تلفن توسط تجارتخانه جهانیان شکل گرفت و این تجارتخانه مقدمات ایجاد بانک ملی را فراهم کرد.
اداره‌ها و شعبه‌های تجارتخانه جهانیان، همه‌جا مورد اطمینان مردم بود؛ به‌طوری که رسید صندوق آنها مانند اسکناس دست‌به‌دست می‌شد و رواج کامل داشت.
تجارتخانه جهانیان در شهرهای یزد، اصفهان، شیراز، کرمان، بندرعباس، رفسنجان و نمایندگی‌های آن در لندن و بمبئی، فعالیت‌های گسترده‌ای داشت، اما پای آن چطور به تهران باز شد؟
در سال 1312 خسرو شاه‌جهان ساختمان مویدالسلطنه را که در شمال شرقی میدان توپخانه و ضلع جنوبی باغ لاله‌زار ناصرالدین‌شاه بود، از او خریداری و نمایندگی تجارتخانه جهانیان را در شهر تهران تأسیس کرد. مدیریت شعبه تهران نیز در اختیار فریدون و گودرز از برادران خسرو بود. نام برادران جهانیان به ترتیب؛ پرویز، خسرو، گودرز، رستم، بهرام، فریدون (خسرو اهرستانی) و گودرز بود.
.
در جریان انقلاب مشروطه
در جریان مبارزه مشروطه‌خواهان، مسئولان این تجارتخانه با انقلابیون همکاری نزدیک داشتند. حتی مشروطه‌خواهان، جواهرات سلطنتی را نزد بهرام جهانیان امانت نهاده بودند تا از دسترس محمدعلی شاه دور بماند. حتی سلاح مورد نیاز آنها توسط خسرو به‌صورت پنهانی در عدل‌های پنبه و پارچه از جنوب کشور به تهران و تبریز تأمین می‌شد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”] بانک شاهنشاهی ایران
بانک شاهنشاهی ایران یا بانک شاهی ایران، اولین بانک ایران به‌شمار می‌آید که در سال ۱۲۶۸ خورشیدی توسط بارون جولیوس دورویتر، بانکدار یهودی ـ انگلیسی و با فرمان سلطنتی ملکه ویکتوریای بریتانیا و به امتیاز دولت ایران تأسیس شد. این بانک سال‌ها بعد به بانک بریتانیایی خاورمیانه (BBME) تغییر نام داد و امروزه به نام بانک اچ‌اس‌بی‌سی خاورمیانه
شناخته می‌شود.[/mks_pullquote]
همین تلاطم‌های انقلاب مشروطه و طرفداری آنها از جریان مشروطه‌خواهی مشکلاتی را از سوی مخالفان داخلی مشروطیت برای آنها به وجود آورد. این امر موجب برانگیخته‌شدن خصومت مستبدان با جهانیان و در نهایت منجر به قتل دو تن از مدیران تجارتخانه؛ پرویز شاه‌جهان، مدیر تجارتخانه یزد و فریدون خسرو اهرستانی، مدیر تجارتخانه تهران و تبعید خسرو شاه‌جهان، مدیرکل تجارتخانه جهانیان به خارج از کشور شد و روند نابودی تجارتخانه را تسریع بخشید.
قتل پرویز موجب شد پارسیان هند که قصد داشتند پس از تأسیس بانک ملی، در سرمایه‌گذاری در آن نقش داشته باشند، از تصمیم خود منصرف شوند.
.
رقابت با خارجی‌ها و سقوط
برادران جهانیان در امور صرافی و نقل‌وانتقالات پولی ـ اعتباری رقیب جدی بانک‌های استقراضی و شاهنشاهی محسوب می‌شدند، به همین دلیل هنگام انقلاب مشروطیت و طرح تأسیس بانک ملی از سوی نمایندگان مجلس شورای ملی دوره اول تلاش وافری برای موفقیت این طرح به کار بردند.
پس از انقلاب مشروطه بانک‌های استقراضی و شاهنشاهی با در پیش‌گرفتن سیاست‌های کنترل‌شده مالی سبب‌ساز دردسرهای مضاعفی برای تجارتخانه فوق شدند.
برادران جهانیان از سال‌ها قبل روابط مالی ـ اعتباری قابل توجهی با بانک‌های شاهنشاهی و استقراضی داشتند، اما پس از انقلاب مشروطه در اثر دست‌ودلبازی‌های ویژه‌ای که بالاخص بانک استقراضی در اعطای وام‌های ریز و کلان از خود نشان داد، تجارتخانه جهانیان مبالغ هنگفتی از آن بانک وام گرفت. از سوی دیگر هر بار که تجارتخانه در بازپرداخت اقساط وام‌های خود با مشکلاتی مواجه می‌شد، بانک استقراضی بر اساس سیاست‌های مالی خود نه‌تنها آن را در تنگنا قرار نمی‌داد؛ بلکه اعتبارات بیشتری هم به آن اعطا می‌کرد.
این روند تا سال‌های پایانی دهه 1320 قمری کماکان تداوم یافت و برادران جهانیان بدون توجه به مشکلات عدیده‌ای که احتمال می‌رفت در آینده‌ای نه‌چندان دور از سوی بانک‌های خارجی برای آنها ایجاد شود، هرچه بیشتر به این بانک‌ها وابستگی مالی ـ اعتباری پیدا کردند.
.
در سراشیبی سقوط
این وضعیت چندان پایدار نماند و طی سال‌های پایانی دهه 1320 قمری تجارتخانه جهانیان نظیر تجارتخانه و صرافی ارباب جمشید دچار بحران فزاینده مالی شد و تقریباً به‌سرعت روند اضمحلال و ورشکستگی را طی کرد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”] ارباب جمشید که بود؟
ارباب جمشید جمشیدیان، از بازرگانان و ثروتمندان و ملاکان مشهور زرتشتی در عصر قاجاریه و نخستین نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی بود. او از بنیان‌گذاران بانک ملی ایران
به‌شمار می‌آید. مراودات او با دربار قاجار، کارهای عام‌المنفعه او و همچنین تاثیرگذاری
او در روند منجر به پیروزی انقلاب مشروطیت در تاریخ معاصر مشهور است.[/mks_pullquote]
در واقع بانک‌های شاهنشاهی و استقراضی به‌رغم سیاست‌های مالی سال‌های قبل به یکباره نه‌تنها اعتبارات مالی خود را از تجارتخانه جهانیان دریغ کردند؛ بلکه بازپرداخت فوری مطالبات عقب‌افتاده خود را نیز خواستار شدند. بدین ترتیب سیاست‌های کنترل‌شده مالی بانک‌های خارجی همراه با مشکلات عدیده سیاسی ـ اقتصادی داخلی که طی سال‌های پایانی دهه 1320 قمری برای تجارتخانه جهانیان ایجاد شده و از جمله موجبات قتل مشکوک دو تن از مدیران برجسته این تجارتخانه را فراهم آورده بود، دست به دست هم داد و اولیای این تجارتخانه را از هستی ساقط کرد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
پنج مرحله ثبت در فهرست آثار ملی
- اثر نشان‌دهنده مقطعی از تاریخ ملی یا بین‌المللی با بار غنی فرهنگی و تاریخی باشد.
- اثر متعلق یا در ارتباط با شخصیت‌های برجسته تاریخ کشور یا نشانگر گوشه‌ای از زندگی، فعالیت یا آثار آنان باشد.
- اثر در سطح ملی یا بین‌المللی شاخص یک مبدأ تاریخی یا نقطه‌عطف در تاریخ انسان یا دست‌ساخته‌های او یا حرکتی تاریخی باشد.
- اثر در سطح ملی یا بین‌المللی حاوی اطلاعات جامعی از تاریخ و معارف انسانی، فرهنگ و تمدن بشری تاریخ علوم و فنون هنرها باشد یا نقش تعیین‌کننده‌ای را در این زمینه ایفا کند.
- اثر نزد عامه مردم و عرف مورد احترام یا توجه خاص باشد.
[/mks_pullquote]
بدین ترتیب تجارتخانه و صرافی جهانیان که گفته می‌شد فعالیت تجاری ـ بانکی آن از موسسه اقتصادی ارباب جمشید نیز چشم‌گیرتر بود، در سال 1331 قمری اعلام ورشکستگی کرده و فعالیت آن متوقف شد و مؤسس آن خسرو شاه‌جهان نیز به دلایل سیاسی به اروپا تبعید شد. پرویز و فریدون هم پس از انقلاب مشروطه به قتل رسیدند، اما گودرز در فعالیت تجاری مشغول ماند.
.
شروعی دوباره
عمارت تجارتخانه جهانیان تهران توسط کیخسرو اتحادیه خریداری اما پس از مدت کوتاهی دوباره توسط زرتشتیان برای شرکت سهامی آبادانی باز پس گرفته و خریداری شد. اردشیر جهانیان فرزند گودرز، یکی از برادران بزرگ تجارتخانه جهانیان که سودای تاجر بودن را از پدر به ارث برده بود، در سال ۱۳۳۶ عمارت موصوف را خریداری و در عمارت تجارتخانه جهانیان پدر و عموها شرکتی را به‌عنوان شرکت مهرآیین راه‌اندازی کرد که بعدها نام تجارتخانه را به تجارتخانه اردشیر و شرکا تغییر داد.
اردشیر جهانیان که در سال ۱۲۹۵ دیده به جهان گشوده بود، اول بهمن ۱۳۷۵ بدرود حیات گفت. او تاجر زرتشتی مذهب، سردبیر ماهنامه هوخت، نایب‌رئیس انجمن زرتشتیان و نویسنده کتاب‌های مذهبی بود.
اردشیر جهانیان اولین نمایندگی واردات محصولات شرکت زیمنس به ایران را دریافت کرد و در این ساختمان که در میان برخی به الکتروتل (الکترو تلفن) شهره شده بود، دستگاه‌های مخابراتی شرکت زیمنس را به مشتریان عرضه می‌کرد. او همچنین با همکاری شرکت‌های بلژیکی، نمایندگی واردات کریستال‌های بلژیکی را به عهده گرفت.
البته بر اساس نوشته‌های جمشید وزرا، نوه گودرز جهانیان، پسر دوم اردشیر جهانیان، ملک موصوف را هیچ‌گاه از کیخسرو اتحادیه خریداری نکرد؛ بلکه آن را از بانو فخرالملوک که مالک عمارت بود، اجاره کرد.
در نهایت امر در سال ۱۳۵۹ ملک و عمارت تجارتخانه جهانیان با تهدید و ارعاب توسط باغبان ملک مصادره و در سال ۱۳۹۴ تخریب شد. تجارتخانه جهانیان که روزگاری ملک مویدالسلطنه گرانمایه، پدر همسر کاشف‌السلطنه بود و بعدها به‌عنوان تجارتخانه جهانیان مورد بهره‌برداری قرار گرفت و در دوران انقلاب مشروطه فرازونشیب‌های بسیاری به چشم خود دید، تخریب و درختان باغ تجارتخانه آن شبانه قطع شد. تجارتخانه جهانیان در فهرست آثار ملی ایران ثبت نشده است.
