اصول بلاکچین: مقدمه‌ای بر مفهوم دفتر کل توزیع‌شده

در دنیای امروز، همه اذعان دارند که تکنولوژی دفتر کل توزیع‌شده بلاکچین، تراکنش‌های تجاری سازمان‌ها را متحول کرده است.

اگر علاقه‌مندید که در مورد نحوه‌ی عملکرد شبکه‌ی بلاکچین و چگونگی استفاده از فرصت‌های موجود، اطلاعاتی را کسب کنید و با اقداماتی که آی‌بی‌ام (IBM) و سایر شرکت‌ها با هدف توسعه‌ی بلاکچین در صنایع مختلف انجام می‌دهند، آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم که مطالعه‌ی این مقاله را از دست ندهید.

 

دفتر کل توزیع‌شده چیست؟

یک دفتر کل توزیع‌شده، عبارت است از نوعی پایگاه داده، که همانندسازی شده، از نظر زمانی هماهنگ شده و در بین اعضای یک شبکه‌ی غیرمتمرکز به اشتراک گذاشته می‌شود. این دفتر کل توزیع‌شده، تراکنش‌های انجام‌گرفته در بین اعضای شبکه را در خود رکورد می‌کند. مبادلات داده و دارائی، نمونه‌هایی از همین تراکنش‌ها هستند.

اداره‌ی شبکه، به‌صورت مشترک انجام می‌شود و هرگونه به‌روزرسانی در رکوردهای دفتر کل، باید به اطلاع و تائید تمامی اعضا برسد.

در دفتر کل توزیع‌شده، هیچ قدرت مرکزی و یا واسطه‌ی شخص ثالث وجود ندارد و مؤسسات مالی و شرکت‌های تسویه وجوه حق دخل و تصرف در آن را ندارند. برای هر رکوردی که در دفتر کل توزیع‌شده ثبت می‌شود، یک برچسب زمانی و یک امضای رمزنگاری‌شده‌ی منحصربه‌فرد در نظر گرفته می‌شود؛ در نتیجه، می‌توان گفت که تاریخچه‌ی تمامی تراکنش‌های شبکه، قابل نظارت و تغییرناپذیر هستند.

 

دفتر کل‌های تجاری چه هستند؟

در دنیای متصل و یکپارچه‌ی امروز، فعالیت‌های تجاری در شبکه‌های کسب‌وکار انجام می‌گیرند و مرزهای ملی، جغرافیایی و حقوقی را زیر پا می‌گذارند. تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان، کارپردازان، شرکا، بازارسازان و سایر ذی‌نفعان در مکانی به نام بازار، گرد هم آمده‌اند و به حفظ، کنترل و استفاده از ارزش‌ها، امتیازات و حقوق سرمایه‌ای خود می‌پردازند. در چنین مکانی است که یک شبکه‌ی کسب‌وکار شکل می‌گیرد.

دارایی، دو نوع است. ملموس یا فیزیکی و غیرملموس یا مجازی.

خانه، خودرو، توت‌فرنگی، نمونه‌هایی از دارایی‌های محسوس هستند و سند، امتیازنامه و برگه‌ی سهم، مثال‌هایی از دارائی غیرملموس. مالکیت و انتقال دارایی، تراکنش‌هایی هستند که موجب تولید ارزش در شبکه‌ی کسب‌وکار می‌شوند.

معاملات یا همان تراکنش‌ها، به‌طورمعمول از چند عضو تشکیل می‌شوند؛ خریدار، فروشنده و عامل واسطه (مانند بانک‌ها، حسابرس‌ها و دفتر اسناد رسمی) نمونه‌هایی از همین اعضا هستند. توافق‌نامه‌ها و قراردادهای تجاری در دفترهای کل ثبت می‌شوند. یک کسب‌وکار معمول، به منظور پیگیری مالکیت و نقل‌وانتقال دارایی در بخش‌های مختلف فعالیت‌های تجاری‌اش، از چندین دفتر کل جداگانه استفاده می‌کند. در حالت کلی می‌توان گفت: دفتر کل، سیستمی است که برای ثبت فعالیت‌های اقتصادی به کار می‌رود.

شکل زیر، نمایی از یک دفتر کل معمول را نشان می‌دهد:

معایب دفتر کل‌های تجاری کنونی

دفتر کل‌های تجاری کنونی، از بسیاری جهات دارای کمبود هستند.

کارایی پایین، هزینه‌ی بالا، مهیا کردن فرصت برای سوءاستفاده، عدم شفافیت و آسیب‌پذیری در برابر فساد مالی و تقلب، نمونه‌هایی از همین کمبودها هستند.

این کمبودها موجب بروز اختلاف می‌شوند؛ حل این اختلافات، انجام تراکنش معکوس و بیمه کردن تراکنش‌ها، فرآیندهایی بسیار پرهزینه هستند. طبیعی است که در این فضای پر از حس خطر و عدم اطمینان، کسب‌وکارها نمی‌توانند از فرصت‌ها به نحو احسن استفاده کنند.

دفتر کل‌های تجاری کنونی، علاوه بر موارد اشاره شده، یک مشکل دیگر نیز دارند و آن عبارت است از عدم تطابق نسخه‌های موجود در سیستم دفتر کل هرکدام از اعضای شبکه. این مشکل، باعث می‌شود که اعضا، بر مبنای داده‌های موقتی و نادرست، تصمیم‌گیری کنند و اگر تمایل داشته باشند که بر مبنای اطلاعات صحیح، تصمیم بگیرند، مجبورند نسخه‌های مختلف دفتر کل را با هم تطبیق دهند. چنین اقدامی، مستلزم زمان است و در روند تصمیم‌گیری، تأخیر ایجاد می‌کند.

بلاکچین چیست؟

بلاکچین یک دفتر کل دیجیتالی مشترک است که در مقابل اعمال دست‌کاری، مصونیت دارد. در دفتر کل بلاکچین، داده‌های مربوط به دادوستدهای انجام‌شده در بین اعضای شبکه، در یک شبکه‌ی عمومی و یا خصوصی همتا به همتا، ثبت می‌شوند. رکوردهای این دفتر کل، به صورت پیوسته، در بین گره‌های شبکه که هر کدام مربوط به یک عضو مشخص است، توزیع می‌شود. رکوردها، به شکل زنجیره‌ای به هم پیوسته از بلوک‌ها هستند. این بلوک‌ها، از طریق رمزهای هش رمزنگاری‌شده، به هم متصل می‌شوند.

بلوک‌های مربوط به تراکنش‌های تائید شده و معتبر، همانند حلقه‌هایی هستند که از همان اولین تراکنش، تا آخرین تراکنش، به هم متصل شده و یک زنجیره (Chain) را شکل می‌دهند؛ از همین رو است که این تکنولوژی نوین، بلاکچین نام گرفته است. (بلاکچین در فارسی معادل است با زنجیره‌ی بلوکی). بلاکچین، به‌منزله‌ی یک مرجع اطلاعاتی واحد است. لازم به ذکر است که اعضای شبکه‌ی بلاکچین، تنها قابلیت دیدن تراکنش‌هایی را دارند که به آن‌ها مرتبط باشد.

 

نحوه‌ی عملکرد شبکه‌ی بلاکچین چگونه است؟

در معاملات معمول، از یک شخص ثالث، مانند مؤسسات مالی، برای واسطه‌گری استفاده می‌شود؛ ولی در دفتر کل توزیع‌شده‌، روال کار متفاوت است. تنها کسانی که در تعیین محتوای رکورد شده در دفتر کل توزیع‌شده‌ی بلاکچین نقش دارند، گره‌ها یا همان اعضای شبکه هستند. این اعضا، از طریق یک پروتکل اجماعی، محتوا را تائید می‌کنند. کسب اطمینان از انسجام و صحت تراکنش‌ها نیز به‌وسیله‌ی هش‌های رمزنگاری‌شده و امضاهای دیجیتال انجام می‌پذیرد.

اجماع، تضمین می‌کند که تمامی دفتر کل‌های اشتراکی، نسخه‌هایی دقیق و صحیح هستند.

اگر کسی بخواهد یک دست‌کاری در شبکه‌ی دفتر کل توزیع‌شده‌ی بلاکچین انجام دهد، مجبور است در آن‌ واحد، چندین تغییر را در بخش‌های مختلف اعمال کند؛ روشن است که چنین کاری در عمل امکان‌پذیر نیست.

علت وجودی پروتکل اجماعی نیز همین است که از وقوع تقلب جلوگیری شود. هر تغییر کوچکی در ورودی‌های تراکنش‌ها، مستلزم این است که رمز هش اختصاص ‌یافته به آن نیز تغییر یافته و دوباره از اول محاسبه شود؛ بنابراین رمزهای هش رمزنگاری‌شده‌ای مانند الگوریتم محاسباتی اس‌ اچ‌ ای دویست و پنجاه‌وشش (SHA256) نیز یک علت وجودی مهم دارند و آن عبارت است: ممانعت از اعمال اخلال در داده‌های ورودی تراکنش‌ها. امضاهای دیجیتال، همان کلیدهای شخصی (private key) هستند که برای اعضای شبکه صادر می‌شوند و این اطمینان را ایجاد می‌کنند که تراکنش، مستقیماً از سمت شخص فرستنده ارسال شده و پای جعل یا فریب‌کاری در میان نیست.

شبکه‌ی همتابه‌همتای غیرمتمرکز بلاکچین، از اعمال کنترل بر زیرساخت‌های پایه‌ای و آسیب زدن به سیستم، به دست یک یا چند عضو، ممانعت به عمل می‌آورد. اعضای شبکه، فارغ از این‌که شخص واحد، کنشگر دولتی و یا سازمان باشند، همه با هم برابر هستند و از پروتکل‌های یکسانی پیروی می‌کنند.

تراکنش‌ها، بعد از آن‌که از طریق پروتکل اجماعی به تائید تمامی گره‌ها رسیدند، به ترتیب زمانی در هسته‌ی سیستم رکورد می‌شوند. در نتیجه، می‌توان با اطمینان کامل ادعا کرد که هیچ تراکنشی تغییر نمی‌یابد و معکوس نمی‌شود، مگر این‌که در حین تراکنش بعدی، تمامی اعضا تغییر انجام‌شده در تراکنش قبل را تائید کنند.

 

مزایای تجاری بلاکچین

در شبکه‌ها‌ی تجاری سنتی، هر عضو، دفتر کل مخصوص به خود را دارد. نقطه‌ی ضعف دفتر کل‌های سنتی، این است که امکان وجود مغایرت در نسخه‌های مختلف آن‌ها، زیاد است و همین امر، مقدمات بروز اختلاف را فراهم می‌آورد. مدت ‌زمان طولانی موردنیاز برای تکمیل فرآیند تسویه و نیاز به عوامل واسطه‌ی پرهزینه، از جمله نقطه‌ضعف‌های دیگر سیستمی است که از گذشتگان برای ما به یادگار مانده است.

دفتر کل‌های به اشتراک‌گذاری شده‌ی بلاکچین، مشکلات موجود را حل کرده‌اند. در روش مدرن، یک تراکنش پس از رسیدن به تائید اجماعی و رکورد شدن در دفتر، امکان تغییر ندارد و کسب‌وکارهایی که این روش را به کار می‌گیرند، هم در زمان و هزینه صرف جویی می‌کنند و هم میزان خطر را به حداقل می‌رسانند.

هر چه از مزایای مکانیزم‌های اجماعی بلاکچین بگوییم، باز کم گفته‌ایم.

برخورداری از یک مجموعه‌ی داده‌ی یکپارچه و یکدست، کاهش میزان خطا، دستیابی آنی به داده‌های مرجع و فراهم بودن امکان اعمال تغییر در شرح دارائی‌ها توسط هر عضو، نمونه‌هایی دیگر از مزایای این تکنولوژی نوظهور هستند.

مالکیت اطلاعات موجود در دفتر کل مشترک، در دست هیچ‌کس نیست. به همین دلیل است که مدعی هستیم تکنولوژی بلاکچین، سطح اعتماد را ارتقا بخشیده و یکپارچگی در جریان اطلاعاتی تراکنش‌ها را برای اعضای شبکه به ارمغان آورده است.

مکانیزم‌های غیر قابل دست‌کاری تکنولوژی بلاکچین، ازیک‌طرف منجر به کاهش هزینه‌های حسابرسی و تطبیق قانونی شده و از طرف دیگر، بر میزان شفافیت می‌افزایند. شبکه‌های تجاری تکنولوژی بلاکچین، قراردادها را به صورت خودکار و قطعی رکورد می‌کنند، سرعت عملکردی را افزایش می‌دهند، هزینه‌ها را کمتر کرده و سطح ریسک را تقلیل می‌دهند؛ در نتیجه‌ی این امر، کسب‌وکارها می‌توانند جریان‌های درآمدی جدیدی را توسعه داده و تعامل خود را با مشتری، تقویت کنند.

 

موارد کاربرد بلاکچین

وقتی بلاکچین برای اولین بار وارد بازار شد، اکثر مردم بر این باور بودند که کاربرد این تکنولوژی، تنها به پشتیبانی از مبادلات بیت‌کوین محدود می‌شود؛ ولی واقعیت این است که موارد استفاده‌ی تکنولوژی نوظهور بلاکچین، بسیار فراتر از تراکنش‌های مرتبط با ارزهای رمزنگاری‌شده هستند. به‌عنوان‌مثال، در دنیای امور مالی، شبکه‌ی بلاکچین باعث می‌شود که زمان فرآیندی تسویه‌ی دادوستدهای اوراق بهاردار، تسریع شده و از چند روز، به چند دقیقه برسد. در زنجیره‌ی تأمین نیز شبکه‌ی بلاکچین با هدف پیگیری جریان کالا و پرداخت و ثبت آنی اطلاعات در رایانه، مورداستفاده قرار می‌گیرد.

اگر برایتان سؤال پیش آمده که آیا من نیز می‌توانم تکنولوژی بلاکچین در کسب‌وکارم پیاده‌سازی کنم یا خیر، پیشنهاد می‌کنیم که سؤالات زیر را مطالعه کرده و برای آن‌ها، پاسخ مناسبی پیدا کنید:

1. آیا در کسب‌وکار شما، شبکه‌های تجاری نیز نقش دارند؟
2. آیا از اصل اجماع برای تائید تراکنش‌ها استفاده می‌شود؟
3. آیا رد ممیزی و پیگیری منبع، در این کسب‌وکار ضرورت دارد؟
4. آیا رکوردهای تراکنش‌ها باید غیر قابل تغییر بوده و در برابر دست‌کاری، مصونیت داشته باشند؟
5. آیا اختلافات، باید به صورت قطعی و بی برو و برگرد حل شوند؟

اگر پاسخ شما به سؤال اول و دست‌کم یکی دیگر از پرسش‌های مطرح‌شده، مثبت است؛ پس تکنولوژی بلاکچین، می‌تواند در کسب‌وکارتان کارایی داشته باشد.

بلاکچین، تنها برای کسب‌وکارهایی سودمند است که دارای شبکه باشند، البته شبکه‌ی اشاره‌شده؛ به فرم خاصی محدود نشده و می‌تواند از انواع مختلفی باشد. بلاکچین هم از شبکه‌های درون‌سازمانی و هم از شبکه‌های برون‌سازمانی (برای مثال: زنجیره‌ی تأمین) پشتیبانی می‌کند. به اشتراک‌گذاری داده‌های مرجع در بین بخش‌های مختلف و یا حسابرسی و انطباق، از جمله کاربردهای شبکه‌های درون‌سازمانی هستند. ذخیره‌ی داده‌ها، ثبت دارائی‌های دیجیتال و قراردادها نیز نمونه‌هایی از موارد استفاده‌ی شبکه‌ی بلاکچین در ساختار برون‌سازمانی به شمار می‌روند.

تعداد صنایعی که پتانسیل بهره‌مندی از تکنولوژی مدرن بلاکچین را دارند، بی‌شمار است و ذکر تمامی آن‌ها از حوصله‌ی این بحث خارج است. بانکداری، مراقبت‌های پزشکی و حمل‌ونقل، چند مثال دیگر در این حوزه هستند که می‌توانند بلاکچین را در راستای تقویت مدل‌های کسب‌وکاری جدید به کار بگیرند.

 

هایپرلجر (Hyperledger) چیست؟

هایپرلجر، یک تلاش مشارکتی متن باز است که به منظور توسعه تکنولوژی‌های بلاکچین صنعتی ایجاد شده است. در واقع هایپرلجر عبارت است از یک همکاری جهانی در بین پیشروان امور مالی، بانکداری، اینترنت اشیا، زنجیره‌های تأمین، ساخت و تولید و فناوری که توسط بنیاد لینوکس (Linux Foundation®) میزبانی می‌شود. هایپرلجر بالغ‌بر 183 عضو مختلف دارد، این اعضا 9 پروژه را در دست اقدام دارند و با هدف ایجاد چهارچوب و پایه کد (code base) دفتر کل توزیع‌شده‌ی باز، استاندارد و سازمانی، با یکدیگر مشارکت می‌کنند. هایپرلجر فابریک (Hyperledger Fabric) و هایپرلجر کامپوزر (Hyperledger Composer) دو نمونه از این پروژه‌ها هستند.

چهارچوب هایپرلجر فابریک در طیف وسیعی از صنایع کاربرد دارد و از دفتر کل‌های توزیع‌شده‌ای که بر مبنای شبکه‌های مجاز هستند، پشتیبانی می‌کند. معماری مدولار هایپرلجر فابریک، موجب می‌شود که میزان محرمانگی، پایداری و انعطاف‌پذیری راهکاری مبتنی بر بلاکچین به بیشترین مقدار ممکن افزایش یابد. هایپرلجر کامپوزر، مجموعه‌ای است از ابزارهای رایگان و متن باز که با هدف ساخت سریع نمونه‌ی پروتوتایپ، تعریف و آزمایش شبکه‌ی آزمایش هایپرلجر فابریک و نوشتن اپلیکیشن‌های تعاملی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پلتفرم بلاکچین آی‌بی‌ام در چهارچوب هایپرلجر فابریک فعالیت می‌کند و در ابزار «پلتفرم بلاکچین آی‌بی‌ام: توسعه» از مجموعه‌ی ابزار هایپرلجر کامپوزر استفاده می‌کند.

 

الزامات بلاکچین سازمانی

کارشناسان بلاکچین را یک تکنولوژی ساختارشکن می‌دانند و بر این باور هستند که بلاکچین می‌تواند در شبکه‌های تجاری تحول ایجاد کند. آن‌ها همچنین می‌گویند که این نوآوری باید در یک فضای باز مورد استفاده قرار بگیرد و تمامی شرکت‌های فنی و صنایع باید از آن استقبال کنند. در همین راستا، آی‌بی‌ام، با چندین پروژه‌ی فعال هایپرلجر همکاری دارد و کدهای لازم را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد.

از دیدگاه آی‌بی‌ام، تکنولوژی بلاکچینی که در سطح صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد، دارای ویژگی‌های زیر است:

• دفتر کل مجاز و به اشتراک گذاشته شده: نوعی از سیستم رکورد (SOR) است که یک مرجع اطلاعاتی واحد بوده و فقط از قسمت انتهایی قابلیت افزودن داده را دارد.
• پروتکل اجماعی: به تمامی اعضای شبکه‌ی تجاری اطمینان داده می‌شود که دفتر کل، تنها زمانی به‌روزرسانی می‌شود که تراکنش‌ها به تائید همه‌ی شبکه برسد.
• رمزنگاری: برقراری امنیت، ممانعت از دست‌کاری‌های غیرقانونی، تصدیق هویت و یکپارچگی تراکنش‌ها را تضمین می‌کند.
• کد زنجیره‌ای (یا قرارداد بازار): شرایط و مقررات پذیرش عضو برای کسب‌وکار شبکه را به شکل خلاصه درمی‌آورد. رمز زنجیره‌ای در گره‌های معتبر بلاکچین ذخیره می‌شود.

تکنولوژی بلاکچین سازمانی، در کنار ویژگی‌های بالا، باید از الزامات کلیدی صنایع نیز پیروی کند. کارایی، تشخیص هویت معتبر و حفظ محرمانگی داده‌های تراکنش‌ها، نمونه‌هایی از همین الزامات هستند. هایپرلجر فابریک، به نوعی طراحی شده که توانایی پیاده‌سازی تمامی این ویژگی‌ها را دارد. در این تکنولوژی، از یک مدل اجماعی دیگر نیز استفاده‌شده که امکان انتخاب الگوریتم بهینه را برای کسب‌وکارها مهیا می‌کند.

 

از کجا باید شروع کرد؟

آی‌بی‌ام، در ارائه‌ی راهکارهای امن و متن‌باز بلاکچین برای سازمان‌ها، یک پیشگام به شمار می‌آید. این شرکت، جزو اولین مؤسساتی بوده که به پروژه‌ی هایپرلجر بنیاد لینوکس پیوسته و به صورت اختصاصی از توسعه‌ی بلاکچین‌های با قوانین باز، پشتیبانی می‌کند. آی‌بی‌ام با بیش از 400 شرکت در سراسر جهان همکاری داشته و با عرضه‌ی محصول آی‌بی‌ام کلاود (IBM Cloud)، آن‌ها را در پیاده‌سازی بلاکچین یاری کرده است. مؤسسات مالی، زنجیره‌های تأمین، اینترنت اشیا، مدیریت ریسک، مدیریت حقوق دیجیتال و مراقبت‌های پزشکی، نمونه‌هایی از همین مؤسسات هستند.

آی‌بی‌ام، پلتفرمی انعطاف‌پذیر و زیرساختی امن را در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد و بدین ترتیب، آن‌ها را در توسعه، قانون‌گذاری و کنترل شبکه‌ی بلاکچین سازمانی، یاری می‌کند. هم‌اکنون، تعداد شبکه‌هایی که در پلتفرم بلاکچین آی‌بی‌ام فعال هستند و به دادوستد روزانه‌ی دارائی، حفظ امنیت غذا، تجارت و پرداخت دیجیتال و … می‌پردازند، به بیش از 40 مورد می‌رسد.

ثبت نام در برنامه‌ی استارتر پلتفرم بلاکچین آی‌بی‌ام (IBM Blockchain Platform Starter Plan) یکی از روش‌هایی است که توسعه‌گران می‌توانند از طریق آن، به کسب دانش و مهارت در حوزه‌ی بلاکچین‌های سازمانی حقیقی بپردازند. شرکت‌کنندگان برنامه‌ی استارتر جدید، پس از یادگیری مهارت‌های مربوطه، خواهند توانست به سرعت یک شبکه‌ی پیش‌تولید بلاکچین ایجاد کنند، مدل‌های کاربردی را گسترش دهند و اپلیکیشن‌هایی را برای مشتری تولید کرده و توسعه دهند.

 

جمع‌بندی

تکنولوژی بلاکچین، یک روش کاملاً جدید را برای انجام معاملات تجاری معرفی کرده است. نسل بعدی، از این تکنولوژی الهام خواهد گرفت و با ساخت اپلیکیشن‌های قوی و هوشمند، عملیات ثبت‌اسناد و دادوستد دارائی‌های فیزیکی، مجازی، ملموس و غیرملموس را انجام خواهند داد. تکنولوژی بلاکچین، به لطف مفاهیم جدیدی همچون حفظ امنیت از طریق رمزنگاری، اجماع غیرمتمرکز و دفتر کل عمومی و مشترک، تحولات بزرگی را در عرصه‌ی مدیریت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و علمی ایجاد خواهد کرد.

 

گام‌های بعدی که باید طی کنید

در پایان، چند روش کاربردی را برای کسب موفقیت در مسیر حماسه‌ی بلاکچین، معرفی می‌کنیم.

• خبرنامه‌های بلاکچین را دنبال کنید؛ در این خبرنامه‌ها عضو شوید و نسخه‌های جدید را مطالعه کنید.
• به مراکز توسعه‌ی بلاکچین سر بزنید؛ این مراکز، به‌منزله‌ی ابزارها و آموزش‌های رایگان هستند، کسی که در این مراکز فعالیت می‌کند، از حمایت جامعه‌ی بلاکچین بهره‌مند می‌شود و می‌تواند راهکارهای بلاکچین را برای کسب‌وکارها تعریف کرده و توسعه دهد.
• در دوره‌های ضروری بلاکچین برای توسعه‌دهندگان که اغلب به صورت آنلاین هم برگزار می‌شوند، شرکت کنید و با چم‌وخم نقل‌وانتقال دارائی آشنا شوید. به‌طورمعمول، در انتهای این دوره‌ها یک آزمون برگزار می‌شود و به کسانی که این آزمون را با موفقیت پشت سر بگذارند، یک نشان علمی داده می‌شود. هر چه تعداد دوره‌هایی که در آن شرکت می‌کنید، بیشتر باشد، با تسلط بیشتری می‌توانید به توسعه‌ی شبکه‌ی بلاکچین در کسب‌وکار خود بپردازید.
• در کنار دوره‌ای که بنیاد بلاکچین آی‌بی‌ام برگزار می‌کند، یک دوره‌ی پیشرفته‌ی شش‌ساعته نیز با عنوان (الزامات بلاکچین) برگزار می‌شود و در آن، به ارائه‌ی تصویری دقیق‌تر از اجزا و معماری شبکه‌های تجاری بلاکچین پرداخته می‌شود. ساخت شبکه و تولید اپلیکیشن نیز جزو مهارت‌هایی هستند که شرکت‌کنندگان این دوره کسب می‌کنند.
• الگوهای کد مختلف بلاکچین را مورد بررسی قرار دهید؛ این الگوها، دیاگرام‌های معماری، دیدگاه‌های کلی و جریان‌های فرآیندی را در خود گنجانده‌اند و نقشه‌ی راه را برای حل مسائل پیچیده در اختیارتان قرار می‌دهند.

منبع: Developer.ibm