پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشتماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطبترین رسانه ایران در زمینه فناوریهای مالی، بانکداری و پرداخت و استارتآپهای فینتک است.
چرا مردم برای دریافت خدمت مطلوب بانکی باید پول پرداخت کنند؟ [یادداشت]
رضا قربانی؛ گفته میشود بانک صادرات تنها بانکی است که برای ارائه خدمات بانکداری الکترونیک از مردم پول دریافت میکند. این موضوع بحثهای فراوانی را در محافل عمومی و تخصصی ایجاد کرده است. سوالهایی مانند این که آیا بانک حق دارد برای ارائه خدمت الکترونیکی پول بگیرد یا نه؟ موافقان میگویند بانک خدمتی ارائه میکند و در ازای آن خدمت حق دارد پول دریافت کند. مخالفان بر لزوم فرهنگسازی تاکید میکنند و این که بانکداری و پرداخت الکترونیک هنوز در ایران جا نیفتاده است و بانکها باید رایگان این خدمت را عرضه کنند. البته برخی میگویند بانک صادرات به مشتریان خود چیزی در مورد کارمزد خدمات بانکداری الکترونیک نگفته و از این نظر کار بانک صادرات صحیح نیست. در هر حال چه بانک صادرات به مشتریان خود در مورد دریافت کارمزد چیزی گفته باشد یا نه نفس اخذ کارمزد برای خدمات بانکداری و پرداخت الکترونیک جای برررسی بیشتری دارد و به آسانی نمیتوان آن را رد یا قبول کرد.
واقعیت این است که در نظام بازار هر شخص حقیقی یا حقوقی در ازای ارزش افزودهای که ایجاد میکند دریافتی متناسب با آن ارزش افزوده دارد. میزان دریافتی در نظام بازار تعیین میشود. به عنوان نمونه اگر شما ارزش افزودهای ایجاد کنید که این ارزش افزوده متمایز از همه بازیگران بازار باشد احتمالا میتوانید هر قیمتی بر روی محصول یا خدمت خود بگذارید. مصداقهای این نوع قیمتگذاری شرکتهایی هستند که در حوزه مد عمل میکنند: مانند لامبورگینی، فراری، بیژن، اپل. هیچ گاه کسی بابت بالا بودن قیمت لامبورگینی شکایت نمیکند. چون همه پذیرفتهاند که لامبورگینی اتوموبیلهایی متمایز برای افرادی متمایز تولید میکند. بنابراین آنهایی که میخواهند متمایز باشند هزینه آن را هم پرداخت میکنند. اتفاقا قیمت بالا به تمایز هم کمک میکند. اگر چنین نباشد و تهیه محصول و خدمت برای همگان آسان باشد دیگر آن محصول یا خدمت متمایز نخواهد بود.
اما در مقابل این نوع قیمتگذاری مدل دیگری وجود دارد و آن رهبری در هزینههاست. بسیاری از شرکتها خدمت و یا محصول خود را با کمترین قیمت ممکن به بازار عرضه میکنند. این قیمت هم در نظام بازار تعیین میشود و به گونهای است که اکثریت مصرفکنندگان توان پرداخت آن را دارند و سود شرکت هم تامین میشود. از شرکتهایی که به این شکل عمل میکنند میتوان مایکروسافت، کوکاکولا و سونی را نام برد. این شرکتها محصولات خود را با قیمتهای پائین و برای تعداد زیادی از مشتریان عرضه میکنند.
در صنعت بانکداری و پرداخت هم داستان به همین شکل است. برخی از بانکها خدمات خاصی را به مشتریان خاصی ارائه میکنند. در نتیجه قیمتهای بالایی هم میگیرند. اما بیشتر بانکها در ایران برای اکثریت مردم با قیمتهای پائین خدمترسانی میکنند. اخیرا و با تلاشهای اقتصاد نوین و بانک تات مفاهیمی مانند بانکداری اختصاصی و شرکتی در حال ورود به ادبیات روزمره بانکداری در ایران است. ولی در حال حاضر بانکها بنگاههایی هستند که خدمت خود را با کمترین قیمت عرضه میکنند. البته منظور از خدمت در این نوشته خدماتی مانند استفاده از کارتهای بانکی و حسابهای اینترنتی است. وگرنه بانکها خدمات گوناگونی عرضه میکنند که موضوع این یادداشت نیستند.
گره کور قیمتگذاری خدمات بانکداری و پرداخت الکترونیک در این نهفته است که گفته میشود کشور ما در مرحله فرهنگسازی برای استفاده مردم از خدمات بانکداری و پرداخت الکترونیک است. این موضوع باعث میشود تا بانکها هزینهای بابت ارائه خدمات بانکداری و پرداخت الکترونیک دریافت نکنند تا مردم تشویق به استفاده از این فناوریها شوند. حال در این بین اگر بانکی بخواهد برای ارئه این خدمات پولی دریافت کند باید خدمت خاصی ارائه کرده باشد. وگرنه این خدمت اگر همان خدمتی باشد که همه بانکها هم عرضه میکنند منطقا مردم از این بانک مهاجرت میکنند و این به نفع بانک نخواهد بود. بنابراین در نظام بازار بانک خود به خود مجبور خواهد شد یکی از این دو کار را بکند: یا خدمتی با کیفیت عالی نسبت به بانکهای دیگر عرضه کند و یا از دریافت هزینه دست بردارد. البته این دو گزینه در نظام بازار آزاد معنیدار است و در نظام اقتصادی ما گزینه سومی به نام اجبار به استفاده وجود دارد که نمیتوان آن را نادیده گرفت. بسیاری از مشتریان مجبور به استفاده از خدمات بانکی بانکهای خاصی هستند و هزینه مهاجرت به بانکهای دیگر هم بیشتر از پرداخت هزینه استفاده از خدمات همان بانک است که مشتری منطقا ترجیح میدهد در همان بانک بماند.
بنابراین در نظام بازارموضوع اخذ هزینه از مشتریان بابت خدمت یک موضوع منطقی است. هرچند اخلاق کسب و کار حکم میکند این موضوع به مشتری در هنگام عقد قرارداد گفته شود.
در نظام اقتصادی ما حکم نگرفتن هزینه چگونه است؟ در واقع این بخش مهم ماجراست که کمتر دیده شده است. چند سال پیش بانک سامان ناگهان اعلام کرد که بابت تراکنشهای روی پایانههای فروش پولی اخذ نمیکند. این موضوع باعث شد به مرور بانکهای دیگر هم کارمزد تراکنش روی پایانههای فروش را صفر کنند. تقبل این هزینه برای بانکها چندان سخت نیست اما این موضوع و بدعادت شدن مصرفکنندگان باعث صدمه به صنعت پرداخت الکترونیک شد. به گونهای که صنعت پرداخت الکترونیک امروز ایران وابسته به بانکها شده است و بدون بانکها قادر به حیات خود نیستند. در حالی که در تمام دنیا صنعت بانکداری و پرداخت از هم جدا هستند و هر کدام کسب و کار خودشان را دارند. طرحهایی مانند مگاپیاسپیها و شاپرک هم در این راستا طرح شدهاند. موضوع در ایران زمانی به سر و سامان خواهد رسید که بانکها ارزش افزودهای عالی برای مردم فراهم کنند. وگرنه با خدماتی که اکنون بانکها و شرکتهای پرداخت عرضه میکنند شاید تا ابد داستان بانکداری و پرداخت الکترونیک ایران همین آش باشد و همین کاسه؛ نه شاپرک دردی دوا خواهد کرد نه مگاپیایپی.