پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مصطفی نقی‌پورفر، مدیر آزمایشگاه بلاکچین خانه نوآوری می‌گوید تا آخر سال ۹۷ عرضه محصول بلاکچین محقق خواهد شد.
بلاکچین یک مفهوم است یا تکنولوژی؟ مفهومی متعلق به حال که قرار است در آینده تبدیل به تکنولوژی شود تا از محصولات آن استفاده کنیم؟
بلاکچین یا زنجیره بلوک یک فناوری است، ولی در پس آن مفهومی نشسته که این فناوری را به جلو می‌راند. در پس فناوری بلاکچین، توافق و تراضی جمعی وجود دارد. رخداد خوب این است که در بلاکچین، توافق و تراضی جمعی برای نخستین بار در دنیا پیاده‌سازی شد بی‌آنکه نیاز به دخالت انسان داشته باشد.
من کل هنر این فناوری را همین توافق جمعی می‌دانم. البته توافق و تراضی جمعی تعبیر من است. این فناوری از سال ۱۹۹۱ میلادی مطرح شد. مبنای اصلی آن بر ریاضیات و برنامه‌نویسی است. اینکه چگونه می‌شود تصمیم‌گیری‌ها به‌صورت غیرمتمرکز باشد. هنگامی‌که به‌سوی فناوری‌های آینده می‌رویم و تعداد دیوایس‌ها، روبات‌ها و دستگاه‌های متصل به اینترنت زیاد می‌شود، هوش مصنوعی موضوعی جدی می‌شود و احتمالاً تصمیم‌گیری‌های متمرکز چندان کارا نباشند.
تا سوم ژانویه ۲۰۰۹، بیت‌کوین به‌عنوان نخستین نمود فناوری بلاکچین، در حد تحقیق و توسعه بود و کسی آن را جدی نمی‌گرفت. بلاکچین به‌تمام‌معنا فناوری است و مهندسی موضوع در آن خیلی جدی اتفاق افتاده است. از ریاضیات استفاده می‌کند ولی اگر به‌صورت ریاضی به آن نگاه کنیم، نباید تا این اندازه خوب عمل کند.
تئوری‌های ریاضی به کمک می‌آیند ولی کافی نیستند. کنار آن، مسائل واقعی هستند که تئوری ریاضی را عملی می‌کنند. تا سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ که بیت‌کوین به‌اصطلاح هایپ یا حبابی ایجاد کرد و همه علاقه‌مند شدند تا بدانند چیزی که این‌همه مؤثر است، چیست؛ چیزی که صنعت چند صدساله بانکداری را دچار تغییرات جدی می‌کند.
در این زمان، کسی فناوری بلاکچین را جدی نگرفته بود. هنوز هم بلاکچین و بیت‌کوین را اشتباه می‌گیرند. درحالی‌که بیت‌کوین مبتنی بر بلاکچین است و بلاکچین یک فناوری زیرساختی است. به‌صورت ساده‌تر، بلاکچین نحوه متفاوت نوشتن دیتاست که این نحوه نوشتن، رمزنگاری را در داخل خود نهادینه کرده است. درون خود فناوری، رمزنگاری نهادینه‌شده است.
تاریخچه آن جالب است. پیش از بیت‌کوین، حتی در دهه ۹۰ ارز رمزنگاری‌شده داشتیم. صنعت بانکداری نسبت به حیطه کاری خود بسیار حساس و حتی حسود است. اجازه نمی‌دهد کسی به این صنعت وارد شود و تغییر جدی انجام دهد. ارزهای رمزنگاری‌شده هنگامی‌که وارد این صنعت شدند، بر مبنای تمرکزگرایی در صنعت بانکداری بودند تا تمام تراکنش‌ها را پشتیبانی کنند.
سپس مشکلاتی مانند هک شدن، اتک، دوباره خرج کردن پول و غیره برای آن‌ها پیش آمد و شکایاتی هم شد. البته تئوری‌های توطئه می‌گویند که این مشکلات کار خود صنعت بانکداری بود که تاب رقیب را نداشت. ازاین‌رو دو تا از بزرگ‌ترین استارت‌آپ‌های ارز رمزنگاری‌شده دچار مشکلاتی شدند.
یکی ورشکسته و دومی توسط غول‌های بزرگ بانکداری خریداری شد. تجربه ارز رمزنگاری‌شده چندان موفق نبود تا سال ۲۰۰۸ که سقوط مالی بانک‌های آمریکا اتفاق افتاد. پیش از آن، همه به صنعت بانکداری سنتی فکر می‌کردند و کسی امید به تغییر نداشت. سپس گفته شد که چرا مردم باید تاوان اشتباه سازمان‌های بزرگ را بدهند و چرا باید خزانه‌داری و دولت آمریکا تعهد بدهند.
خزانه‌داری و دولت در آن زمان ۷۰۰ میلیارد تعهد دادند ولی پس‌ازآن بلومبرگ گزارش داد که تا سال ۲۰۱۰، این رقم به ۷٫۷ تریلیون دلار رسید. عدد بسیار بالابود و آمریکایی‌ها در کشور خودشان به همان میزان بدهکارتر شدند. پیش از آن‌یک زمینه فناورانه ایجادشده بود، سپس یک فضای روانی هم‌شکل گرفت و شخص یا گروهی بیت‌کوین را بر مبنای بلاکچین شکل دادند و به دنبال آن بودند که آن رخداد دوباره تکرار نشود. پیش‌ازاین فناوری، صنعت بانکداری شفاف نبود.
یکی از مزایای بلاکچین شفافیت است و ضمن حفظ امنیت اطلاعات صاحبان حساب‌ها، می‌بینید که برای تراکنش‌ها چه رخ می‌دهد. نکته دیگر این بود که به‌جای شخص ثالث، جمع باید برای تراکنش‌ها تصمیم بگیرد. بلاکچین و بیت‌کوین این هنر را داشتند تا انگیزه‌ای برای افراد ایجاد کنند که تراکنش اشتباه ننویسند و دقت در دیتانویسی بالا برود.
آن مشوق فناوری بیت‌کوین مبتنی بر بلاکچین باعث شد فضای متمرکز تبدیل به فضای غیرمتمرکز شود و همه انگیزه داشتند تا تراکنش‌ها درست نوشته شود. کسی به دنبال این نبود که پنهانی پولی بدهد تا تراکنش اشتباهی نوشته شود. این فناوری در سال ۲۰۱۰ موفق شد، همه به فناوری زیرساختی علاقه‌مند شدند.
کمک بلاکچین به بیت‌کوین این بود که بلوکی از دیتاها نوشته و به روشی به بلاک‌های بعدی زنجیر می‌شدند. به یکی از روش‌هایی که بلاک‌ها را به هم زنجیر می‌کنند، تابع هش می‌گوییم که پیش‌ازاین در فضای فناوری اطلاعات استفاده‌شده بود و در اینجا هم نمود خود را به‌خوبی نشان داد.
اگر یک هکر یا سازمان، یکی از بلاک‌ها را دست‌کاری می‌کرد، همه بلاک‌های پس‌ازآن غیر معتبر می‌شدند و همه می‌فهمیدند که کسی آن را دست‌کاری کرده است. وقتی بلاکچین توانست این‌چنین صنعت بانکداری را تحت تأثیر قرار دهد، این کانسپت مطرح شد که بلاکچین برای صنعت بانکداری نوشته‌نشده است. برای یک فضای تمرکزگرا نوشته‌شده که آن را به‌سادگی به‌سوی غیرمتمرکز شدن می‌برد. بی‌اینکه نگرانی هک شدن، حملات و اتک‌ها را داشته باشد.
به نظر می‌رسد تمرکززدایی تا زمانی که حاکمیت‌ها در جهان نخواهند، اتفاق نخواهد افتاد. آیا می‌شود مردم از ارزی استفاده کنند که دولت‌ها آن را قبول ندارند ولی نمی‌توانند جلوی آن را بگیرند؟
شاید بهتر باشد به مفهوم حاکمیت برگردیم. ما در طول تاریخ، این مفهوم را اشتباه فهمیدیم و یا مانند قرون‌وسطی درباره حاکمیت فکر می‌کنیم. حاکمیت در دنیای امروز، نوعی رگلاتور و تعیین‌کننده شرایط است. دولت، مجری قانون است و قانون محدودیت‌هایی برای این است که جامعه مسیر اشتباه نرود.
ما از دولت مجری قانون، به دولت خود قانون تبدیل شدیم؛ دولتی که می‌خواهد بر مردم حکومت کند. درحالی‌که این مردم بودند که قرار بود برای آینده خود تصمیم بگیرند. به تاریخ ایران و جهان نگاه کنید ببینید بانک مرکزی چه بود. در ایران پیش از بانک مرکزی، بانک‌ها کار خود را انجام می‌دادند.
سپس برای اینکه این فضا رگوله شود و آیین‌نامه و روال واحدی بر همه آن‌ها حاکم شود، تصمیم می‌گیرند که سازمانی به نام بانک مرکزی درست کنند تا در زمان نیاز، برای قوانین پولی و مالی و ابزارهای موردنیاز تصمیم بگیرد. به‌مرور بانک مرکزی ایران تبدیل به یک بانک شد. درحالی‌که بانک مرکزی بانک نیست؛ رگلاتور بانک‌هاست.
اگر مثلاً بانکی ورشکسته شود، بانک مرکزی از محل سپرده‌های آن بانک می‌تواند به آن بانک کمک کند. در نرخ بهره و ارزش پول تأثیر بگذارد. وظیفه ذاتی بانک مرکزی، نگهداشت ارزش پول است، ولی الآن بانک مرکزی درگاه پرداخت داده است. حساب نگه می‌دارد، چند وقت دیگر احتمالاً می‌خواهد سود بانکی و وام بدهد.
درگذر زمان، مفهوم بانک مرکزی تغییر کرد. امروز، بانک مرکزی تصمیمی می‌گیرد که به ضرر بانک‌ها و حتی به ضرر اقتصاد است، چون به حاکمیت وصل شده است. اگر حاکمیت رفتار پوپولیستی داشته باشد، تصمیمات عام‌گرایانِ را به فضای بانکی تحمیل می‌کند. در اینجا بانک مرکزی از رگلاتوری به‌سوی حاکم شدن می‌رود. دولت هم وظیفه رگلاتوری دارد، نه حکومت کردن. بلاکچین کمک می‌کند که مشارکت مردم در تصمیمات، ساده‌تر شود.
اگر بخواهیم در ایران از این فناوری محروم نشویم، چه تغییراتی باید رخ دهد؟
سازمان‌های رگلاتور مانند بانک مرکزی نیازمند تغییرات جدی در تصمیم‌گیری‌ها هستند. گفتم که بانک مرکزی از رگلاتوری به یک بازیگر جدی تبدیل‌شده است. این امربر کسی پنهان نیست که بانک مرکزی فروشنده ارز و سکه است. به‌جای اینکه کاری کند تا رفتارهای پولی و مالی درست شوند، خودش ارز و سکه می‌فروشد و خودش هم تصمیم می‌گیرد.
طبیعتاً چنین نهادی شرایط تصمیم‌گیری در مورد مسائل پولی را ندارد. پس در گام نخست این فضا در دولت و حاکمیت باید شکسته شود. دوم اینکه ما گمان کردیم که می‌توانیم خود را تافته جدا بافته از جهان کنیم. درصورتی‌که مردم ایران علاقه زیادی به فناوری و علم‌دارند و این در طول تاریخ در مردم نهادینه‌شده است. ما نباید تنها فناوری بلاکچین را ببینیم.
امروز فناوری‌هایی چون هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و فناوری داده‌های عظیم هم در حال گسترش هستند. این هجوم، همه‌جانبه است و امکان مقاومت در برابر آن نیست. ما نمی‌توانیم بگوییم که بلاکچین را نمی‌خواهیم ولی IOT را می‌خواهیم. اساساً IOT برای اینکه بتواند جلوی حملات فضای سایبری را بگیرد، باید برم بنای بلاکچین تراکنش‌ها را انجام دهد؛ مانند گذشته نمی‌توانیم IOT بیاوریم و آن را به روشن و خاموش کردن یا ریموت روشنایی محدود کنیم.
درصورتی‌که دیوایس‌ها باید بتوانند باهم صحبت کنند، هوش مصنوعی بر آن‌ها حاکم باشد و بتوانند باهم تراکنش انجام دهند. اگر قرار است حداقل ۵۰ میلیارد شیء اینترنت اشیاء تا سال‌های ۲۰۲۰ یا ۲۰۲۵ در دنیا وجود داشته باشد، نمی‌شود که تراکنش‌ها را روی اینترنت بانک یا موبایل بانک و تک‌به‌تک انجام داد.
این‌ها باید بتوانند باهم کار تراکنشی انجام دهند. پس درحالی‌که حاضر، به‌جز ارز رمزنگاری‌شده هیچ راه‌حلی برای چنین تراکنش‌هایی وجود ندارد. برای هوش مصنوعی هم‌چنین است. اگر هوش مصنوعی بخواهد به‌طورجدی به این فضا وارد شود، باید بتواند در حیطه اختیاراتی که در نرم‌افزار برای آن تعریف‌شده، تراکنش مالی انجام دهد.
راه‌حل دیگری هم ندارد. نمی‌توانیم به هوش مصنوعی بگوییم برو پشت باجه بانک یا با پوز تراکنش انجام بده! رشد فناوری به‌جز این راهکاری برای ما نگذاشته است. خودروهای هوشمند درراه هستند و باید بتوانند تصمیم بگیرند. وقتی یک خودروی هوشمند به‌عنوان تاکسی استفاده شد، می‌خواهیم بگوییم از مردم اسکناس بگیر؟! بهتر است خودمان را گول نزنیم.
نه می‌توانیم از بلاکچین صرف‌نظر کنیم، نه از ارزهای رمزنگاری‌شده. اگر بانک مرکزی فروشنده ارز است، ارزهای رمزنگاری‌شده را رقیب خود می‌داند، ولی حاکمیت و بانک مرکزی باید به وظیفه ذاتی خود یعنی رگلاتوری برگردد. این سیل بنیان‌کن خواهد آمد و با یک سد کوچک نمی‌توان جلوی آن را گرفت.
باید کشتی بسازیم و سوار بر این موج شویم، به اهداف عالی برسیم و کشوری پیشرفته و دانش‌بنیان داشته باشیم. اگرنه، در اثر سیل از بین می‌رویم.
الآن آماری از بازار بلاکچین در جهان داریم؟ چند استارت‌آپ در این زمینه‌داریم. آیا در جهان، سهمی از بازار فناوری بلاکچین تبدیل به اقتصاد واقعی شده است؟
طبق آمارها، تنها در سال ۲۰۱۷ حدود ۲۶ هزار اپلیکیشن مبتنی بر بلاکچین نوشته شد که عمدتاً در حوزه بانکی بودند و البته بیش از ۹۰ درصد آن‌ها از بین رفتند. فضای جهانی تلاش بسیاری برای رشد این حوزه می‌کند. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۳۰ کل حجم بازار بلاکچین به ۵/۳ تریلیون دلار برسد. در سال‌های ۲۰۱۷ تا حدود ۲۰۲۰ رشد ۱۲۰ درصدی را برای این فناوری پیش‌بینی کرده‌اند.
هایپ سایکل با یک فضای نوآورانه و رو به رشد به قله می‌رسد و از آن قله که هایپ و حباب اصلی است، شروع به سقوط می‌کند. نهایتاً فضا رئال شده و منحنی فناوری وارد فلات پروداکتیویتی یا جریان واقعی‌تری می‌شود. الآن بلاکچین در جهان از قله هایپ خارج‌شده و درحالی‌که افول و واقعی شدن است.
ما در کشور هنوز به هایپ نرسیدیم و درحالی‌که آزمون و آموزش هستیم. احتمالاً پس‌ازآن تبدیل به حباب می‌شود و سپس سقوط می‌کند به فضای واقعی و در آن زمان است که صنایع مولد می‌شوند. پس بلاکچین در جهان در نقطه واقعی و در ایران در نقطه سربالایی است.
یکی از شهرهای چین که اگر اشتباه نکنم دفتر مرکزی علی‌بابا در آن شهر مستقر است، برای یک سال، یک میلیارد دلار به تحقیق و توسعه فناوری بلاکچین اختصاص داده است. از این مبلغ حدود ۳۵۰ تا ۴۵۰ میلیون دلار را دولت مرکزی چین تضمین می‌کند. دقت کنید! تنها یک شهر، یک میلیارد دلار که دولت مرکزی ۳۵ تا ۴۵ درصد آن را تضمین کرده است. سرمایه‌گذاری‌ها در این زمینه رشد نجومی داشته است.
در مورد ایران هم آماری دارید؟ در ایران هنوز اپلیکیشن جدی در این زمینه نداریم. گفتید برخی در این زمینه کار می‌کنند. فکر می‌کنید نخستین محصولات چه زمانی بیرون می‌آیند؟ اگر خبری هم در این زمینه هست، به ما بگویید.
درزمینهٔ کریپتوکارنسی محصولات زیادی بیرون آمده است. با مشکلی که بانک مرکزی برای بسیاری از این پلتفرم‌ها درست کرد، بسیاری از آن‌ها یا فیلتر شدند یا فعالیت را کند کردند. برخی هم به سمت فضای شبه زیرزمینی رفتند. درزمینهٔ بلاکچین فکر می‌کنم نخستین محصولات به‌ویژه در فضای بانکی تا آخر سال بیرون می‌آیند. در سال‌های آینده هم صنایع به‌طورجدی خود را با این فضا تطبیق خواهند داد.
منبع: هفته‌نامه شنبه