پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بیتکوین مثل یک انفجار مطرح شد. این ویژگی دنیای جدید است که سرعت جا افتادن نوآوری‌های دیوانه‌وار هر روز کمتر و کمتر می‌شود. سرعت جا افتادن نوآوری‌ها در بین مردم تا حدی بالا رفته که نهادهای قانونی در سراسر جهان فرصت و زمان کافی برای هماهنگی با نوآوری‌ها را پیدا نمی‌کنند. بیتکوین نمونه بسیار خوبی از دستپاچگی نهادهای ناظر سراسر جهان در برابر نوآوری است. با نگاهی به کشورهای مختلف جهان متوجه می‌شویم بیشتر آنها تکلیف خودشان را در برابر بیتکوین نمی‌دانند. احتمالا در ایران پس از شنیدن نام بیتکوین، برای برخی گلدکوئست تداعی می‌شود و خاطرات سال‌های نه‌چندان دور را زنده می‌کند؛ آیا بیتکوین را باید ادامه راهی دانست که زمانی گلدکوئست در ایران طی کرد؟ در همین ابتدا تفاوت بزرگی بین این دو مشاهده می‌شود؛ گلدکوئست در کشورهای کمتر توسعه‌یافته دنیا بیشتر سر و صدا کرد و بیتکوین بالعکس. اگر گلدگوئست را ساخته و پرداخته اربابان سرمایه برای چپاول اندک سرمایه‌های کشورهای ضعیف دنیا بدانیم، بیتکوین در دل سرمایه‌داری پیشرو دنیا در حال فتح خاکریزها یکی از پس دیگری است و هر روز شرکت‌های بزرگ بیشتری به استقبال آن می‌روند. شرکت‌هایی مانند دِل، مایکروسافت، پی‌پال و ای‌بی روی خوش به این نوآوری نشان داده‌اند، در حالی که گلدکوئست هرگز مورد توجه این شرکت‌ها قرار نگرفت و در حد ابزاری برای فریب انسان‌های ساده باقی ماند. با اینکه گلدکوئست شرکتی ثبت‌شده در فیلیپین و فعال در هنگ‌کنگ است و مدیران مشخصی دارد اما بیتکوین موجودیت حقوقی و قانونی و حتی واقعی ندارد و همین تصمیم‌گیری دولت‌ها را درباره آن سخت می‌کند. بیتکوین پاسخی انقلابی به پرسشی است که در چند سال گذشته مطرح شده است: آیا راهی برای حذف بانک‌ها از بانکداری وجود دارد؟
.
همه چیز زیر سر بانک‌هاست
اگر به منابع و محتواهایی که در چند سال گذشته درباره نوآوری در فضای بانکی تولید شده نگاه کنیم، متوجه یک خط کلی در همه آنها می‌شویم: ما به پایان دوران بانکداری سنتی رسیده‌ایم و اگر بانک‌ها راه دیگری در پیش نگیرند، شکست خواهند خورد. به نظر می‌رسد بیتکوین قاتل بانکداری‌ای است که ما می‌شناسیم. بیتکوین از نظر فناوری همان چیزی است که حدود ۱۵ سال پیش صنعت موسیقی را پریشان کرد. حدود ۱۵ سال پیش روشی برای دانلود فایل‌های موسیقی ایجاد شد که از طریق آن افراد لازم نبود فایل را از روی یک سرور مشخص دانلود کنند، بلکه مجموعه افرادی که در سراسر جهان آن فایل موسیقی را داشتند و به اینترنت متصل بودند، به کمک کامپیوترهایشان شبکه‌ای ایجاد می‌کردند و به کمک هم فردی که فایل را نداشت به‌صورت تکه‌تکه از افرادی که فایل را داشتند دانلود می‌کرد و همزمان خودش هم همین لطف را برای دیگرانی تکرار می‌کرد که علاقه‌مند بودند فایل را داشته باشند. هر چقدر هم فعالان در شبکه بیشتر می‌شد، سرعت دانلود افزایش می‌یافت. این فناوری‌ای است که علمای فناوری اطلاعات به آن می‌گویند P2P یا نظیر به نظیر و نفر به نفر. بیتکوین از همین روش برای جابه‌جایی پول استفاده می‌کند. در بیتکوین شما هیچ پولی در عالم واقعیت ندارید. بیتکوین مانند پول واقعی نیست. پول همیشه پشتوانه‌ای دارد اما بیتکوین هیچ پشتوانه‌ای ندارد جز شبکه‌ای از فعالان گسترده در سراسر جهان. اگر زمانی این شبکه به هر دلیلی از کار بیفتد، دیگر هیچ چیزی وجود ندارد. با این حال به نظر می‌رسد اعتماد به شبکه به حدی بالا رفته که راه‌حل‌های پرداخت نوآورانه‌ای مانند Square، Shopify، Intuit و Etsy هم روی خوشی به بیتکوین نشان داده‌اند. استارت‌آپ‌های زیادی بر مبنای بیتکوین شکل گرفته است؛ به عنوان نمونه استارت‌آپی مانند BitPay که می‌گوید بین ۵۰۰ تا هزار پذیرنده در هر هفته به تعداد پذیرنده‌های بیتکوین اضافه می‌شود. حتی غول‌هایی مثل پی‌پال، Digital River و Braintree نیز تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای همکاری با استارت‌آپ‌هایی مانند BitPay و Coinbase بسته‌اند. با اینکه بیتکوین راه زیادی دارد که به صورت وسیع مورد پذیرش قرار گیرد اما آنهایی که خوش‌بین هستند، تصور می‌کنند این ارز مجازی راه خودش را پیدا خواهد کرد. از زمانی که «ورد پرس» ارز مجازی بیتکوین را قبول کرد تا امروز که برندهای شناخته‌شده‌ای مانند ویکی‌پدیا، دِل و مایکروسافت هم به باشگاه پذیرندگان بیتکوین پیوسته‌اند، هنوز اکثریت با شک و تردید به این نوآوری نگاه می‌کنند. اما اگر جست‌وجویی به صورت فارسی با کلیدواژه «بیتکوین» انجام دهید حجم انبوه وب‌سایت‌هایی که به صورت تخصصی در زمینه بیتکوین فعالیت می‌کنند، شما را شگفت‌زده خواهد کرد.
.
بیتکوین چیست و چگونه کار می‌کند؟
بیتکوین یک پول بی‌پشتوانه است که هیچ حکومتی پشت آن نیست. بیتکوین یک ارز است مانند تمام ارزهای دیگر دنیا. در چند سال گذشته ارزش بیتکوین در بازارهای جهانی از چند صدم دلار به صدها دلار افزایش یافته است. تاکنون هیچ دولتی پول بودن بیتکوین را تایید نکرده است و آمریکا، آلمان و چین بر کالا بودن بیتکوین تاکید می‌کنند. بیتکوین به کاربران امکان می‌دهد بدون هیچ واسطه‌ای انتقال پول انجام دهند. یکی از نکات جالب توجه بیتکوین این است که انتقال پول از یک نقطه به نقطه دیگر در تمام شبکه اطلاع‌رسانی شده و تمام نقاط از آن آگاه خواهند شد. همین ویژگی است که بسیاری از مدافعان بیتکوین به آن استناد می‌کنند و می‌گویند بیتکوین از امنیت بالایی برخوردار است.
ساتوشی ناکاموتو که تاکنون کسی او را ندیده، برنامه‌نویسی ژاپنی است که با این جمله بیتکوین را به جهان معرفی کرد:«من یک سیستم پرداخت الکترونیکی متن‌باز ایجاد کرده‌ام که بیتکوین نامیده می‌شود، با سیستم کنترل‌کننده غیرمتمرکز، بدون سرور مرکزی یا تکیه بر نهادهای اعتباری.» اما آن چیزی را که ناکاموتو خلق کرد، به سختی می‌توان سیستم پرداخت الکترونیکی دانست. برخی آن را ارز مجازی می‌دانند. برخی صحبت از یک کالا می‌کنند و برخی آن را یک حقه‌بازی مثل گلدکوئست می‌دانند.
برای فهم بیتکوین باید منطق پول را درک کنیم. از زمانی که انسان فهمید می‌تواند از دیگران محصول یا خدمت بگیرد، مفهوم پول شکل گرفت. از همان زمان تا امروز، یعنی چه هنگام معامله پایاپای، چه معامله به کمک سکه‌های زر و سیم، معامله به کمک اسکناس، یا حتی معامله به کمک کارت اعتباری یا پرداخت همراه، منطق پول ثابت مانده است. پول چیزی است که دو طرف معامله برای اندازه‌گیری قیمت محصول یا خدمت‌شان از آن استفاده می‌کنند. پول چه به صورت اسکناس، چه به صورت کارت بانکی، توسط طرف سومی تضمین شده است که این طرف سوم بانک است. همه بانک‌ها زیر نظر بانک مرکزی فعالیت می‌کنند که بانک مرکزی در همه جای جهان ارتباطات تنگاتنگی با دولت‌ها دارد. در واقع معادل اسکناس یا پولی که به صورت غیرنقدی در دست مردم است، پشتوانه‌ای وجود دارد که معمولا طلاست. در صورت لزوم می‌توان با ارائه پول، معادل طلای متناظر با آن را دریافت کرد. به دلیل سیاست‌های اقتصادی و سیاسی، نسبت متناظر پول و طلا تغییر می‌کند. علاوه بر این ممکن است دولت‌ها دست به انتشار پول بدون پشتوانه بزنند. ولی بیتکوین منطق پول را زیر و رو می‌کند.
فقط ۳۱ هزار خط برنامه و یک اعلامیه اینترنتی همه آن چیزی است که از بیتکوین داریم. ناکاموتو ادعا کرده بود مردی ۳۶ ساله اهل کشور ژاپن است و اعلام کرده بود بیش از یک سال وقت صرف نرم‌افزاری به نام بیتکوین کرده و انگیزه خود را از این کار خشم زیاد از وضعیت فاجعه‌بار اقتصادی دانسته بود. او می‌خواست واحد پولی اختراع کند که تحت تاثیر سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی مالی، دزدی‌های بانکی و سیاست نباشد.
برخلاف ارزهای دیگر که بانک‌های مرکزی دست به انتشار آن می‌زنند، بیت‌کوین‌ها مثل طلا از طریق فرآیندی به نام معدن‌کاوی استخراج می‌شوند. بیتکوین مانند طلا به صورت خودکار تولید می‌شود و جویندگان بیتکوین به کمک کیف پول بیتکوین و شماره‌حساب بیت‌کوینی که دارند، شانس خودشان را برای تصاحب بیت‌کوین‌ها امتحان می‌کنند. البته حجم بیتکوین قابل استخراج محدود است و حداکثر تا ۲۱ هزار بیتکوین قابل استخراج است. هرچند در صورت رضایت جامعه بیت‌کوینی از نظر فنی امکان افزایش این سقف وجود دارد. طرفداران بیتکوین ادعا می‌کنند با این روش مشکل چاپ بدون پشتوانه پول حل شده است. اکنون نرم‌افزارهای متعددی وجود دارد که می‌شود به عنوان کیف پول بیتکوین از آنها استفاده کرد. وب‌سایت‌های متعددی نیز وجود دارند که در زمینه بیتکوین اطلاع‌رسانی می‌کنند و صرافی‌های فراوانی در سراسر جهان به کار تبدیل بیتکوین به ارزهای مختلف یا بالعکس مشغول هستند. الان هر بیتکوین تقریبا ۳۰۰ دلار می‌ارزد، هرچند مانند ارزهای دیگر ممکن است قیمتش تغییر کند. چند وقت پیش قیمت هر بیتکوین تا هزار دلار هم بالا رفته بود. ناکاموتو فعلا ناپدید شده است و پیدا شدن او هم تاثیری در روند روبه‌رشدی که شروع شده، ندارد. بیتکوین پولی است که قدرتش را از شبکه می‌گیرد و کسی جلودارش نیست. برخی افراد هزاران دلار هزینه خرید سخت‌افزار‌های قدرتمند برای استخراج بیتکوین کرده‌اند و استخراج بیتکوین تبدیل به یک مبارزه بین کامپیوترها شده و فقط معدن‌کاوانی که از این نظر برتری دارند، سودآور باقی می‌مانند!
.
چقدر امن است؟
یک پول واقعی را چه به صورت اسکناس چه به صورت الکترونیکی نمی‌توان دو بار خرج کرد. این وظیفه بانک‌هاست که بر این موضوع نظارت کنند؛ اما در رابطه با بیتکوین چه کسی حواسش هست که یک بیتکوین دو بار خرج نشود؟ این وظیفه بر عهده کسی گذاشته نشده است. با روشی ساده این مساله حل شده است. تمام تراکنش‌های بیت‌کوینی درون سندی می‌شود که در اختیار همه است و به آسانی می‌توان کنترل کرد بیت‌کوینی که توسط کسی خرج می‌شود واقعا به او تعلق دارد یا نه. کامینسکی که از چهره‌های شناخته‌شده امنیت است، یک بار درباره امنیت بیتکوین گفته بود من ۹ راه مختلف برای نفوذ به بیتکوین یافتم اما هر بار سیستم حمله را دفع کرد.
.
آیا بیتکوین از بین می‌رود؟
مبادلات مالی در جهان هر روز بیشتر از گذشته تحت تاثیر سیاست قرار می‌گیرد. به عنوان نمونه سوئیفت که مرکزی برای ارتباط بانک‌های جهان با یکدگیر است، تحت تاثیر حاکمان جهان و سیاست‌های تحریم‌محور آنها قرار گرفته و بیشتر از اینکه نهادی مالی باشد، نهادی راهبردی در خدمات اهداف سیاسی است. این موانع موجود بر سر راه مبادلات مالی باعث می‌شود راه‌های جایگزین مطرح شود. چند وقت پیش در محافل رسانه‌ای مطرح شد که استفاده از بیتکوین هزینه‌های پرداخت برای کشورهای صادرکننده نفت را کاهش خواهد داد، زیرا ارسال و دریافت بیتکوین به عنوان یک ارز مجازی به هر مقصدی تنها چند ثانیه زمان می‌برد و هیچ هزینه‌ای نیز در پی ندارد. این در حالی است که برای انجام پرداخت‌ها از طریق بانک‌های بین قاره‌ای، کشورهای صادرکننده نفت باید یک تا سه روز منتظر بمانند و هزینه خدمات بانکی را نیز بپردازند. در کارتس ۲۰۱۴ بیش از 10 ارائه درباره بیتکوین مطرح شد. به نظر می‌رسد تازه دوران بیتکوین شروع شده است. شاید جا افتادن بیتکوین زمان زیادی ببرد اما این راهی است که شروع شده است.
.
نهادهای ناظر مالی در جهان چه‌کار کرده‌اند؟
مدافعان بیتکوین می‌گویند بیتکوین سامانه‌ای غیرقابل نفوذ ارائه کرده است اما مانند هر کیف پول واقعی امکان سرقت کیف پول مجازی بیتکوین وجود دارد؛ هرچند نهادهای ناظر مشکل‌شان سرقت نیست؛ آنها با کل موضوع مشکل دارند. در صورت دزدیده شدن کارت‌های نقدی یا اعتباری، امکان استفاده از آنها خیلی پایین است اما اگر کسی کیف پول بیت‌کوینی شخص دیگری را بدزدد، هیچ ردی از او به جا نمی‌ماند. در این مورد کیف پول بیتکوین دقیقا مانند یک کیف پول واقعی می‌ماند.
با این حال بیتکوین خیلی با ارزهای سنتی فرق دارد. برخلاف دلار و پوند و یورو، بیتکوین توسط هیچ دولتی پشتیبانی نمی‌شود. بلکه نوعی پول کاملا غیرمتمرکز است. بیتکوین به هیچ نوع سیستم بانک مرکزی یا سیستم کنترل پولی متصل نیست و این بخشی بزرگ از جاذبه آن است. هیچ قطب کامپیوتری ویژه‌ای وجود ندارد که تمام فرآیندهای مرتبط با بیتکوین را پردازش کند. در عوض، هر کاربر بیتکوین بخشی از شبکه‌ای است که بخشی از بار پردازش بیتکوین را به دوش می‌کشد. ماهیت غیرمتمرکز بیتکوین آن را در مقابل دخالت‌های دولتی غیرقابل نفوذ کرده و از نظارت و قانونگذاری دور نگه داشته است.
.
آینده چگونه است؟
در ایران از معدود اظهارنظرهای رسمی درباره بیتکوین به آبان‌ماه امسال برمی‌گردد که معاونت تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرده سیاست‌ها و برنامه‌های راهبردی کشور را در خصوص مواجهه با پول‌های مجازی تدوین می‌کند. مرکز ملی فضای مجازی به کمک نهادهایی مانند بانک مرکزی، سازمان بورس و سازمان فناوری اطلاعات قرار است قوانینی برای این ارز مجازی تدوین کند که البته هنوز نتایج آن منتشر نشده است. این سیاست‌ها و برنامه‌های راهبردی پس از تصویب در کمیسیون عالی تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی، قرار است در جلسه شورای عالی فضای مجازی برای تصویب نهایی و ابلاغ به دستگاه‌های اجرایی و نهادهای مربوطه مطرح شود.
بیتکوین ارزی است که هنوز ثبات نیافته و تا زمانی که استفاده روزمره از بیتکوین برای خریدهای رایج بیشتر نشود، وجه سفته‌بازی بر آن غلبه خواهد داشت و این یعنی اظهارنظر درباره آینده آن سخت است. در حال حاضر بیتکوین بازیچه دست سفته‌بازانی است که با تاثیر بر نرخ برابری آن با ارزهای واقعی، باعث صعودهای تند و هیجانی می‌شوند.
مهم‌ترین چالش بیتکوین دشواری استفاده از آن است. با صرف نظر از چند شرکت بزرگ، تقریبا هیچ جایی نیست که بتوانید بیت‌کوین‌تان را خرج کنید. با این حال فعالیت‌هایی در حال انجام است که کاربردپذیری و تجربه کاربری بیتکوین را افزایش دهد. مثلا شرکت Xapo که از ارائه‌دهندگان کیف پول‌های دیجیتال است، قصد دارد اولین کارت اعتباری بیتکوین جهان را معرفی کند. یا همین چند وقت پیش نخستین دستگاه خودپرداز بیتکوین راه‌اندازی شد. یا هر چند وقت یک بار خبری منتشر می‌شود که وب‌سایتی در معاملات خود تنها بیتکوین قبول می‌کند. حتی فروشگاه کفشی در اصفهان که کفش‌های دست‌ساز منتشر می‌کرد، تنها ارزی که در وب‌سایت فروش کفش خود قبول می‌کند بیتکوین است و همین موضوع سر و صدای زیادی در بین طرفداران بیتکوین به پا کرد.
با تمام اینها هنوز تکلیف در برابر بیتکوین مشخص نیست. ناصر حکیمی مدیر فناوری اطلاعات بانک مرکزی یک بار در پاسخ به این سوال که «بانک مرکزی برای فعالیت شرکت‌های داخلی که در زمینه بیتکوین فعالیت می‌کنند چه برنامه‌ای دارد»، گفته بود:«از آنجا که ما به طور رسمی تسویه بین‌المللی نداریم، فعالیت بیتکوین در ایران فعالیتی زیرزمینی محسوب می‌شود.»
حکیمی ادامه داده بود چارچوب و مقرراتی نیز در این زمینه دیده نشده است. از سوی دیگر ما تاکنون تهدیدی جدی در این خصوص در کشور نداشته‌ایم که بانک مرکزی بخواهد به عنوان ناظر پولی وارد جریان شود اما اگر قرار باشد روند به گونه‌ای پیش رود که اهمیت قضیه بیشتر شود، در این قضیه سیاستگذاری‌های لازم صورت خواهد گرفت.
رضا قربانی
منبع: ماهنامه پیوست، ویژه‌نامه اختصاصی چهارمین همایش سالانه بانکداری و نظام‌های پرداخت