گفت و گو با جلال رسول‌اف؛

مدیرعامل بانک تات: بانکداری الکترونیک، فرصتی برای ایجاد مزیت رقابتی؛

از جمله اهداف نخستین همایش بین‌المللی بانکداری الکترونیک و نظام پرداخت، بررسی عملکرد حداقل۱۰ سال گذشته شبکه بانکی کشور در این حوزه، مقایسه وضعیت و جایگاه بانکداری الکترونیک در ایران نسبت به دیگر کشورها و تلاش برای ترسیم نقشه راه آینده است. و البته جز با همراهی مدیران ارشد و متخصصان باتجربه نظام بانکی نمی‌توان به تحقق این اهداف دل بست. به همین خاطر با دکتر جلال رسول‌اف مدیر با تجربه‌ای که فعلاً به‌عنوان مدیرعامل بانک تات مشغول فعالیت است به گفت و گو می‌نشینیم. رسول‌اف کارنامه بانک‌های کشور را با در نظر گرفتن برخی شاخص‌های رشد و توسعه بانکداری الکترونیک قابل قبول می‌داند، اما در مقایسه با وضعیت کشورهای پیشرفته و استانداردهای جهانی راه درازی را پیش پای آنها می‌بیند. او می‌گوید که در وضعیت فعلی که مهم‌ترین ابزار رقابت بین بانک‌ها یعنی نرخ سود سپرده‌ها و نرخ تسهیلات در دست آنها نیست و به‌طور یکسان از سوی بانک مرکزی تعیین و ابلاغ می‌شود، بانک‌ها برای ایجاد مزیت رقابتی و جذب مشتریان بیشتر، ناگزیر به ارائۀ خدمات سریع‌تر، ساده‌تر و مستقل از زمان و مکان هستند؛ که همۀ آنها از طریق بانکداری الکترونیکی تحقق می‌یابند و معتقد است به همین خاطر هم که شده نظام بانکی انگیزۀ فراوانی برای توجه هرچه بیشتر به بانکداری الکترونیکی دارد. حاصل این گفت و گو پیش روی شماست.

با توجه به تجربه‌هایی که در حوزه بانکداری و به‌ویژه بانکداری الکترونیکی دارید، شبکۀ بانکی کشور را در گسترش و پیشرفت خدمات غیرحضوری متناسب با نیازهای کشور چقدر موفق می‌دانید؟

اگرچه در مقایسه با استانداردهای جهانی هنوز راه درازی را در پیش داریم، ولی شبکۀ بانکی کشور در گسترش و پیشرفت ارائۀ خدمات غیرحضوری متناسب با نیازهای کشور بسیار موفق عمل کرده است. به‌طور مثال طرح پرداخت غیرحضوری قبوض خدمات عمومی و شهری آن هم در ابعاد چند ده میلیون تراکنش ماهیانه یا خدمات غیرحضوری انتقال وجه بین بانکی با حجم میلیاردی، تعاملات مالی و موارد متعدد دیگر دقیقاً متناسب با نیاز روزمرۀ مردم و مشتریان عزیز نظام بانکی، طراحی و عملیاتی شده و تأثیر مثبت و گسترده‌ای را در ارائۀ خدمات به آنها بر جا گذارده است.

میزان رشد و توسعۀ بانکداری الکترونیکی را در ایران، در مقایسه با کشورهای پیشرفته از یک سو و کشورهای همسایه و مشابه از سوی دیگر چگونه ارزیابی می‌کنید؟

یکی از شاخص‌های تعیین‌کنندۀ رشد و توسعۀ بانکداری الکترونیکی، میزان بهره‌گیری از پول الکترونیکی در مقابل پول کاغذی است. از این منظر آمار عملکرد بانکداری الکترونیکی که از سوی ادارۀ نظام‌های پرداخت بانک مرکزی تهیه و منتشر می‌شود، به‌وضوح بیانگر رشد قابل توجه بانکداری الکترونیکی در این زمینه است. نشانه‌های دیگری هم در تأیید این موضوع وجود دارد.

میزان تراکنش‌های پایانه‌های فروش در کشور در شهریور ماه سال ۱۳۹۰ بالغ به ۱۰۵,۶۳۳,۸۰۵ تراکنش رسید. تعداد  این تراکنش‌ها نسبت به شهریور سال ۱۳۸۸ که برابر ۱۵,۴۹۸,۹۴۳ تراکنش بود، ۵۸۲ درصد رشد داشته است و این در حالی است که مبلغ تراکنش‌ها بیش از ۱۵ برابر شده است. این یعنی اقبال مردم به استفاده از پول الکترونیکی. ناگفته نماند که سایر مجاری الکترونیکی و غیرحضوری مورد استفادۀ مردم، مانند بانکداری همراه (Mobile Banking)، درگاه‌های پرداخت الکترونیکی (e-Payment Gateway)، استفاده از بانکداری اینترنتی (Internet Banking) و مانند آن در این آمار لحاظ نشده است.

در مقایسه با کشور همسایه، ترکیه، که به لحاظ تعداد جمعیت وضعیتی مشابه کشور ما دارد، در بهره‌گیری از بانکداری الکترونیکی از رشد قابل توجهی برخورداریم. برای نمونه در شهریور ۱۳۸۸ (سپتامبر ۲۰۰۹ م.) تعداد تراکنش‌های کارت در این کشور قریب ۲۵۵,۸۰۰,۰۰۰ تراکنش و در همان زمان تراکنش‌های کارت در ایران ۱۴۱,۱۰۰,۰۰۰ تراکنش بوده است. با این وصف، در شهریور سال جاری (سپتامبر ۲۰۱۱ م.)، این شاخص در ترکیه حدود ۲۷۵,۷۰۰,۰۰۰ تراکنش و در ایران ۳۵۴,۱۳۹,۰۰۰ تراکنش بوده است که ۱۲۸ درصد بیش از کشور همسایه است.  بر خلاف این امر، هنوز در مقایسه با کشورهای پیشرفته، نیازمند تلاش و جدیت بیشتری هستیم.

به نظر شما دانش تخصصی بانک‌های کشور در زمینۀ بانکداری الکترونیکی در چه سطحی قرار دارد و برای ارتقای آن چه می‌توان کرد؟

بانک‌های کشور در زمینۀ بانکداری الکترونیکی از دانش تخصصی مناسبی برخوردار هستند. از همین‌رو توانسته‌اند پیشرفت‌های قابل توجهی را در چند سال اخیر رقم بزنند؛ ولی از آنجا که بانکداری الکترونیکی یک فناوری بین رشته‌ای است، از یکسو نیازمند دانش تخصصی فناوری اطلاعات و ارتباطات است که در این حوزه، نوآوری‌ها، خلاقیت‌ها و محصولات نوین با سرعتی خیره کننده و باور نکردنی عرضه می‌شوند و از سوی دیگر ریشه در شیوه‌های نوین کسب و کار و صنعت بانکداری دارد  که به‌طور مستمر شاهد دستاوردهای تازه در آن، ازجمله ساز و کارهای مدیریت ریسک، پروتکل‌های بال ۳ و شیوه‌های مبارزه با پول‌شویی و غیره هستیم. لذا بانک‌ها از جمله مصادیق بارز سازمان‌های یادگیرنده‌اند که باید امر آموزش و فراگیری مستمر به‌عنوان یک فرهنگ سازمانی در بدنه سازمان ساری و جاری باشد. ضمن آنکه بهره‌گیری از توانایی‌های بالقوه مؤسسه عالی آموزش بانکداری ایران و پژوهشکده پولی و بانکی و احتمالاً مؤسسات آموزش عالی مشابه، برای آموزش دوره‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت این فناوری بین‌رشته‌ای و تعاملات دائمی با سازمان‌های تخصصی در منطقه و جهان، می‌تواند دانشی سیال و به‌روز را برای مدیران و کارشناسان نظام بانکی به ارمغان آورد.

مهم‌ترین مشکلات و چالش‌هایی را که در پیاده‌سازی و استفاده از بانکداری الکترونیکی پیش روی نظام بانکی می‌بینید، کدام‌اند؟

بستر اصلی بانکداری الکترونیکی، شبکۀ گستردۀ ارتباطات داده‌ای است؛ لذا تأمین زیرساخت‌های امن و مطمئن، بهره‌گیری از فناوری‌های روز جهان به‌ویژه در زمینه نرم‌افزار، فرهنگ‌سازی، آموزش و ترویج استفاده از خدمات بانکداری الکترونیکی، مهم‌ترین چالش‌های نظام بانکی در گسترش بیش از پیش بانکداری الکترونیکی است.

گسترش و پیشرفت بانکداری الکترونیکی چه فرصت‌های تازه‌ای برای رشد و توسعۀ کشور و به‌ویژه بانک‌ها فراهم می‌سازد؟

بانکداری الکترونیکی بستر تجارت الکترونیکی است. گسترش بانکداری الکترونیکی به معنی فراهم آوردن بستری به گستردگی فضای مجازی و غیر مقید به زمان و مکان برای تجارت الکترونیکی (e-Commerce) و کسب و کار الکترونیکی (e-Business) است. ضمن آنکه تأثیرات جانبی متعددی مثل رشد و ارتقای فناوری اطلاعات و ارتباطات، تأثیرات مثبت زیست محیطی، کاهش مشکلات شهری، افزایش بهره‌وری و موارد متعدد دیگری را نیز به همراه خواهد داشت.

بانک‌های کشور را در خلق خدمات و محصولات جدید و متناسب با نیازهای مشتریان ایرانی، در حوزۀ بانکداری الکترونیکی چقدر با انگیزه و موفق می‌بینید؟

طبق یکی از تعاریف متداول، بانک‌ها واسطۀ بین وجوه هستند. به عبارت دیگر فعالیت اصلی بانک‌ها جذب منابع و تخصیص اعتبارات و تسهیلات به متقاضیان و کارآفرینان و بخش‌های مختلف اقتصادی کشور است.

در شرایطی که مهم‌ترین ابزار رقابت بین بانک‌ها یعنی نرخ سود سپرده‌ها و نرخ تسهیلات برای کلیه بانک‌های خصوصی و دولتی به‌طور یکسان از سوی بانک مرکزی تعیین و ابلاغ می‌شود، بانک‌ها برای ایجاد مزیت رقابتی و جذب مشتریان بیشتر، ناگزیر به ارائۀ خدمات سریع‌تر، ساده‌تر، مستقل از زمان و مکان و مشتری‌پسندتر هستند؛ که همۀ آنها از طریق بانکداری الکترونیکی محقق می‌شوند؛ از این‌رو نظام بانکی انگیزۀ فراوانی برای توجه هرچه بیشتر به بانکداری الکترونیکی دارد.

به نظر شما مردم کشور چگونه با بانکداری الکترونیکی و خدمات و محصولات مرتبط با آن روبه‌رو شده و چقدر آمادگی پذیرش آن را داشته‌اند؟ و شما برای توسعه و ترویج آن چه روش‌ها و راه‌کارهایی را توصیه می‌کنید؟

استقبال مردم از خدمات و محصولات بانکداری الکترونیکی کاملاً مناسب بوده است. از پرداخت غیرحضوری قبوض خدمات شهری گرفته تا انجام انواع ثبت‌نام‌های مختلف از طریق شبکه اینترنت و درگاه‌های پرداخت الکترونیکی و فرهنگ رو به گسترش خرید مایحتاج روزانه از طریق پایانه‌های فروشگاهی، همه نشانه‌های روشنی از استقبال مردم عزیز کشورمان از خدمات و محصولات بانکداری الکترونیکی است؛ که می‌تواند افزایش بیشتری نیز داشته باشد. تنها برای توسعه و ترویج آن باید نسبت به ارزیابی کیفیت این خدمات و محصولات، مانند هر محصول دیگری، مدیریت و نظارتی مستمر از سوی بانک‌ها و از طریق ساز ‏و ‏کارهای مدیریت کیفیت اعمال شود. همچنین آموزش و فرهنگ‌سازی بهره‌گیری از خدمات و محصولات بانکداری الکترونیکی در زمره اولویت‌های نهادها و سازمان‌های ذیربط قرارگیرد.

با لحاظ کردن نقش و تأثیر گسترش بانکداری الکترونیکی در توسعۀ کشور و فواید و مزایای عمومی گسترش این نوع بانکداری برای کل جامعه، فکر می‌کنید دولت و سازمان‌های دولتی متولی توسعۀ بانکداری، باید چه تسهیلاتی را برای توسعۀ سریع بانکداری الکترونیکی و دسترسی آسان مردم به خدمات آن فراهم کنند؟

دولت و سازمان‌های ذی‌ربط می‌توانند با فراهم آوردن زیرساخت‌های امن و مطمئن برای بهره‌گیری از بانکداری الکترونیکی، فرهنگ‌سازی و ترویج و آموزش استفاده از خدمات بانکداری الکترونیکی، هم در سطوح مختلف تحصیلی از دبستان‌ها تا مراکز آموزش عالی، هم به‌صورت گسترده و فراگیر از طریق صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، همچنین با رقابتی کردن هر چه بیشتر فضای فعالیت بازیگران اصلی عرصۀ بانکداری الکترونیکی اعم از تأمین‌کنندگان سامانه‌های بانکداری متمرکز و مدیریت کارت تا بانک‌های دولتی و خصوصی و نیز اتخاذ سیاست‌های تشویقی برای استفاده از خدمات مذکور در سطح جامعه به گسترش هر چه بیشتر بانکداری الکترونیکی که فواید و مزایای متعددی برای کل جامعه خواهد داشت، یاری رسانند.

با توجه به برپایی منظم همایش‌های سالانۀ نظام بانکی در حوزۀ سیاست‌های پولی و ارزی و بانکداری اسلامی و با در نظر گرفتن تأثیر بانکداری الکترونیک بر توسعه کشور به‌ویژه نظام بانکی، برگزاری «همایش بین المللی بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت» و مخصوصاً تداوم آن را به طور منظم چقدر ضروری و با اهمیت می‌دانید؟

همایش‌هایی از این دست، که محل ارائه نوآوری‌ها، دستاوردهای پژوهشی، تجربه‌ها و در عین حال هم‌اندیشی و تضارب آرای متخصصان و خبرگان و پژوهندگان صنعت بانکداری هستند، بی‌شک می‌توانند تأثیرهای مثبت و مفیدی در اصلاح مسیرها و استفاده همگان از تجارب ذی‌قیمت دست اندرکاران صنعت داشته باشند. ولی نکتۀ مهم، حضور و برپایی یک دبیرخانۀ دایمی برای پیگیری و به‌نتیجه رساندن جمع‌بندی‌ها و تصمیمات نهایی اتخاذ شده است. در غیر اینصورت، تأثیر موارد مطرح شده حداکثر در سطح مخاطبان و بازه زمانی همایش خواهد بود و پس از مدت کوتاهی به فراموشی سپرده خواهد شد.

از نگاه شما، پرداختن به چه محور یا موضوعاتی در اولین همایش اولویت دارد و باید سریع‌تر و جدی‌تر مورد توجه قرار گیرد؟

تعیین و تدوین سیاست‌های کلان رشد و توسعi بانکداری الکترونیکی، ساز و کارهای تشویق و ترغیب خصوصی‌سازی در صنعت بانکداری و خدمات مرتبط با آن، طرح‌ها و برنامه‌های فرهنگ‌سازی و اعتمادسازی در بین مشتریان و مردم، بررسی راه‌کارهای برقراری ارتباطات گسترده منطقه‌ای و بین‌المللی برای صدور و پذیرش کارت‌های ارزی و تعاملات مالی بین‌المللی و رویکردهای نوین برای طراحی و ارائۀ خدمات ارزش افزوده در بانکداری الکترونیکی از جمله موضوعاتی هستند که می‌توانند با توجه و اولویت بیشتری مورد بحث و بررسی قرار گیرند.

منبع: نشریه بانکداری الکترونیک مرکز فابا